Het ongenoegen over de eucalyptusplantages in de Braziliaanse deelstaat Bahia zit diepgeworteld. Sinds de eerste plantages drie decennia geleden aangeplant werden, verspreidt deze monocultuur zich over de regio als een onuitwisbare olievlek. Landbouwgrond en weides voor veeteelt werden massaal opgekocht, huizen en stallen vernield, want de productie van snelgroeiende bomen voor de papierindustrie brengt meer geld in het laatje.

‘Waar vroeger productieve boerderijen waren, blijft nu alleen nog eucalyptus over,’ is de analyse van  Roberto Conceição Santana, het hoofd van het Braziliaanse Geografisch en Statistisch Instituut, het IBGE in Eunápolis. ‘Mensen die op het platteland woonden, verhuisden naar de stad.’ Door de snelle bevolkingsgroei en de hoge werkloosheid in de stad Eunápolis, is ook het geweld en druggebruik snel toegenomen.

Groene woestijn

De landloze boerenbeweging MST – de grootste sociale organisatie van Brazilië – ijvert al jaren voor landhervorming, omdat elke familie recht heeft op een lapje grond om opnieuw voedsel op te verbouwen.

Vroeg in de ochtend van 28 februari bezetten 1.500 vrouwen van MST de 2.000 ha grote Fazenda Cedros. Deze boerderij is volgeplant met eucalyptus van Veracel, een bedrijf dat in de regio bijna 100.000 ha van deze snelgroeiende boomsoort teelt voor de productie van papier. Sinds 2008 prijkt op dat papier het FSC-label voor duurzaam bosbeheer. Nochtans werd aan de landloze boeren nooit gevraagd of Veracel die erkenning wel verdient.

Al jaren klaagt MST over de nefaste sociale en ecologische impact van de ‘groene woestijn’, zoals ze de grootschalige eucalyptusplantages noemen. Rivieren drogen uit, het grondwater daalt en de plantages worden met herbiciden en pesticiden vervuild en vormen een regelrechte aanslag op de biodiversiteit. En -niet minder belangrijk voor MST- de expansie van eucalyptus in de regio is een groot obstakel voor landhervorming.

Volgens MST heeft Veracel 30.000 ha ‘terra devoluta’ volgeplant met eucalyptus. Die grond is staatseigendom en is in de eerste plaats bestemd voor landhervorming. Voor de landloze boeren is dat de ultieme rechtvaardiging voor hun acties tegen Veracel.

‘Geen mens eet eucalyptus’

Het is niet de eerste keer dat de landloze boeren de eucalyptusplantages van Veracel te lijf gaan. Sinds 2009 hebben de acties van MST het bedrijf al meer dan vijf miljoen real (ongeveer twee miljoen euro) gekost. Sergio Alipio, de CEO van Veracel, erkent dat er een conflict is met MST, maar trekt de motieven van de landlozen in twijfel: ‘Velen sluiten zich aan bij die bewegingen omdat ze uit zijn op landbezit, dat betekent nog niet dat ze dat land ook willen bewerken.’

Bij de landloze boeren hoor je de andere kant van het verhaal: ‘Geen mens eet eucalyptus,’ is het standaardantwoord op de vraag waarom ze het land bezetten en de bomen omhakken. Voor hen is land bezetten een kwestie van overleven. Wie zijn eigen maniok, maïs, pompoen, bonen en andere gewassen teelt, lijdt immers geen honger.

Dat de landbezetting samenvalt met de internationale dag van de vrouw is geen toeval, want de ongebreidelde ecalyptusexpansie treft de vrouwen het hardst. ‘Agrobusiness genereert armoede en honger,’ zegt regionaal MST-leider Evanildo Costa. ‘Maar de zorg van de kinderen komt op de schouders van de kinderen terecht.’

FSC-label

Toen Veracel in 2007 aankondigde dat er een procedure was opgestart bij FSC, kwam het protest niet alleen van de landloze boeren. Het regionaal sociaal en ecologisch forum (dat bestaat uit meer dan 40 milieuorganisaties, vakbonden en  inheemse gemeenschappen) stuurde een brief naar FSC met een waslijst vol bezwaren. Maar veel haalde dat niet uit, want in 2008 kreeg Veracel het felbegeerde FSC-label.

In september van vorig jaar stelde FSC, naar aanleiding van een officiële klacht, dan toch een onderzoek in tegen Veracel. Dit leidde tot de tijdelijke schorsing van SGS, het certificeringsbedrijf dat verantwoordelijk is voor de controlebezoeken van Veracel. Maar vijf maanden na de start van de klachtenprocedure blijft Veracel zelf nog steeds buiten schot.

Op het papier van Veracel schittert het populaire boompjeslogo van FSC nog steeds. Jaarlijks produceert Veracel 1 miljoen ton cellulose (of papierpulp) in Bahia en die is allemaal bestemd voor de bewuste consument uit het buitenland.

De klacht tegen Veracel kwam er naar aanleiding van ‘Duurzaam op papier’, een onderzoek dat gesteund werd door het Fonds Pascal Decroos voor Bijzondere Journalistiek en in september 2010 gepubliceerd werd in MO*-magazine. In samenwerking met Friends of the Earth, ‘t Uilekot en Klimaat & Rechtvaardigheid ging in januari 2011 de film ‘Duurzaam op papier’ in première.