Je hebt deelgenomen aan de verkiezingscampagne van Obama. Wat heb je daar gezien van de holebitransgenderbeweging en was dat interessant om de toestand hier te beoordelen?

Jean-Marie De Meester: “In 2008 heb ik inderdaad gedurende een tweetal weken meegeholpen met de Obama-campagne in de VS.  Ondanks het feit dat ik in Florida meehielp, heb ik toch via de Amerikaanse media het referendum proposition 8 in Californië kunnen volgen.”

“Prop. 8 was een referendum ingediend om het homohuwelijk in Californië opnieuw af te schaffen. Eigenlijk kwam het er op neer dat de voorstanders van afschaffing uitdrukkelijk in de Californische grondwet wilden laten opnemen dat een huwelijk enkel kan tussen man en vrouw. En hoewel slechts een kleine groep extreemrechtse christenen achter dit voorstel stond, bleek de dag na de presidentsverkiezingen (nvdr: het referendum werd gelijktijdig met de presidentsverkiezingen georganiseerd) dat een meerderheid voor de afschaffing van het homohuwelijk had gestemd.”

Hoe reageerde de beweging daarop?

“Uit analyses die ik na de verkiezing gelezen heb, heb ik vooral geleerd dat de Californische holebibeweging – die tot de sterkst georganiseerde ter wereld behoort – de bui niet heeft zien hangen.”

“Ze ging er van uit dat Californië overwegend progressief zou stemmen en dat slechts een kleine groep het verworven homohuwelijk zou contesteren. Enkel extreem right wing christians zouden zo een voorstel steunen, dacht de beweging. Hieruit heb ik geleerd dat je als holebi nooit zaken voor granted mag nemen en op je qui vive moet zijn voor een homofobe onderlaag in de maatschappij.”

En zo kwam je dus op het idee van de klacht tegen aartsbisschop André-Joseph Léonard wegens zijn uitspraken over holebi’s en hiv. Is Léonard voor de rechtbank brengen vanwege zijn verklaringen geen aantasting van de vrije meningsuiting?

“Mijns inziens alleszins niet. In hun betoog over de vrijheid van meningsuiting vergeten velen te zeggen dat deze niet absoluut is.  Artikel 10 van het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens (EVRM) bestaat uit twee delen. Het eerste deel bepaalt onder meer dat eenieder het recht heeft op vrijheid van meningsuiting.”

“Maar het minder gekende of beminde deel twee geeft aan dat er grenzen zijn aan deze vrijheid. Met name kan de vrijheid van meningsuiting onderworpen worden aan beperkingen, formaliteiten, voorwaarden, zelfs sancties.”

“Er bestaat dus geen absoluut recht op vrijheid van meningsuiting.  Trouwens, zonder te juridisch-technisch te willen worden, zou je de vraag kunnen stellen of in geval dit er wel zou zijn het in bepaalde gevallen geen aanleiding zou geven tot het algemeen rechtsbeginsel van rechtsmisbruik. Met andere woorden, het is niet omdat je een recht hebt dat je dat op elke manier die je wenst mag uitoefenen.”

Is het niet beter mgr. Léonard dood te zwijgen in plaats van hem extra aandacht te geven met een proces?

“Het is inderdaad de vraag of je Léonard niet te veel eer aandoet met een proces. En was het een gewone priester die dergelijke uitspraken had gedaan, dan denk ik dat het stilzwijgen de meest adequate manier is om er op te reageren. Maar hier gaat het om de hoogste kerkelijke gezagsdrager in ons land.”

“Wanneer je tolereert dat iemand met een dergelijke functie – die trouwens nog bezoldigd wordt via belastinggeld – dergelijke uitspraken ongestraft kan en mag doen, dan kan je niemand meer laten vervolgen voor homofobie. Het zou sowieso tegen mijn rechtvaardigheidgevoel indruisen de ‘kleintjes’ wel te laten vervolgen en de ‘groten’ of ‘machtigen’ niet.”

Van kleintjes gesproken: de katholieke kerk kwam vooral in opspraak vanwege het kindermisbruik. Zie jij een verband tussen dit fenomeen en het miskennen van  holebi- en transgenderrechten?

“De recente homofobe oprispingen binnen de katholieke kerk zijn mijns inziens geen toeval – naast Léonard zijn er nog tal van andere roomskatholieke gezagsdragers die zich het afgelopen jaar homofoob uitlieten –  maar zijn bedoeld als bliksemafleider voor de vele pedofilieschandalen binnen de roomskatholieke kerk en tal van haar organisaties.”

De kans dat een klacht met burgerlijke partijstelling gewonnen wordt, is zo goed als onbestaande omdat het ‘moedwillige opzet’ niet aangetoond kan worden. Is dit geen verspilling van energie aangezien er toch geen kans is om te winnen?

“Wanneer je – zoals Léonard – er te pas en te onpas en zelfs voor een buitengewone parlementaire commissie in slaagt om homofobe opmerkingen te formuleren, stel ik mij de vraag of er geen sprake is van moedwillig opzet of correcter ‘bijzonder opzet’. Wat moet je nu verstaan onder een bijzonder opzet?”

“In mensentaal zou je kunnen stellen dat onder bijzonder opzet verstaan wordt de kwaadwillige intentie om een wederrechterlijke daad te stellen. Je zou ook kunnen spreken van een ‘kwaad opzet’.  Is deze aanwezig in deze? Léonard maakt van zijn homofobe opmerkingen zijn trade mark.”

“Het zijn geen slip of the tongues en hij ontwijkt of herroept op geen enkel ogenblik zijn eerder gecontesteerde uitspraken. Integendeel hij bevestigt ze. Ik denk dat de rechtbank misschien toch oren zal hebben naar mijn argument dat er hier wel degelijk sprake is van een bijzonder opzet zoals de wet vereist.”

Zijn er dan helemaal geen precedenten?

“Zonder juridisch te technisch te worden, denk ik dat het arrest-Féret  (nvdr: Daniel Féret is de oprichter van het Waalse Front National) van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens duidelijk de contouren van zowel het bijzonder opzet in dergelijke aanzetten tot haatmisdrijven als de omschrijving van aanzetten tot haat heeft omschreven. In dit arrest handelde het weliswaar om racisme en xenofobie, maar de rechtsbeginselen blijven mijns inziens hetzelfde.” 

Dus kan dit ook in de zaak Léonard?

“De wijze waarop vervolgd kan worden, verschilt. Aanzetten tot haat op basis van racisme en xenofobie zijn in 1999 uit artikel 150 van de grondwet gehaald en kan dus correctioneel vervolgd worden. Dit is niet het geval voor aanzetten tot haat in het kader van de antidiscriminatiewet, wat op zich al een discriminatie is.”

Eigenlijk zou ook de antidiscriminatiewet aangepast moeten worden?

“Inderdaad. Een groot deel van de racismemisdrijven slaan op uitspraken en publicaties in de pers. Doordat ze zeer veel mensen tegelijk bereiken, is de impact dan ook zeer groot.”

“Probleem is dat uitspraken in de pers vallen onder het systeem van persmisdrijven waarvoor onze grondwet in artikel 150 een aparte regeling voorziet. Deze dienen verwezen te worden naar het Hof van Assisen. Omdat in de praktijk racistische uitspraken amper vervolgd werden – ik meen mij één zaak te herinneren die voor het hof van Assisen is gebracht begin de jaren negentig – werd de wet in 1999 aangepast.”

“Voortaan kunnen deze klachten voor de correctionele rechtbank gebracht worden. De antidiscriminatiewet bestond toen nog niet en kon dan ook moeilijk opgenomen worden in deze regeling.”

Je geeft jezelf  1 kans op de 10 dat je de zaak wint. Is dat niet bitter weinig?

“Ik denk dat je deze zaak moreel niet kàn verliezen. Want wie voor zijn (holebi)rechten opkomt – zelfs als hij of zij door het gerecht in het ongelijk wordt gesteld – is de winnaar alleen al door het feit dat je aan veel holebi’s het signaal geeft dat we ons niet meer in de kast laten verstoppen, maar voor het behoud van onze verworven rechten gaan strijden. Het gaat mij dan ook meer om het principe dan om Léonard zwaar gestraft te zien.”

De antidiscriminatiewet bestaat sedert mei 2007. Hoe beoordeel je het gebruik ervan totnogtoe?

“Tot nu toe werd er nog niet veel gebruik gemaakt van de antidiscriminatiewet en zeker wat betreft inbreuken op deze wet ten aanzien van homoseksuelen is er bijna nog geen rechtspraak. Dit staat in schril contrast met de toenemende homofobie.”

“In september 2010 zond de VRT een reportage uit over het toenemend homogeweld in de grootsteden. Beweren dat alles nu koek en ei is voor holebi’s in Vlaanderen – zoals ik in bepaalde middens meen te mogen horen – is dan ook in tegenstrijd met de dagelijkse realiteit voor veel holebi’s.”  

Zou je op dezelfde manier reageren als een imam dergelijke uitspraken doet?

“Ja. Hoewel de maatschappelijke impact van de woorden van een imam niet kunnen worden vergeleken met die van een aartsbisschop en zeker niet van een aartsbisschop in een roomskatholiek land als België.”

“Binnen de islam is er eigenlijk niet echt een hiërarchie zodat de uitspraken van een imam beperkt blijven tot de moskee waarvoor hij preekt. De roomskatholieke kerk is wel hiërarchisch opgebouwd zodat de woorden en uitspraken van een aartsbisschop wel van belang zijn voor de hele geloofsgemeenschap.”

“Komt daar nog bij dat er eigenlijk geen democratische besluitvorming is binnen de roomskatholieke kerk zodat de vele goedmenende priesters geen invloed hebben op de besluitvorming van de top van de kerk.”

“Maar om terug te komen op je vraag over de imam. Ik denk dat het belangrijk is dat we aan eenieder en dus ook de religies het signaal moeten geven dat onze samenleving als basis de universele verklaring van de rechten van de mens heeft en dat de werking van onze rechtsstaat gewaarborgd wordt door het Europees verdrag van de rechten van de mens.”

“Elke religie is mijns inziens dan ook ondergeschikt aan deze basisbeginselen. Ik heb het gevoel dat men meer verdraagzaam is ten overstaan van christelijk dan van islamitisch extremisme.”

Een marginaal groepje als sharia4belgium wordt inderdaad vervolgd door het parket en Léonard niet. Is de wet dan zo geschreven dat mensen die machtig zijn, maar wat beter op hun woorden letten vrijuit gaan?

“Het verschil ligt hem in het feit dat Sharia4belgium opriep tot het doden van holebi’s terwijl Léonard zijn homofobie op een meer intellectuele manier formuleert. Maar je kan je inderdaad de vraag stellen omtrent het verschil in impact van een groepje marginale islamfanatici en die van een aartsbisschop.”

“Zoals het ook wat anders is als Filip Dewinter (Vlaams Belang) de oorlog zou verklaren aan Wallonië dan wanneer minsister-president Kris Peeters (CD&V) dat zou doen. De hoedanigheid van de persoon die de uitspraken doet, is mijns inziens zeer belangrijk in de beoordeling.”

“Ook hiervoor verwijs ik naar het arrest-Féret van het Europees Hof van de rechten van de Mens. Het hof stelt dat politici meer dan iemand anders moeten stilstaan bij wat ze verklaren wegens de grotere impact van hun woorden.”

Hoe gaat het proces concreet verlopen? Wat zijn de procedures die gevolgd zullen worden?

“Momenteel loopt er een gerechtelijk onderzoek bij een onderzoeksrechter in Mechelen. Ik ben al verhoord. Normaal zal de aartsbisschop nog verhoord moeten worden. Op een gegeven ogenblik zal de onderzoeksrechter deze zaak moeten doorsturen naar de raadkamer die uiteindelijk zal beslissen of er al dan niet voldoende aanwijzingen van schuld zullen zijn.”

“Zijn die er wel  dan moet – gelet op het feit dat het voor een deel om persmisdrijven gaat – deze zaak doorverwezen worden naar een assisenhof. De antidiscriminatiewet valt in tegenstelling tot de antiracismewet nog steeds onder artikel 150 van de grondwet wat betreft persmisdrijven.”

“Het is afwachten of de druk op bepaalde gerechtelijke instanties om de aartsbisschop buiten schot te laten, niet te groot zal zijn. De wijze waarop door bepaalde magistraten met het kindermisbruikdossier binnen de kerk wordt omgegaan, laat weinig goeds vermoeden.”

“Maar ik behoud mijn vertrouwen in de rechtsstaat, desnoods ga ik tot in Straatsburg mijn rechtszaak verdedigen.”

Je kan het verloop van deze klacht volgen op immanent.be