Met humanitaire militaire interventie bedoelt men het gebruik van geweld tegen een land om wijdverspreide en ernstige schendingen van de mensenrechten te voorkomen of te stoppen.

Het is een begrip dat in het internationaal recht niet bestaat. Meer zelfs, het gaat in tégen een belangrijke pijler van het internationaal recht, die in het VN-Handvest gebeiteld staat: de nationale soevereiniteit van elke staat, en de niet-inmenging in de binnenlandse aangelegenheden van een andere staat.

Interventies vanuit morele superioriteit

De theorie van de plicht tot interventie heeft een lange voorgeschiedenis. In het midden van de 19de eeuw werden de imperialistische oorlogen van Frankrijk in Algerije en van Groot-Brittannië in India al goedgepraat als noodzakelijke ‘interventies’ vanuit een morele superioriteit tegenover de ‘barbaren’.

Bernard Kouchner, mede-oprichter van Artsen Zonder Grenzen en tot november 2010 Frans minister van Buitenlandse Zaken, propageerde sinds de Biafra-oorlog (1967-1970) een recht of zelfs de plicht tot inmenging om de mensenrechten te beschermen. In de jaren 1990, na het einde van de Koude Oorlog, volgden de humanitaire militaire interventies elkaar in sneltempo op: Irak, Somalië, Rwanda, Haïti, Kosovo en nu dus ook Libië.

Modern afgekort begrip: R2P

Sinds enkele jaren wordt ook met een nieuw begrip gejongleerd: ‘de verantwoordelijkheid om te beschermen’ (responsibility to protect, modern afgekort tot R2P). Belgische parlementsleden van zowat alle partijen (Open VLD, CD&V, SP.A, Groen! en Ecolo) zwaaiden in de Kamer met R2P als rechtvaardiging voor de militaire interventie in Libië. Terecht?

Het concept R2P is gebaseerd op de idee dat de soevereiniteit van staten geen vrijbrief is, maar de verantwoordelijkheid inhoudt om zijn burgers te beschermen. Een staat die zijn bevolking niet kan of niet wil beschermen tegen vier specifieke misdaden – genocide, oorlogsmisdaden, misdaden tegen de mensheid en etnische zuivering – moet daarbij geholpen worden.

Eerst met onderhandelingen, met bemiddeling, met een betere opleiding van zijn veiligheidsapparaat e.d. Daarna ook met sancties en diplomatieke initiatieven. En als dit alles niet helpt, in laatste instantie met geweld.

De ‘verantwoordelijkheid om te beschermen’ werd in 2000 uitgewerkt door de Canadese regering. Het werd als eerste overgenomen door de Afrikaanse Unie, om conflicten op het Afrikaanse continent intern te kunnen oplossen.

Militair ingrijpen als laatste redmiddel

Op de Wereldtop van de VN in 2005 werd R2P algemeen aanvaard. In principe biedt het heel wat meer opties om conflicten op te lossen dan militaire macht, dat slechts als laatste redmiddel geldt. R2P moet door een VN-resolutie gedragen zijn, en liefst door VN-instellingen en regionale organisaties worden toegepast. En ingrijpen mag dus alleen bij vier specifieke misdaden.

In het geval van Libië is het evident dat de eerste en belangrijkste stappen van de toepassing van R2P gewoon zijn overgeslagen (bemiddeling, diplomatie) en dat Frankrijk, Groot-Brittannië en de VS niet als een VN-interventiemacht optreden, maar op eigen houtje.

En van welke precieze genocide, oorlogsmisdaden, misdaden tegen de mensheid of etnische zuivering Khaddafi wordt beschuldigd, is ook niet meteen duidelijk.

In VN-resolutie 1973 luidt het voorzichtig dat “de wijdverspreide en systematische aanvallen tegen de burgerbevolking kunnen neerkomen op misdaden tegen de mensheid”. Wat magertjes toch om een grootschalige oorlog te ontketenen. R2P lijkt voor de grootmachten niet meer dan een nieuw, sexy kleedje om hun eigen belangen te verhullen.

Bert De Belder is coördinator bij de ngo INTAL