Eerst even proberen te reconstrueren wat er gebeurd is.
Ramaekers maakt opnames in een veldhospitaal in opbouw in Haïti. Het tentenkamp zou moeten gaan dienen om Haïtianen die besmet zijn met cholera op te vangen. Het wordt gebouwd vlak naast een woonwijk. Cholera is zeer besmettelijk en de bewoners van die woonwijk zien dat duidelijk niet zitten en verhinderen de bouw van het veldhospitaal. Als daar ook de pers neerstrijkt, worden ook de buitenlandse journalisten getrakteerd op stenen.

Je kan er veel uit leren: op zijn minst dat de Haïtianen niet opgezet zijn met de manier waarop de buitenlandse hulpverleners te werk gaan. Het lijkt me niet dat ze eerst toestemming zijn gaan vragen bij de bewoners van de aanpalende wijk of al dan niet een tentenkamp vol mensen met een besmettelijk ziekte kan worden gebouwd. Blijkbaar hebben ze het ook nagelaten degelijke voorlichting te geven over de mogelijke gevaren en hoe ermee om te gaan. In de reportage is er zelfs een Haïtiaan die dat opwerpt: “Misschien moeten jullie de bewoners eerst voorlichten.”

Illustratie van ‘gebakken lucht’

Ik moet dat voor een groot stuk raden en vooral elders op het internet informatie bij elkaar sprokkelen, want Ramaekers meldt daar niets over in zijn reportage. Robin is immers druk bezig een reportage te maken die Nick Davis in zijn boek Flat Earth News (‘Gebakken lucht’) prachtig illustreert.

De buitenlandreporter die komt ingevlogen, die nauwelijks iets kent van het land dat hij aandoet, en daardoor in zijn reportages niets anders doet dan het illustreren van de vooroordelen waarmee hij is aangekomen. Nick Davis beschrijft in zijn boek heel precies hoe dat in zijn werk gaat en hoe dat maakt dat wij zeer slecht geïnformeerd zijn over de toestand in de wereld. Opvallend hoe weinig critici dit probleem aankaarten bij deze VRT-reportage.

In die reportage zie ik dus wel hoe Haïtianen boos het tentenkamp in opbouw aanvallen en beschieten. Ik zie ook moedige VN-blauwhelmen de buitenlandse hulpverleners en journalisten beschermen en de Haïtianen afhouden door hun aanvallen te beantwoorden met geweerschoten.

De Haïtianen zijn dus ‘barbaren’ die buitenlandse hulpverleners (die hen toch komen helpen) aanvallen en beschieten met scherp. De helden in het verhaal zijn de VN-blauwhelmen, de buitenlandse hulpverleners en de reporters die beschoten worden.

100 procent een verzinsel, maar geen fout?

Nu blijkt dat toch enigszins anders in elkaar te zitten. Immers de Haïtianen schoten helemaal niet op de hulpverleners en buitenlandse reporters, ze gooiden met stenen. Wie een beetje rondspeurt op het internet kan achterhalen dat er in Haïti geen meldingen zijn van hulpverleners, VN-blauwhelmen of reporters die werden beschoten door Haïtianen.

Dat ze met scherp schoten, is dus voor 100 procent een verzinsel van de VRT-journalist. Een verzinsel dat hij illustreerde door het geluid van een geweerschot te monteren bij een beeld van de reporter (zichzelf dus) die wegduikt voor een welgemikte steen. Een leuk weetje is trouwens dat ook de VN-blauwhelmen op de beelden helemaal niet met scherp schieten, maar met rubberkogels, ook iets dat je niet uit de reportage kan opmaken.

Ramaekers werd voor die beroepsfout op de vingers getikt. Eerst bleef het bij een ‘vermaning’, maar later werd ook zijn directe baas (Kris Hoflack, chef ‘duiding’ bij de VRT-nieuwsdienst) terechtgewezen en werd Ramaekers voor 6 maanden gebannen van het scherm. De deontologische commissie van de VRT oordeelde dat Ramaekers hier zwaar in de fout was gegaan, en gelijk heeft ze.

De straf is echter bedenkelijk. Ramaekers kan gewoon aan de slag blijven, maar wordt 6 maanden van het scherm ‘gebannen’. Met andere woorden, op de VRT werkt iedereen die niet in beeld komt in een ‘strafkamp’. En wat als Ramaekers op de ‘desk’ (zoals ze dat in het TV-jargon noemen) verhaaltjes begint te verzinnen?

Als ik inwoner van het Haïtiaanse Saint-Marc was, ik maakte de zaak aanhangig bij een rechtbank: een aanklacht wegens laster en eerroof. Honderd procent zeker dat ik die rechtszaak zou winnen. De reportage werd immers uitgezonden in prime-time. Ik zou ook de VRT vervolgen, die zender gaf mij immers nog steeds geen recht van antwoord en neemt de lasteraar in kwestie in bescherming door hem 6 maanden in ‘het verborgene’ aan de slag te houden om hem dan weer op te voeren als ‘sterreporter’.

Wat mij in dat alles het meest verbaast, is hoe licht veel medejournalisten over het voorval heengaan

Stel je nu eens voor dat het zou gaan om een reportage over een actie van Vlaams-nationalisten in de Rand rond Brussel. De actie loopt een beetje uit de hand en in het heetst van de strijd vliegen er projectielen richting Franstalige politici en journalisten. De politie moet ingrijpen en gebruikt traangas. Een journalist van RTBF moet tijdens een ‘stand-up’ wegduiken voor een projectiel. Tijdens de montage blijkt dat je dat projectiel niet kan zien en dus monteert de redacteur van dienst maar het geluid van het afschieten van een traangasgranaat bij de beelden van de wegduikende journalist waardoor het lijkt dat die wordt beschoten.

De krantencolumns zouden extra lang zijn om de verontwaardiging uit te schreeuwen. Zou er iemand het in zijn hoofd halen om aan te geven dat zes maanden ‘verbanning naar het verborgene van de desk’ misschien wel een overdreven zware straf is voor een dergelijk vergrijp?

Beroepsfout(je)?

Dit is dus geen beroepsfout, dit is een leugenachtige voorstelling van de realiteit. Een naam verkeerd aflezen, een stad verkeerd spellen, een bron verkeerd citeren, … zelfs een bron onvoldoende checken, dat zijn fouten die een journalist kan maken. Maar moedwillig anderen voorstellen als ‘barbaren’ om zelf heldhaftig naar voren te komen, is geen fout, dat is bedrog.

De redactie van De Morgen had dus groot gelijk dat ze dit aanhangig maakte. Ook al maken ze bij De Morgen ook wel eens een fout, dit bedrog ontmaskeren was hun journalistieke plicht. Net zoals de man of vrouw op de VRT-redactie die de zaak aankaartte bij zijn oversten niet meer dat zijn of haar plicht deed.

“Robin Ramaekers verraden door jaloerse André Vermeulen?”, titelde Het Nieuwsblad, al lees je in het artikel “Wie klikspaan speelde, is voorlopig een raadsel.” Voor Het Nieuwsblad is dus niet de leugenachtige reportage van Ramaekers een probleem, de krant maakt jacht op de man of vrouw die de zaak aanhangig maakte bij de tuchtcommissie. Een reden om alles wat je in Het Nieuwsblad leest met de grootste omzichtigheid te behandelen, zou ik zo zeggen.

Ook voor de chef ‘duiding’ van de VRT, Kris Hoflack, gaat het om ‘een fout’. “Natuurlijk is dit een heel zware uitschuiver. Maar mensen maken nu eenmaal fouten en Robin is en blijft een uitstekend journalist.” Het VRT-journaal bekijken we dus best door een speciale bril zolang Hoflack daar de plak zwaait.

‘Verzachtende omstandigheden’

Ook Tom Cochez, journalist bij Apache, doet het geval ‘Robin in Haïti’ af als een kleine uitschuiver. Er zijn volgens Cochez immers ‘verzachtende omstandigheden’. “Zo is het bijvoorbeeld moeilijk om het geluid van een steen onder een beeld te monteren. Hoe klinkt zoiets? Zoef? Het geluid van de kogel verandert ook nauwelijks wat aan het beeld dat in de reportage wordt geschetst. Er wordt immers geschoten, alleen niet op Robin Ramaekers. De bedoeling lijkt dan ook in de eerste plaats: duidelijk maken dat het lastig werken was in Haïti. Dat was ook zo. En ja, misschien zat er ook wat ijdelheid van een journalist in.”

Pijnlijk diit te moeten lezen in een rubriek die zichzelf voorneemt om het boek van Nick Davies toe te willen passen op de Vlaamse media. We kunnen wat we in deze rubriek lezen dus best ook met een grote korrel zout nemen.

Opgezette eekhoorn van Meuris

Stijn Meuris van Woestijnvis geef in een opinie, alweer op Apache, aan dat ook hij wel eens loopje neemt met de waarheid. Zo vertelt hij dat hij ooit een reportage maakte over een zoektocht naar stilte en daarvoor een nacht in een bos doorbracht. Om het artikel op te luisteren, maakten ze een foto van een eekhoorn, dat bleek een opgezette eekhoorn te zijn, en bovendien bleef Meuris geen nacht in dat bos, maar alles samen amper een uurtje …
Meuris is een fantastische zanger, muzikant en entertainer, maar als journalist vertrouw ik hem voor geen haar meer. De vraag is zelfs of je hem, na deze biecht, Het Gesproken Dagblad in Man bijt Hond kan blijven toevertrouwen?

Ook Arnold Karskens relativeert de hele zaak-Ramaekers in De Standaard. “Het grote bedrog zit hem in embedded journalism: jezelf op sleeptouw laten nemen door een invasieleger, en in ruil daarvoor allerlei afspraken moeten maken. Dat is de schande van deze tijd, en veel erger dan wat Ramaekers heeft gedaan: een verhaal dat waar is — want het wàs daar kennelijk erg onrustig — wat opsmukken door beeld en geluid te manipuleren. Dat hoort uiteraard niet, maar ik schat het ook niet zó hoog in op de schaal van journalistiek bedrog. Ik zou hem niet ontslaan, al zou het wel helpen als hij zijn excuses aanbood. Je liegt niet tegen je lezers of kijkers, punt uit. Die moeten kunnen vertrouwen op jouw integriteit.”

Karskens verwart ‘onrust’ met schieten met scherp. Niet onlogisch voor een oorlogsjournalist die de laatste jaren vooral met Afghanistan bezig was. Maar in dit geval had ook Karskens er beter aan gedaan zich wat te documenteren over de situatie in Haïti voor hij zich uitsprak over het bedrog van Ramaekers.  Het was daar dan wél onrustig, maar er werd niét heen en weer geschoten zoals zijn beelden suggereren.

Weinig respect voor Haïtianen

Voor Leo Neels gaat het in een column op Mediakritiek.be dan weer over een ‘beginnersfout’: “De jongeman werd in alle media door zijn collega’s aan de deontologische schandpaal gezet, en door zijn werkgever gesanctioneerd. Misschien ietwat overdreven voor een blunder die in literatuur over verslaggeving in gespannen situaties eerder als beginnersfout overkomt?”
Van Neels (die ook voorzitter van de Raad van Bestuur van de N.V. Persagentschap Belga is) verwachten we natuurlijk niets anders, als woordvoerder van Big Pharma is de waarheid naar zijn hand zetten immers zijn beroep.

Dat zegt natuurlijk vooral iets over het respect dat deze mensen hebben voor de Haïtianen. De Haïtianen moedwillig voorstellen als ‘barbaren’ die met scherp schieten op hulpverleners, VN-blauwhelmen en reporters is volgens al deze mensen immers niet meer dan een fout(je) van een (over)ambitieuze jonge wolf.