De Global Compact werd in 1999 gelanceerd door de toenmalige secretaris-generaal van de VN, Kofi Annan. Bedrijven kunnen lid worden door tien principes te onderschrijven die verband houden met mensenrechten, milieubescherming, sociale rechten en de strijd tegen corruptie. In ruil krijgen ze het recht het logo van de Global Compact te gebruiken, een blauwe wereldbol met een laurierkrans die lijkt op het VN-embleem.

Gebrek aan controle

De Global Compact is “minder succesrijk om bedrijven die deelnemen hun engagementen te doen omzetten in echte beleidsveranderingen”, schrijft de in Genève gevestigde Joint Inspection Unit (JIU) in een rapport van begin dit jaar dat pas onlangs in een persmededeling werd gepresenteerd.

Volgens het rapport van de JIU dreigt de Global Compact het imago van de VN schade toe te brengen door zomaar bedrijven toe te laten zonder goed te onderzoeken of ze zich ook echt houden aan de waarden die de wereldorganisatie verdedigt. “Het gebrek aan controle op wat de bedrijven doen, is de achilleshiel van het initiatief”, staat er in het rapport. De auteurs pleiten ook voor strengere toelatingscriteria.

Tijdens een recente persbriefing kreeg de woordvoerder van VN-secretaris-generaal Ban Ki-moon een vraag voorgelegd over de aansluiting van een bedrijf dat militaire diensten levert bij de Global Compact. Het vage antwoord van de woordvoerder verwees naar de reactie van de het bestuur van het initiatief.

In een persmededeling van 24 maart oordeelt de Global Compact dat het rapport van de JIU “”ondeugdelijk en inaccuraat” is. De Global Compact zou al meer dan tweeduizend bedrijven hebben uitgesloten die niet aan de criteria beantwoordden. Wederwoord van het inspectieorgaan lijkt er voorlopig niet te komen. Papa Louis Fall, de belangrijkste auteur van het rapport, mag blijkbaar niet met de pers spreken.

Waakhond zonder tanden

De kritiek in het rapport ligt wel in de lijn van wat niet-gouvernementele organisaties al lang zeggen: veel bedrijven gebruiken de Global Compact gewoon als een marketinginstrument, zonder hun beleid noodzakelijk aan te passen.

“Ik ben blij met het rapport, want het bevestigt wat we al sinds het begin zeggen: het initiatief mist duidelijkheid, tanden en follow up”, zegt Andreas Missbach van de Berne Declaration, een Zwitserse waakhondorganisatie die onder meer een jaarlijkse prijs toekent aan bedrijven die zich bijzonder onverantwoordelijk hebben getoond.

Ook organisaties als Amnesty International en Greenpeace spaarden de voorbije jaren hun kritiek op de aanpak van de Global Compact niet. Maar de bedrijven hebben zijn altijd tegen onafhankelijke controle van hun activiteiten verzet. De leden van de Global Compact controleren zichzelf en brengen daarover ook zelf verslag uit.

“Ik heb de rapporten van UBS en Credit Suisse bekeken, en die zijn extreem pover”, zegt Missbach. Hij noemt ook de Barrick Gold Corporation, een mijnbouwonderneming die deel uitmaakt van de Global Compact maar “constant in mensenrechtenkwesties en milieuproblemen verwikkeld raakt, bijvoorbeeld in Papoea-Nieuw-Guinea.”

Slachtoffer van eigen succes

De Global Compact wil een forum bieden voor bedrijven, de VN en niet-gouvernementele organisaties om “van elkaar te leren en in dialoog te treden.” Maar de organisatie lijkt het slachtoffer te worden van haar eigen succes. In tien jaar tijd is het ledenaantal gestegen tot 7450. Het gaat vooral om bedrijven en federaties van bedrijven, naast ngo’s en academische instellingen.

Volgens Bart Slob van de Nederlandse ngo SOMO, een andere bedrijvenwaakhond, is er in het bestuur van de Global Compact te weinig plaats voor nog’s en VN-lidstaten. Sloot zegt niet meteen dat de Global Compact moet verdwijnen.

“Maar als de VN geen werk wil maken van een grondige hervorming, zouden we beter een alternatief overwegen. Bijvoorbeeld een gedragscode voor grote bedrijven. Dat is een idee dat al in de jaren zeventig door de VN werd voorgesteld, maar helaas nooit werkelijkheid werd.”