De nationale politici hebben zich klem gereden, nu al bijna vier jaar, sinds 2007. Jarenlang is de Vlamingen verteld dat Brussel-Halle-Vilvoorde de grote struikelsteen is. Niets anders leek nog echt van belang naast BHV. Dure eden werden ‘gezworen’ en ‘gebroken’, een kartel verbroken, CD&V op ongeziene laagte gestemd en N-VA op nooit geziene hoogte. PS was de duidelijke winnaar aan Franstalige zijde.
Dan is het tijd voor de onderhandelingen met als centrale personen – zoals de kiezer het wil – ‘slimste mens’ Bart De Wever (N-VA) en Elio Di Rupo (PS). Niemand kan beweren dat ze voor een makkelijke opdracht staan. Toch gaan de wenkbrauwen fronsen bij wie zicht tracht te krijgen op het verloop van het onderhandelingsparcours.
Een niet zo slimme politicus…
De hoofdfiguren ontmoeten elkaar al snel in Vollezele. Ze komen overeen – absolute zekerheid daarover is er niet maar niemand heeft het ooit tegengesproken – om niet te tornen aan de financieringswet. Dat is het mechanisme dat de verdeling regelt van de overheidsmiddelen tussen het nationale of federale niveau en de gewesten en gemeenschappen.
De afspraak van Vollezele is maar heel moeilijk te begrijpen.
Van de kant van Bart De Wever is deze afspraak maar heel moeilijk te begrijpen. Laten we het toch maar eens proberen, de impasse waarin de nationale politici ons storten, vraagt erom.
Het kan bijvoorbeeld dat de onderhandelingsagenda van De Wever op het communautaire vlak niet veel meer bevatte dan de splitsing van Brussel-Halle-Vilvoorde, aangevuld met een fikse scheut bevoegdheidsoverdrachten… en dat de nochtans in het verkiezingsprogramma gevraagde overheveling van alle sociaal-economische hefbomen – denk aan arbeidsmarkt, sociale zekerheid, fiscaliteit – in feite niet zo prioritair werd bevonden, en dus niet zo zwaar woog in de gesprekken.
Welnu, een vrij propere splitsing – zonder uitbreiding van Brussel – had Bart De Wever al lang kunnen krijgen. Wat dat betreft, is hij – samen met de andere Vlaamse partijen – na negen maanden verder dan ooit verwijderd van het doel. En de enveloppe aan bevoegdheidsopdrachten die de Franstalige partijen wilden geven, was nooit zo groot.
Maar De Wever blijkt niet in staat te landen, en alvast die propere splitsing van BHV – zonder gebiedsverlies – plus die grote bevoegdheidsenveloppe in de wacht te slepen.
Dan loert onvermijdelijk de conclusie dat we hier niet met een slimme politicus te maken hebben: hij slaagt er immers niet in om zijn doel te realiseren, zelfs al ligt dat voor het rapen.
… een al even domme politicus…
Of is er een andere uitleg die kan verklaren dat de N-VA politicus (nog) geen akkoord wil of kan sluiten?
Namelijk dat Bart De Wever pas gaandeweg heeft beseft hoe idioot de belofte was om niet aan de financieringswet te raken?
Omdat een echt ernstige staatshervorming – om het even hoe je die invult, en zeker wanneer je de sociaal-economische hefbomen echt wil overhevelen – in alle gevallen moet impliceren dat die gepaard gaat met een ordentelijke financieringswet die de financiële stromen in dit land op een transparante, verantwoordelijke, eerlijke en solidaire wijze regelt.
Wie kan begrijpen dat De Wever niet van bij het begin weet dat de financieringswet moet heronderhandeld worden?
Als dit het geval is en De Wever zijn onderhandelingsdoel ‘en cours de route’ heeft veranderd, maakt dit van hem niet echt een slimmere politicus. Want wie kan begrijpen dat de voorzitter van een partij met als belangrijkste aandachtspunt het communautaire, niet van bij het begin – en zelfs al lang daarvoor – weet dat de financieringswet moet heronderhandeld worden om zijn doel te bereiken? Het is toch volledig onprofessioneel, een beroepspoliticus onwaardig, om dat zo laat te snappen.
… of een perfide politicus?
Volstaat het dan te besluiten dat De Wever een domme politicus is?
Of zien we iets over het hoofd? Zou het kunnen dat het publieke discours van De Wever nog iets anders verbergt, een politieke variant op de wijsheid dat ‘de ene trein een andere kan verbergen’.
Is dit een politieke variant van ‘een trein kan een andere verbergen’?
Vergeet niet, deze man rijdt met een vrachtwagen vol geld naar een scheepslift in Wallonië om de financiële transfers tussen de gewesten aan te klagen als onverantwoord hoog. Voor zo iemand is de vraag of Brussel-Halle-Vilvoorde splitsen de essentie van zijn politieke ambitie uitmaakt al te ridicuul. Natuurlijk is het antwoord daarop ‘neen’.
Dan is de volgende vraag of Bart De Wever dan vandaag wel genoegen zou willen nemen met een grootschalige overdracht van bevoegdheden, of met de overheveling van de sociaal-economische hefbomen? Het antwoord zou eveneens ‘neen’ kunnen zijn. En dat zou niet weinig kunnen verklaren.
Die neen kan in de eerste plaats verklaren waarom er geen bereidheid is om tot een akkoord te komen, zelfs indien daarmee de aloude politieke etterbuil BHV van de baan raakt én er een groot pakket nieuwe bevoegdheden én hefbomen voor Vlaanderen in zit, zelfs indien dat alles onvergelijkbaar veel meer is dan de Franstalige partijen in 2007 zelfs maar in overweging wilden nemen en de N-VA zelf meende te kunnen verhopen.
Die neen kan ook verklaren waarom Bart De Wever in Vollezele met Di Rupo overeenkomt om niet te raken aan de financieringswet, en eveneens waarom hij aan Der Spiegel zegt dat ‘België de zieke man van Europa is’. De reden is namelijk te vinden in wat zo prominent in de beginselverklaring van de N-VA staat – een onafhankelijk Vlaanderen – en hoe dat zo snel mogelijk te realiseren.
Als hij werkelijk zo perfide is, dan is zijn onderhandelingsparcours te begrijpen.
Want wie de onafhankelijkheid wil en tegelijkertijd beseft dat de huidige financieringswet het federale Belgische beleidsniveau in weinig jaren zo zal verarmen dat het zijn kerntaken en zijn verplichtingen jegens de sociale zekerheid niet aankan, moet die wet vooral niet willen herzien. Dan stort België eigenlijk vanzelf in elkaar.
Kan het zijn dat Bart De Wever zo perfide is om in geen geval tot een akkoord te willen komen met de Franstalige partijen, in tegenstelling tot wat hij om de haverklap beweert? En al zeker helemaal niet over een nieuwe financieringswet, omdat die volgens hem de meest directe weg is naar de ontmanteling van België, en dus naar zijn politieke doel?
Als hij werkelijk zo perfide is, dan is zijn onderhandelingsparcours te begrijpen.
Als hij niet zo perfide is, dan vertelt zijn onderhandelingsparcours ons dat hij een niet zo slimme en zelfs domme politicus is, en zeker één die allesbehalve professioneel tewerk gaat.
Het is wellicht niet zo verstandig daar zomaar vanuit te gaan.
Bien étonné de se trouver ensemble?
Maar, zo zou men kunnen opwerpen, waarom zou Di Rupo er dan mee akkoord gaan om de financieringswet niet te willen herzien? Want zijn partij wil toch België bewaren? Die wil toch de Belgische sociale zekerheid overeind houden? En dat kan toch enkel indien er een financieringswet komt die het federale niveau opnieuw van de nodige financiële zuurstof verzekert?
Vinden Di Rupo en De Wever zich als ware meesters van de perfiditeit?
Sommigen zullen opmerken, ja maar, dat wordt een hele harde dobber om dragen voor het Waalse gewest en de Franstalige gemeenschap, zeker wanneer dat zou samengaan met afnemende transfers. En dus is dat niet zo makkelijk te verkopen aan de Franstalige politici… net zo min trouwens als de Vlaamse ministerpresident gecharmeerd raakt van dergelijke plannen die ‘Vlaanderen geld kosten’. En dus trekt Di Rupo zijn staart in en durft die oplossing niet doorduwen.
Maar is dat een afdoende verklaring voor die kortzichtige houding? Of speelt er ook bij Di Rupo een heel andere politieke doelstelling? En vinden hij en De Wever zich als ware meesters van de perfiditeit?
Zou het niet kunnen dat Di Rupo en de PS België eigenlijk al hebben opgegeven, dat ze inschatten dat de politieke ontwikkelingen in Vlaanderen dit spoor onherroepelijk dood doen lopen, en dat ze daarom in alle stilte volop inzetten op de creatie van ‘Wallo-Brux’, een België zonder Vlaanderen?
Kent er iemand PS-voorstellen die het Belgische weefsel opnieuw willen verbinden?
Ongeloofwaardig? Heeft er dan iemand weet van PS-voorstellen die het Belgische weefsel opnieuw willen verbinden, om de Belgische democratie en de sociale zeker te versterken? Neen dus.
Voor hun Wallo-Brux vertrouwen Di Rupo en de PS op de economische relance van hun regio die er over enkele jaren veel beter zou voorstaan. Om die relance zoveel mogelijk te stimuleren, rekenen ze tevens op de huidige financieringswet die voorlopig maximale financieringsmogelijkheden biedt aan de gewesten en gemeenschappen, aanzienlijk meer dan ze na een herziening kunnen verwachten.
Als dit het politieke doel is van Di Rupo, dan wil hij natuurlijk evenmin als De Wever weten van een herziening van de financieringswet. Dan dicteert zijn logica dat hij die zolang als maar mogelijk wil laten bestaan om zijn ‘Wallo-Brux’ van bestaansmiddelen te voorzien.
En zo vinden Di Rupo en De Wever zich in een zogenaamd herenakkoord, in feite in een gedeelde perfiditeit waarbij ze – anders dan ze allebei beweren – allebei het einde van België nu al willen of nu al bewerkstelligen.
Allemaal verliezers?
Het is dan zeer de vraag of er bij zoveel perfiditeit nog wel iets te winnen valt. Denken De Wever en Di Rupo echt dat ze de ander te slim af kunnen zijn? Hoe kunnen ze nog vermijden dat het uiteindelijk tot een vechtscheiding komt op het scherp van de snee? En zal hun perfiditeit dus niet allebei als verliezer doen eindigen?
Neem Wallo-Brux. De ‘felste’ verdedigers van de sociale zekerheid, dat Belgische monument waarop zovele bewegingen en partijen terecht zo fier zijn, zullen fors meehelpen aan het ondermijnen en misschien zelfs het doodgraven ervan. Ze laten de financieringsmechanismen eroderen, versplinteren het maatschappelijke draagvlak en stellen het bloot aan de meest gure neoliberale Europese winden.
En Vlaanderen? Dat verliest Brussel, knipt de band met Brussel grotendeels door en zegt de Brusselse Vlamingen eigenlijk dat ze het zelf maar moeten uitzoeken. Wie zal referenda tegenhouden in de faciliteitengemeenten, met als meest waarschijnlijke uitslag dat er een meerderheid kiest voor Wallo-Brux? De ‘felste’ verdedigers van Vlaanderen behalen dan als eerste resultaat voorwaar een kleiner Vlaanderen.
Of is dat de prijs die sommigen in Vlaanderen willen betalen om de sociale zekerheid én de sociale bewegingen te ontmantelen, en een neoliberale economische koers te kunnen varen? En beleven we een perfiditeit in het kwadraat?
‘Maar we hebben dit zo niet gewild’
Nog even wil ik veronderstellen dat Bart De Wever en zijn N-VA niet meteen op de doodsstrijd van België heeft gemikt. En dat ook Di Rupo en zijn PS niet meteen van het einde van België is uitgegaan.
Maar hun onmacht om te landen met een compromis waarvan de voordelen voor alle partijen groter zijn dan de nadelen, blijft niet zonder gevolgen. Die onmacht heeft ze verstrikt doen raken in een perfide logica: officieel gaan ze allebei nog voor een Belgische staatshervorming, in feite willen ze geen van beide nog weten van België.
Het is een onmacht en een perfiditeit die bijna alleen verliezers zal maken.
‘Toujours bien étonné de se retrouver ensemble?’ Dat is de vraag aan De Wever en Di Rupo van tal van Belgen, Vlamingen, Walen, Brusselaars of Duitstaligen, die er straks als verliezers uitkomen als die twee volharden in hun perfiditeit?
Dirk Barrez
(met dank aan Christophe Callewaert voor de verhelderende gedachtewisselingen)
PS: deze analyse was klaar op 11 februari maar de gezamenlijke hoofdredactie koos ervoor om publicatie even uit te stellen