Anderhalf jaar terug, bij het eerste interview dat ik in Knack gaf over de Brusselse jongeren, waren er binnen een aantal uren meer dan 150 reacties binnengelopen. In veel van die reacties werd ik een imam, een Marokkaan, extremist en fundamentalist genoemd. Een iemand meende zelfs dat ik een lid van de Baath-partij in Irak zou zijn.

Het mensbeeld in de media

Kortom van alles, zolang het maar met de dominante stereotypes over moslims en de islam te maken had. In mijn interview had ik het nochtans op geen enkel moment over islam, moslims noch Marokkanen. Maar dat deed er voor die mensen niet toe, want de foto bij het interview (dezelfde als bij dit artikel) maakte het allemaal duidelijk. Ik leek op een ‘bruine moslim’.

Maar wat mij nog meer choqueerde is de reactie van een aantal mensen die zichzelf neofascisten noemden. En alsof dit niet genoeg was, applaudisseerden anderen in hun reacties de openlijke uiting van deze neofascisten.

Toen ik de journalist die mij had geïnterviewd, contacteerde met de vraag hoe dit mogelijk kon zijn, kreeg ik te horen dat dit normaal was, maar bij mijn artikel kwamen wel veel meer reacties dan gewoonlijk. Het liep zo uit de hand dat men bij Knack alle berichten ging verwijderen. Maar de gedachtengang bij de mensen zal ongetwijfeld niet zomaar uitgewist worden. Zeker niet in het Vlaanderen en Europa van vandaag.

Veel van die mensen op de website van Knack kom ik nog steeds regelmatig tegen op de sites van De Standaard, De Morgen, Deredactie.be enz. Hun reacties zijn we jammerlijk, maar wel normaal gaan vinden. Het feit dat onze media steeds minder kritisch zijn voor populistisch en uitsluitend discours, maakt dat die groep mensen trouw blijft aan hun fascistische en racistische ideeën en de propaganda van rechtse en extreemrechtse denkers en politici als bevestiging van ‘hun’ mening en inspiratie gebruikt.

Dan heb ik het alleen over wat wij ‘kwaliteitskranten’ noemen, want ik nodig je uit, beste lezer, om eens de reacties te lezen op de website van Het Laatste Nieuws, Het Nieuwsblad of Gazet van Antwerpen.  En wie nog meer wil ontdekken, mag gerust tientallen racistische forums op internet bezoeken. Een niet te vergeten detail: we lezen alleen zij die van zich laten horen, want niet iedereen zal zijn of haar ideeën bekend maken aan de wereld.

Ik haal hier maar één voorbeeld aan. Een voorbeeld dat we ondertussen negeren en zelfs niet langer storend vinden. ‘Gefrustreerde mensen’, ‘kleine groep’, ‘marginalen’ hoor je links en rechts. Of nog beter, ‘het is altijd zo geweest’. Maar maak je geen zorgen, want het zijn mensen die dergelijke waanzin alleen achter een computer kunnen uitkramen.

De strijd tegen het dominante discours

Ik maak me wel zorgen. Nog vóór de gebeurtenis van afgelopen weekend in Noorwegen heb ik de laatste twee weken in twee opiniestukken (‘Politiek incorrecten’ en ‘Eigen ongelijk’) gewezen op de opkomst en consolidering van het rechtse, extreemrechtse discours dat uit is op demoniseren en uitsluiting van de ander die niet is zoals ik ben.

Als je een samenleving vult met haat, dan zal die haat zich vroeg of laat in de praktijk vertalen. Zij die haat en uitsluiting van de ander prediken, zullen zich heel waarschijnlijk (en zeker in het openbaar) uitspreken tegen acties zoals die in Noorwegen, maar ze moeten goed beseffen dat niet al hun volgelingen op hetzelfde niveau denken of kunnen denken. Men kan onmogelijk weten wat het publiek onder een bepaald discours verstaat en vooral hoe ze dat interpreteert en wat ze ermee doet. Met andere woorden, niet alleen de uitvoerders (zoals Anders Breivik in Noorwegen), maar ook de dragers van het discours (denkers, politici, media) en de ‘passieve’ volgelingen, zijn medeverantwoordelijk.

In feite zijn we vandaag allemaal verantwoordelijk, want als je ziet hoe het discours is verziekt en hoe bepaalde dingen vandaag makkelijk worden gezegd die gisteren not done waren, kan je alleen maar constateren dat wij allen hier een rol hebben gespeeld en blijven spelen in de toekomst. Het is tijd om hier aan halt te roepen. We moeten opkomen tegen het racistische, discriminatoire, uitsluitende, nationalistische, fascistische discours.

Een strijd die dringend nodig is en niet kan wachten tot het weer eens te laat is. Breivik is zeker niet alleen in Europa. Er lopen heel wat andere mensen rond die tot dergelijke acties in staat zijn, als we het huidige dominante discours in Europa niet bestrijden. 

We moeten onze krachten bundelen om een andere boodschap te verkondigen. Een boodschap waarin de uitdagingen van samenleven samen worden gedragen. Waarin men gelijkheid van de burgers centraal stelt. Waarin gemeenschappelijke inzet en engagement dienen als fundament. Een engagement gebaseerd op openheid en solidariteit met de ander.

Bleri Lleshi

Bleri Lleshi is politiek filosoof.