Naar aanleiding van de 60ste uitreiking van de Arkprijs van het Vrije Woord, die traditioneel in zijn galerie wordt uitgereikt, publiceerde ik in Het Vrijzinnig Antwerps Tijdschrift in juni 2010 een interview met de galeriehouder.

Omdat het tijdschrift enkel verdeeld wordt onder de leden van Het Humanistisch Verbond plaats ik het nu op DeWereldMorgen.be zodat meer mensen het kunnen lezen.

God is geschapen door schrijvers en poëten

Vanuit een 17de eeuwse gotische kapel in de Antwerpse Hoogstraat voert Adriaan Raemdonck (° Pepingen 1945) al meer dan veertig jaar Galerie De Zwarte Panter naar een indrukwekkend aantal tentoonstellingen. Iets minder dan 500 zijn het er ondertussen. Stuk voor stuk exposities die de galeriehouder samenstelde op basis van intuïtie.

Door de anciënniteit van de galerie is De Zwarte Panter nu de oudste galerie voor hedendaagse kunst in Vlaanderen en de tweede van België. Raemdonck is met de galerie sinds oudsher ook de traditionele gastheer voor de jaarlijkse uitreiking van de Arkprijs voor het Vrije Woord die telkens op de vooravond van Hemelvaartsdag wordt georganiseerd.

Veldgalerie

Zodoende is de galerie voor Raemdonck meer dan een verkoopsplek, maar een artistiek en sociaal statement, continu volgehouden en in de praktijk omgezet. Concerten, filmvertoningen en de uitgave van grafisch werk gaven met de jaren de galerie de status van een cultureel centrum, waar beeldende kunstenaars, muzikanten, schrijvers en kunstliefhebbers elkaar konden treffen zodat er onvoorziene kruisbestuivingen zouden ontspringen.

En het is precies net die eigenzinnigheid in de keuze van kunstenaars en de veelzijdige programmatie van activiteiten die de Zwarte Panter een unieke positie in het Belgische kunstlandschap heeft opgeleverd. Raemdonck omschrijft zijn galerie steevast als een ‘veldgalerie’ waar erudiete geesten van allerlei slag de dialoog kunnen aangaan.

De galeriehouder werd voor zijn verdienste op 12 november 2008 benoemd tot ridder in de Kroonorde. Hij kreeg deze eer niet alleen vanwege de veertigste verjaardag van de galerie, maar ook voor de inspanningen die hij leverde vanuit de Belgische Federatie van Galeriehouders en voor zijn voorzitterschap van de FEAGA (Federation of European Art Galleries Association), waarmee Raemdonck probeert via overleg en lobbywerk de kunsthandel wat te democratiseren.

Raemdonck: “Kunst is geen luxe en het stoort ons daarom al zovele jaren dat de BTW op kunst 21 procent bedraagt. Wij streven er onder meer naar de kunsthandel op het niveau van de boekhandel te brengen, waar het tarief lager is”.

Het sacrale

Wie gastheer is voor het Vrije Woord moet wel een humanistische reflex hebben. Toch vroeg ik Adriaan Raemdonck of hij nog door godsdienst beïnvloed is. “Ik heb er geen probleem mee dat het gebouw fysiek een kapel is. Ik hou wel van het sacrale. Bovendien heb ik nooit een afkeer gehad tegenover godsdienst of geloof.”

“Ik ben liberaal katholiek grootgebracht, ik ben naar de mis geweest, heb mijn communie gedaan en zelfs een tante nonneke gehad die verpleegster was in het Sint-Pietersziekenhuis in Brussel. In die zin heb ik een objectieve opvoeding gehad en geen anti-opvoeding.”

“Nu, zovele jaren later kan ik alleen maar toegeven dat ik het ware geloof niet gevonden heb. Hoe ouder ik word, hoe meer ik nadenk over zin en onzin van het leven en de religie, maar dat maakt de zoektocht naar het nut van dit bestaan des te interessanter.”

“Dat nadenken heeft me in ieder geval doen vaststellen dat het de poëten en de schrijvers zijn die de Opperwezens hebben uitgevonden, want het is onwaarschijnlijk hoeveel literatuur er over dit onderwerp al geschreven is.”

“En als je ziet wat de christelijke godsdienst in onze contreien gedurende de voorbije eeuwen heeft voortgebracht: kerken, kathedralen, muziek, kunstwerken, dan moet zelfs de meest overtuigde atheïst toegeven dat het een enorme impact heeft gehad op ons cultureel erfgoed en onze geschiedenis. Het is moeilijk dit allemaal juist te plaatsen.”

“Maar de Goden mogen best tevreden zijn. Ze hebben veel aandacht gekregen en daar hebben de kunstenaars meer dan hun steentje toe bijgedragen. De beeldhouwers, de schilders, de architecten, de componisten, de schrijvers en de dichters en niet te vergeten, het grote publiek dat op zijn beurt in bewondering staat voor al dat moois, ook al is dat moois soms wat akelig.”

Dubbelgevoel

“Ik ben dus niet verzuurd tegenover religie, maar het is duidelijk dat alles wat ons verteld is niet gestoeld is op enig wetenschappelijk bewijs. We hebben alleen het bewijs dat we hier rondlopen, dat er een heelal is, waar we ook nog weinig van weten.”

“Maar ik kan er wel inkomen dat mensen in God geloven als houvast. Zelf blijf ik vragen stellen. Het is ook een dubbelgevoel, want godsdiensten kunnen erg gevaarlijk zijn en boezemen me in die zin angst in. Hun intolerantie, opdringerigheid en dat steeds trachten te knabbelen aan onze vrijheden.”

“Liever zag ik hen opnieuw kathedralen bouwen, want ik vind dat er nieuwe kathedralen nodig zijn. Iedere tijd moet zijn sporen nalaten, wij doen dat te weinig. Kathedralen zijn trouwens geen luxe zoals de kunst dat ook niet is. Kathedralen en kunstwerken behoren tot het collectieve erfgoed en hebben in die zin in wezen niet zoveel meer met religie te maken.”

“Want kunstenaars zijn mensen die op zoek zijn naar de waarheid. Ook zij blijven vragen stellen over het leven, ze doen dat constant omdat het onderwerp onuitputtelijk is. Ze doen dat trouwens door de eeuwen heen.”

“In de grote musea kan je door de tijd reizen en zie je dat al die kunstenaars, ieder op hun eigen manier, met de fundamentele levensvragen bezig waren. Het zijn unieke locaties die steeds weer een grote indruk op me maken omdat ze universaliteit uitstralen. In de musea kan ik een groot deel van onze geschiedenis en cultuur voelen zodat ik bijna een soort trance ervaar.”

Arkprijs

“Ik geloof dus meer in het koesteren van de tedere momenten van dit leven, het ten volle genieten van schoonheid en het stimuleren van creativiteit. Ik geloof in de absolute vrijheid van denken en handelen, wat vaak botst met religie.”

“Godsdiensten hebben de onhebbelijke neiging de vrijheid te beknotten, wat in de loop van de geschiedenis en ook de dag van vandaag tot zinloos bloedvergieten en menselijk leed heeft geleid.”

“Ik heb toch wel wat problemen met mensen die ten koste van alles hun mening aan anderen opdringen. Ik voel me daarom uiteindelijk liever thuis bij het Arkcomité waar vrije denkers van verschillend pluimage elkaar ontmoeten tijdens de jaarlijkse uitreiking van de Arkprijs voor het Vrije Woord.”

“Deze mensen zijn het ook niet altijd met mekaar eens, maar respecteren de mening van de andere en zijn bereid er naar te luisteren.”

“Wij zijn trouwens het enige land waar een dergelijke prijs bestaat en dus ben ik bijzonder trots gastheer van dit uitgelezen clubje te mogen zijn, want het humanisme bezit die waardevolle eigenschap om de vrijheid van mening, en van denken te respecteren, te delen en van mekaars overtuiging te leren.”

“Deze denkers zijn stuk voor stuk met het leven bezig. Ja, ook met de zin en onzin ervan, niet vanuit een antihouding, maar met de kunst zich open te zetten voor nieuwe dingen en het leven en de maatschappij steeds weer opnieuw in vraag te blijven stellen waarbij ze met een open geest graag reflecteren naar de wetenschap.”

Fundamentalisme

Net zoals de galerie nooit een antigalerie is geweest, neemt Raemdonck tegenover het begrip religie en godsdienst geen antihouding aan. “Toch is het oprukkende fundamentalisme dat vanuit bepaalde religies op ons afkomt, bedreigend, vind ik toch, het is bekend dat dictaturen nogal snel de schrijvers, de kunstenaars en de filosofen opsluiten.”

“De voor onze tijd wat nieuwe religies die op ons afkomen, hebben die neiging ook. Zelfs het katholieke geloof heeft soms nog de reflex zich te mengen in de vrijheid van anderen en dat is een verontrustende evolutie waar we alert voor moeten blijven.”

“Want voor de kunstwereld is iedere beperking nefast omdat het de creativiteit en dus ook de vrijheid fnuikt. Kunstenaars moeten hun werk kunnen creëren zonder enige vorm van censuur. In die zin mogen ze doen wat ze willen omdat het tenslotte het publiek is dat oordeelt of hun werk aanvaard wordt of niet.”

“Maar dan moet het publiek die kans wel krijgen. Alleen daarom al is de vrijheid het hoogste goed omdat die ervoor zorgt dat we de dingen in vraag kunnen blijven stellen, zonder te hervallen in dogma’s die er alleen maar voor zorgen dat het zelfstandig denken verdwijnt.”

“In die zin voel ik me nog het best thuis binnen het humanisme, maar ik kan mezelf niet echt een atheïst noemen, in de zin dat ik niet in een Opperwezen geloof, dat lijkt me te simpel. Ik blijf echter nadenken over zin en onzin van dit bestaan.”

“Belangrijker wellicht is dat we als mens in dit leven sporen van ons bestaan nalaten. Daarom was ik toch wel erg gelukkig met de erkenningen die ik van overal kreeg voor 40 jaar Galerie De Zwarte Panter.”

“Niet alleen het ridderschap, maar ook de Parnassusprijs heeft flink deugd gedaan, zonder ijdelheid hoor, maar vanwege het feit dat ik voor anderen iets beteken. Ik wil een spoor nalaten waar mensen binnen enkele eeuwen nog van kunnen genieten, dat drijft me toch wel, ja.”

Elitair

De galeriehouder stoort zich al vele jaren aan het verkeerdelijk begrip dat kunst elitair zou zijn. “Want in feite kan iedereen een kunstwerk kopen, behalve misschien de mensen onder ons die écht arm zijn, is kunst voor iedereen toegankelijk.”

“Het gaat er om ervoor te kiezen. De kunstmarkt heeft voor ieders smaak wel een aanbod dat past bij een budget. Het is een wereld die leeft, want er zijn meer mensen met kunst bezig dat met wapens.”

“Want dat zijn ook zo van die vragen die ik me stel: is het nu echt nodig dat we elkaar de kop inslagen voor grondgebeid en groot gelijk? Is het niet beter de schoonheid te koesteren en vredelievend met de naaste om te gaan?”

“Is dat ook niet wat geloven? In de goedheid van de mens, in de ontroering en de melancholie? Kunstenaars uit alle tijden hebben naast de schoonheid ook de gruwelijkheid van de mens getoond. Het is toch duidelijk dat al dat lijden nutteloos is. Dat streven naar een humane wereld, waar iedereen vreedzaam kan samenleven is toch een doel dat eenieder die wat nadenkt wil nastreven?”

“En wat er na dit leven komt, dat zien we dan later wel. Ik hoop in ieder geval dat er een bolleke Koninck voor me klaarstaat. Dat zal beter smaken dan de beloofde rijstpap met de gouden lepeltjes.”

Boek

Doctor in de Kunstwetenschappen Johan Pas beschreef de rijke geschiedenis van de galerie in een boeiende publicatie:  De Zwarte Panter: Een andere avant-garde, auteur Johan Pas ISBN: 978-90-209-7983-1 – Formaat: 210 x 260 – Gebonden met halflinnen band – 240 bladzijden – uitgegeven bij Lannoo www.lannoo.be

Praktisch:

Galerie De Zwarte Panter, Hoogstraat 70-72-74, 2000 Antwerpen – De galerie is toegankelijk op donderdag, vrijdag, zaterdag en zondag van 13 tot 18 uur.