Eenzijdigheid en bijziendheid troef

Het debat munt momenteel vooral uit in eenzijdig- en bijziendheid. We lijken het er roerend over eens dat ons “bootje” ondertussen overvol zit. We gooien het “zootje” dat hier een plaats zoekt gemakshalve op één hoop: gelukszoekers die vooral azen op onze rijkdom.

Hoewel het in alle gevallen om mensen gaat, zijn er cruciale juridische verschillen. Asielzoekers doorlopen een screening aan de poort. Geklasseerd als vluchteling, genieten ze bescherming door de Conventie van Genève, en dus van onze gastvrijheid. Bestempeld (letterlijk) als gelukszoeker vliegen ze eruit, al dan niet gedwongen, naar het land van herkomst.

In afwachting van hun erkenning als vluchteling, of van hun terugkeer, zijn zij het die nu de media overwoekeren. Ze worden belaagd in hun essentiële menselijke noden: warmte, voeding, hygiëne. Om nog te zwijgen van hun waardigheid. Als wij – een van de meest welvarende regio’s – daar geen middelen voor vrijmaken, rest ons enkel het opzeggen van onze beschavingscontracten.

Migranten uit de Europese Unie

We willen het hier echter hebben over de tweede grote groep migranten, de EU burgers die naar een andere – doorgaans rijkere – lidstaat migreren. Ter illustratie: de eerste helft van 2010 ontvingen meer dan 1.200 nieuwe EU-burgers (uit Slovakije, Tsjechië, Bulgarije etc.) in Gent een leefloon of levensminimum. Dat is meer dan één op de zeven steuntrekkers. Deze mensen zijn op de vlucht voor een structurele discriminatie, op zoek naar werk, of worden aangetrokken door ons sociaal opvangnet. Laat hier echter geen twijfel over bestaan: als EU-burgers beschikken ze over het volle recht om hier te verblijven. Of dat meteen ook een toegang tot al onze sociale systemen betekent, staat momenteel scherp ter discussie.

We willen duidelijk zijn, de opstoot van migratie uit de recente EU landen wortelt in extreme humanitaire noden. Mensen verlaten hun thuisland niet uit comfort of overvloed. Hun uittocht lijkt geketend aan mensenhandel en dropt hen in nieuwe ellende, vochtige krochten, mensonterend werk en alle ellende die we ons herinneren uit Matroesjka’s. Ook hier speelt onze humane plicht, en onze OCMW’s werken er dagelijks als afgejakkerde werkezels aan om deze dijkbreuk aan hoge nood te stelpen.

Het water staat de zorgverstrekkers aan de lippen

Als politici, allebei vertrouwd met de rauwe realiteit, observeren we echter met stijgende onrust dat de OCMW’s en vele andere zorg- en hulpverstrekkers het water aan de lippen staat. Hun limieten zijn bereikt. Maar moeten we daarom de toegangsdrempels tot onze bijstand nog meer verhogen? En rest ons niets anders dan het bouwen van impermeabele wanden om steeds meer gerechtvaardige verzoeken af te weren? Onze humane en socialistische waarden steigeren. Dat kan niet en, vooral, dat mag niet.

Een belangrijk deel van de migratiestromen illustreert pijnlijk het falen van bepaalde lidstaten. Een groot aantal van hun burgers (over)leeft in verschrikkelijke condities. Sommigen ondergaan structurele discriminatie en racisme. Sociale vangnetten ontbreken, met de voorspelbare consequenties. Deze mensen gebruiken hun recht op vrij verkeer en zoeken comfort in die landen met een beter uitgebouwde sociale opvang. Who’s to blame?

Waar blijft nu de Europese Unie?

En net als bij elk ander dreigend bankroet kijken we als verlamd naar de EU: “We kunnen het niet oplossen zonder Europa”. En dat klopt, daarover geen twijfels. Maar waar blijft onze immer grotere regelneef? De EU schittert door afwezigheid, of toch minstens door waanzinnige traagheid. En dat terwijl onze plaatselijke welzijnsvoorzieningen kreunen onder de overlast en duizenden mensen mensonwaardig ronddwalen. Zelden klinkt de schreeuw om een supranationale oplossing zo krachtig; zelden bleef Europa zo pertinent inert.

Europa faalt dubbel

Europa faalt dubbel. Waar het gaat over de behandeling van zwakke burgers stelt de EU nauwelijks eisen aan de nieuwe leden. Daardoor worden de sociale systemen van de rijkere landen zwaar belaagd en wordt het democratisch draagvlak voor een performante welvaartsstaat ondergraven. Deze stroming wreekt zich niet alleen op de nieuwkomers maar raakt ook de “autochtone” groep mensen in armoede. Zoals steeds betalen de minst bevoorrechten het gelag. Daarnaast laat de EU de lidstaten een vrije hand, wat niet zelden leidt naar een knoeiboel. Sarkozy, maar in toenemende mate ook België, leveren schrijnende bewijzen.

Failliet van het liberale Europa

De toestand is uiterst precair, en als ultieme verdedigers van de welvaartsstaat staan socialisten doorheen Europa voor een immense uitdaging. We moeten onze hang naar solidariteit verzoenen met een responsabiliserend Europees sociaal beleid. Maar het ontbreken van dit laatste toont toch vooral, meer nog dan de bankencrisis, het failliet van het liberale Europa.

De voorbije decennia onderging de EU de hegemonie van een ongebreideld vrijemarktideologie. De roep om een even sterke sociale invulling klonk zwak en onbegrepen. De resultaten worden nu angstwekkend zichtbaar. De hoogste tijd om de kar te keren en het sociaal Europa dringend inhoud en vorm te geven. Daarin passen zowel een duidelijke sociale regelgeving als straffe richtlijnen die de lidstaten verplichten om maximaal hun verantwoordelijkheid voor hun zwakste burgers op te nemen. Enkel deze aanpak zal ons systeem van verzorgingsstaat redden.

Het toetreden tot de EU betekent immers niet alleen genieten van de lusten, maar zich ook inschrijven in een sociaal en humaan beleidskader. Momenteel bevat de afrekening enkel economische parameters, met het bekende gevolg dat zich op korte termijn een kleine maar rijke elite ontwikkelt, en dit op de kap van steeds meer armen, waarvoor enkel nog een vlucht naar het westen rest. Dit is een ronduit pervers gevolg van een jarenlang liberaal gedomineerd Europa.

Wat moet er gedaan worden?

Wij pleiten er dan ook voor dat alle leden van de EU verplicht worden om op korte termijn een sluitend en adequaat bijstandsysteem uit te werken, dat expliciet gericht is op de hulp aan, maar ook de emancipatie van, de zwakste burgers.

Zo denken we – als aanzet naar een volwaardige Europese bijstand – aan een regeling waarbij iedere Europeaan waar ook in Europa beschermd wordt door de bijstandsregeling van zijn land van herkomst (tenzij die hoger is dan de regeling van het gastland), en waarbij de factuur naderhand via een Europees vereffeningsfonds ten laste van het land van herkomst wordt gelegd.

Op die manier zou migratie omwille van de bijstand dubbel getemperd worden.Enerzijds is het incentief van het individu beperkt. En anderzijds zullen de lidstaten, zeker als Europa voor dergelijke ‘bijstandmigratie’ het herkomstland een sanctie oplegt, een toenemende druk ervaren om hun bijstandsregeling versneld uit te bouwen.

De introductie van een dergelijk systeem zal geld kosten, daarover geen twijfel en ook geen naïviteit. Enkel door een stevige kapitaalsinjectie vanwege de rijkere lidstaten maakt dit soort voorstellen een kans op slagen.

Maar het is onze stellige hypothese dat er op termijn geen andere keuze is. Willen we onze welvaartsstaat operationeel houden, dan vragen het asiel- en migratieprobleem dit soort oplossingen.

Bert Anciaux
Senator (sp.a)

Karin Temmerman
Kamerlid (sp.a)