Tot het bittere einde wil Laurent Gbagbo van geen wijken weten. Dinsdagavond liet hij opnieuw van zich horen. In telefonische interviews, onder meer met de Franse zender RFI, toonde de uittredende president zich vanuit zijn schuiloord bijzonder strijdlustig.

Hij gaf wel toe dat wat nog overbleef van zijn legermacht zo goed als compleet van de kaart is geveegd bij de gezamenlijke aanvallen van maandag en dinsdag door de VN-troepen van ONUCI en de Franse soldaten van de Opération Licorne.

“Ik ben en ik blijf president”

“Mijn tanks zijn vernield, al mijn munitie is buiten gebruik gesteld, mijn televisiezender is het zwijgen opgelegd, mijn generaals hebben me verraden of zijn gevlucht, maar ik zie niet in waarom ik zou moeten opstappen. Ik heb tenslotte de verkiezingen gewonnen. Ik ben en ik blijf de president van Ivoorkust.”

Ook de steun van een groot deel van de bevolking is hij kwijt, want oproepen onder meer van de leiders van de jeugdmilities om een menselijk schild te vormen rond de residentie waar hij zich heeft verschanst, liepen op een mislukking uit. Zo goed als niemand kwam opdagen.

Sluipschutters en plunderaars zaaiden ook woensdag nog angst en terreur in diverse wijken van de economische hoofdstad, waar het normale leven zo goed als is stilgevallen. Maar, in tegenstelling tot een fase in de burgeroorlog van 2002, waren er nu relatief weinig aanvallen tegen buitenlanders in het slotoffensief om Abidjan.

Een woordvoerder van de verkozen president Ouattara verklaarde dat het niet de bedoeling is van zijn troepen om Gbagbo en zijn familie te doden. “Wij willen dat hij voor de rechtbank komt en dat hij verantwoording voor zijn daden aflegt tegenover de Ivoriaanse bevolking.”

Biedt Zuid-Afrika Gbagbo een uitweg?

Ondertussen zouden Franse diplomaten een uitweg zoeken om Gbagbo naar het buitenland te laten vertrekken. Iets wat hij totnogtoe halsstarrig weigerde: “Ik zie niet in waarom ik zou moeten onderhandelen over mijn vertrek”. De Franse minister van Buitenlandse Zaken, Alain Juppé, verklaarde dinsdagavond dat zijn diplomaten naar ‘een oplossing’ zoeken, maar dat Gbagbo eerst zijn nederlaag bij de verkiezingen van 28 november moet erkennen.

Woensdagmiddag zouden twee Zuid-Afrikaanse oorlogsschepen voor de kust van Abidjan zijn aangekomen. De SAS Drakensberg heeft ook helikopters aan boord. Volgens berichten die Jeune Afrique publiceerde, zou Zuid-Afrika zelfs een militaire interventie overwegen om zijn onderdanen in Abidjan in veiligheid te brengen. Ook zou een honderdtal Zuid-Afrikaanse paracommando’s zich in de Ghanese hoofdstad Accra klaarhouden om eventueel in het buurland in actie te komen. Misschien wil Zuid-Afrika Gbagbo wel een uitweg bieden?

Pretoria had dinsdag al kritische geluiden laten horen over de gezamenlijke bombardementen tegen munitiedepots en legerkampen van het regeringsleger door VN-troepen en Franse militairen. Dit zou niet passen in wat was afgesproken in de VN-resolutie 1975, die ook door Zuid-Afrika en Nigeria in de Veiligheidsraad werd goedgekeurd op 30 maart. “Ik kan me niet herinneren dat we ooit toestemming tot bombardementen hebben gegeven”, zei de Zuid-Afrikaanse minister van Buitenlandse Zaken daarover cynisch.

Gbagbo werd tot voor enkele weken nog als een bondgenoot beschouwd van de Zuid-Afrikaanse president Jacob Zuma. Maar na de laatste topconferentie van de Afrikaanse Unie over de Ivoriaanse crisis, op 10 maart in Addis-Abeba, liet ook Pretoria weten alleen nog Ouattara te erkennen als de legaal verkozen president van Ivoorkust. Die beslissing wordt algemeen gezien als een zware psychologische klap voor Gbagbo, die zowat de laatste diplomatieke steun binnen Afrika verloor. 

Burgerslachtoffers zwaar aangerekend

Paus Benedictus XVI riep woensdag tijdens zijn wekelijkse toespraak op het St-Pietersplein in Rome de leiders van Ivoorkust op “om niet langer bloed te vergieten en een vreedzame oplossing na te streven”.

Uit de westelijke stad Duékoué komen meer en meer berichten van massagraven waarin burgerslachtoffers werden begraven van het bloedbad dat zich vorige week dinsdag heeft afgespeeld toen de troepen van Ouattara de strategisch gelegen stad hebben veroverd op het regeringsleger van Gbagbo. Traditionele jagers, die Ouattara steunen, zouden er massaal burgers hebben afgeslacht. De cijfers lopen uiteen van 300 tot meer dan duizend doden.

Het nakende einde van Gbagbo en zijn regime betekent zeker nog niet dat Alassane Ouattara zich zonder veel weerstand de nieuwe president van Ivoorkust kan noemen. Vooral de gebeurtenissen van de laatste week hebben een smet op zijn blazoen achtergelaten. Dat er veel ongewapende burgers zijn omgekomen in de machtsstrijd zal hem worden aangerekend, net zoals het feit dat hij de finale slag om Abidjan alleen maar kon winnen omdat de VN samen met de oud-kolonisator Frankrijk bereid waren tot een gericht militair ingrijpen waarbij de laatste slagkracht waarover het pro-Gbagbo-regeringsleger nog beschikte, werd uitgeschakeld.

Gbagbo, en nog meer zijn vrouw Simone, hebben altijd een forse anti-Franse politiek gevoerd, die tot uiting kwam in een eng-nationalistisch en populistisch discours van de ivoirité dat steunde op antikoloniale sentimenten.

Afrikaanse Unie buiten spel

Ook de Afrikaanse Unie heeft al kritiek laten horen op wat ze “de eenzijdige aanpak van Frankrijk” noemt. Teodoro Obiang Nguema, de president-dictator van Equatoriaal-Guinea, die momenteel de Afrikaanse Unie voorzit, veroordeelde woensdag het gezamenlijke militaire ingrijpen van de VN en Frankrijk. Hij vond dat de AU buiten spel was gezet.

Ook de VN-macht in Ivoorkust krijgt meer en meer kritiek omdat ze er enerzijds niet in slaagt de burgerbevolking doeltreffend te beschermen en anderzijds meewerkt aan een militaire actie met Frankrijk, die niet geheel in overeenstemming is met de goedgekeurde VN-resolutie.