“Ik ben net terug uit Oeganda,” vertelt Teopista. “Ik ging langs bij onze partnerorganisaties in het noorden en het oosten van het land. De verschillen tussen de regio’s choqueerden me: in Lira was het zo droog dat de boeren al wisten dat de volgende oogst verloren zal zijn. In het oosten daarentegen was alles groen. Er was genoeg regen gevallen en de mensen verwachten een extreem grote oogst. En toch heb ik schrik dat er binnenkort voedseltekorten zullen zijn in het oosten van Oeganda. Want als je spreekt over voedselzekerheid gaat het niet alleen over genoeg produceren. Even belangrijk is hoe het voedsel verhandeld wordt, hoe het van de ene regio naar de andere verhuist. Ook naar de buurlanden.”

Vluchtelingen keren terug, nieuwe vluchtelingen komen toe

“Ik zal uitleggen waar mijn bezorgdheid vandaan komt. Kijk, buurland Kenia is een land dat niet overal vruchtbaar is. Het produceert nooit genoeg om zijn eigen bevolking te voeden en moet altijd voedsel bijkopen in het buitenland. Maar de laatste oogst in Kenia zelf is mislukt door de droogte én ze hebben nog extra monden te voeden: de nieuwe vluchtelingen uit Ethiopië en Somalië.”

“Je weet ook dat Zuid-Soedan onlangs onafhankelijk geworden is. Wel, er zijn veel emigranten en vluchtelingen teruggekeerd naar hun geboortedorpen. Maar de landbouw staat er nog niet op poten. Dus ook die mensen kopen voedsel uit Oeganda.”

“En dan heb je nog het noorden van Oeganda zelf, waar de mensen dit jaar nauwelijks iets oogsten door de droogte. Bovendien zijn daar de laatste jaren ook extra mensen bijgekomen die gevoed moeten worden. Dat zijn mensen die voor de oorlog gevlucht zijn, en nu terugkeren naar hun dorpen. Meestal jonge mensen die 10 jaar of meer in kampen geleefd hebben. Zij hebben nooit aan landbouw gedaan. Ze weten amper hoe ze een hak moeten vasthouden, laat staat dat ze nadenken over hoe ze hun opbrengst op de velden zouden kunnen verhogen.”

Hogere vraag, hogere prijzen

“Dat betekent dat de vraag in de hele Oost-Afrikaanse regio plots heel hoog is. Het westen en het oosten van Oeganda moeten voedsel produceren voor het noorden van hun eigen land, Zuid-Soedan, en Kenia met al zijn vluchtelingen. De vraag was nooit zo groot, en de voedselprijzen in eigen land stijgen dan ook snel.”

“Een halve kilo bonen kostte in mei 1000 Ush, en in juli tot zelfs 2000 Ush (0,5 euro). Een tros matooke (kookbananen, het basisvoedsel van de Oegandezen) kon ik in mei kopen aan 12.000 Ush, maar in juli was de prijs al geklommen naar 20.000 Ush (5 euro). We hebben het hier dus over een crisis die heel breed gaat, die de hele regio treft. Dat heb ik nog nooit meegemaakt. De productie kan de vraag bijlange niet bijhouden.”

Teopista ging ook op bezoek bij haar stiefbroer en -zussen in Tororo, haar geboortedorp op de grens met Kenia. “Ik stond versteld van het feit dat veel boeren nu hun maniok verkopen. Die boeren denken natuurlijk ‘ha, ik kan hier veel verdienen, want de prijzen zijn hoog op dit moment’. Ze denken niet aan de komende maanden. Want ja, ze verdienen nu meer, maar waar gaan ze dan zelf hun voedsel kopen eens ze alles uit hun voorraad verkocht hebben? Er zal binnenkort bijna niets meer op de markt te krijgen zijn, tenzij aan torenhoge prijzen!

“Altijd geloofd dat er genoeg voedsel zou zijn”

“De mensen in mijn dorp zijn absoluut niet gewoon om met voedseltekorten om te gaan, dus ze denken niet op lange termijn. We hebben altijd geloofd dat er genoeg voedsel zou zijn. Maar deze keer zal het niet zo zijn. En dat is iets waar mensen geen rekening mee houden. Vredeseilanden probeert hen ook dan te sensibiliseren.”

“Of ik zelf voedseltekorten gekend heb als kind? Nee, in het oosten van Oeganda regende het altijd voldoende en de regens waren voorspelbaar. Bovendien hadden we vruchtbare gronden. Ik herinner me dat we eens 8 maand in kampen moesten leven, op de vlucht voor oorlogsgeweld. In de oogstperiode vroegen we aan soldaten om ons te escorteren naar de velden: ook al hadden we de voorbije maanden niets gezaaid en niet gewied, toch konden we oogsten: de planten van het vorige seizoen hadden zichzelf uitgezaaid.”

“Alles groeide werkelijk zonder dat je er veel moeite moest voor doen. Nu is het anders: de regens zijn veel onvoorspelbaarder en veel gronden zijn uitgeput. Dat is tussen haakjes trouwens iets waar we met onze partnerorganisaties aan werken: de bodemvruchtbaarheid verbeteren door aan boeren uit te leggen hoe ze moeten composteren, welke bodemverbeteraars ze kunnen gebruiken enzovoort.”

“Mensen moeten zich beter organiseren”

“Ons hele dorp had een systeem van voedselopslag voor noodsituaties. Iedere familie was verplicht om een schuur te maken met daarin een basispakket van pindanoten, graan en maniok. De dorpschef kwam ieder jaar controleren of de schuur van onze familie vol zat, en hij kwam die verzegelen. Zo was hij zeker dat er genoeg voedsel was in tijden van tekorten.”

“Maar ik herinner me niet dat we die schuur ooit hebben moeten openen. Of toch wel: één keer heeft m’n grootvader de schuur opengemaakt, om vluchtelingen uit Rwanda te voeden. Zij hadden een onderdak gevonden bij onze familie. Maar vandaag doet de chef niet veel meer dan geboortecertificaten ondertekenen… en zelfgestookt bier drinken” (lacht)

“De dorpsorganisatie van vroeger is compleet uit elkaar gevallen. Men verwacht dat NGO’s nu dat gat opvullen, maar dat is natuurlijk niet mogelijk. Wij zijn er alleen om ondersteuning te geven op bepaalde vlakken. De mensen zullen zich zelf weer beter moeten organiseren…”

Nele Claeys is stafmedewerker bij Vredeseilanden