2010 was het Europese jaar van de bestrijding van armoede en sociale uitsluiting. Vorig jaar stond armoede hoog op de politieke agenda, en dat moet zo blijven volgens Monica De Coninck, schepen van Sociaal Beleid in Antwerpen (sp.a). “Tegen 2020 moet minstens 40% van de jongere generatie een hoger onderwijsdiploma hebben”, luidde haar doelstelling voor de stad in de strijd tegen armoede. “Dit project kadert overigens in het plan van de Europese Commissie, Europa 2020. Een diploma is immers de beste garantie op werk en een stabiel inkomen”, aldus De Coninck. Dat hebben een aantal studenten uit minder gunstige financiële situaties duidelijk begrepen, zo blijkt uit een rondvraag bij Antwerpse studenten. In de kantlijn merken ze wel op dat zoiets gemakkelijker gezegd is dan gedaan.

Vicieuze cirkel

“De oorzaken van geldproblemen bij studenten kunnen heel divers zijn”, zegt Saar Serrien, medewerkster bij het Jongeren Advies Centrum (JAC) in Antwerpen. Voor sommigen begint het al vanaf de wieg. “We hebben het altijd financieel wat moeilijker gehad. Mijn vader had al leningen lopen toen hij met mijn moeder trouwde, die zelf uit een minder bedeeld gezin kwam. Het is een vicieuze cirkel”, zegt studente A.K (20).

Toch wordt er zelden bij stilgestaan dat armoede door onvoorziene omstandigheden iedereen kan overkomen. De economische crisis kan daar een rol in spelen, maar ook schulden, scheidingen, familiale conflicten, ziekte, verslavingen enz. kunnen geldgebrek in de hand werken. Ook de band met de ouders is van cruciaal belang. “Ik kom uit een welgesteld gezin, maar toen mijn moeder hertrouwde met een alcoholverslaafde man begonnen de problemen. Op mijn achttiende had ik een zware ruzie met mijn moeder en toen heeft ze me op straat gezet”, licht N.R. (20) toe.

De zoektocht naar hulp

Volgens de Onderzoeksgroep Armoede, Sociale uitsluiting en de Stad, OASeS, is het aantal deelnemende jongeren aan het hoger onderwijs gestegen, zowel uit ‘hogere’ als uit ‘lagere’ sociale klassen. Voor deze laatste groep is sociale hulp van groot belang. Daar wordt volgens STIP, de dienst voor studentenvoorzieningen van Lessius Hogeschool, steeds meer beroep op gedaan. “Verschillende diensten voor studentenvoorzieningen stelden vast dat er vorig jaar veel meer aanvragen waren dan het jaar daarvoor. “Door de economische crisis werden ook extra sociale toelagen bekender.” Mensen die in de problemen raakten gingen automatisch op zoek naar oplossingen. “Dat is dan misschien het positieve effect van de crisis: er is minder schaamte om sociale hulp te vragen”, aldus Annelore Rogiers, medewerkster van STIP.

Naast de studietoelage van de Vlaamse Gemeenschap kunnen studenten ook extra sociale toelagen aanvragen bij de studentenvoorziening van hun campus: een vermindering van het inschrijvingsgeld of boeken-, kot- en pendeltoelagen. De voorwaarden daarvoor zijn anders dan die van de overheid. “In tegenstelling tot de overheid, die uitgaat van het inkomen van twee jaar geleden, baseren we ons zo veel mogelijk op de huidige situatie. Daarbij wordt enkel rekening gehouden met het inkomen en de studiekosten op het moment zelf. Daarom komen er bij ons wel studenten in aanmerking die bij de overheid afgewezen worden”, verklaart Rogiers.

Sarah Laenen (19) uit haar ongenoegen: “Typisch België, ik heb geen recht op toelagen van de staat, omdat ik twee jaar geleden nog bij mijn moeder woonde, die toen samen met haar man een hoog netto-inkomen had. In principe heb ik dus nog niet lang genoeg geldproblemen.” Studenten die door omstandigheden zelf instaan voor hun studiekosten en levensonderhoud, kunnen het statuut van zelfstandig student krijgen, waardoor ze aanspraak kunnen maken op een leefloon bij het OCMW.

De aanvragen voor een studietoelage van de overheid verlopen niet altijd even vlot. Verschillende studenten vinden dat het antwoord of ze al dan niet in aanmerking komen voor een toelage vaak te lang op zich laat wachten. “Volgens mij is er wel genoeg steun voor studenten, maar de wachttijden zijn bijzonder lang. Ik heb in juli aanvraag gedaan voor een toelage en weet nu nog altijd niet of ik er recht op heb”, zegt P.D. (21). Daarnaast is het ook soms wachten geblazen op de uiteindelijke uitkering. Dat beaamt M.B (19): “De toelagen komen altijd als ik alles al betaald heb. Daarom heb ik het bij het begin van het academiejaar moeilijk om alle betalingen rond te krijgen. De hele rompslomp is net iets te groot.”

Huis Sofía

Een bijzonder initiatief van het OCMW is Huis Sofia, een studentenhuis waar jonge kansarme vrouwen tussen achttien en vijfentwintig jaar terechtkunnen. Ze kunnen er verblijven aan tweehonderd euro per maand, alles inbegrepen. Meisjes die willen studeren aan de hogeschool of de universiteit vormen de voornaamste doelgroep. De plaatsen zijn beperkt: slechts een tiental meisjes kan er verblijven.

Leen Verbist, schepen van Jeugd in Antwerpen (sp.a), denkt niet dat een uitbreiding op de agenda staat. “Op dit moment kunnen we dat financieel niet aan. De noden worden ook alsmaar groter. We moeten dus zien dat dit soort projecten niet sneuvelt, omdat we meer mensen financieel moeten ondersteunen. Want het zijn net dit soort projecten die moeten vermijden dat jongeren weer in armoede terechtkomen.”

Nefast voor slaagkansen

Studenten die het financieel niet gemakkelijk hebben, kunnen minder tijd aan hun studie besteden. Vaak moeten ze, ondanks sociale toelagen, noodgedwongen hun avonden en weekends gedeeltelijk opofferen om als werkstudent een centje bij te verdienen. En dat gaat niet zelden ten koste van hun studie. “Ik vind dat mijn financiële situatie invloed heeft op mijn slaagkansen. Ik moet geld in het laatje brengen, en dat kost tijd, tijd die ik anders aan mijn studie zou kunnen besteden”, zegt Sara Laenen (19), die zelf instaat voor de kosten van haar opleiding en levensonderhoud.

Bovendien zeggen heel wat studenten in zulke situaties dat ze niet alleen af te rekenen hebben met geldproblemen maar ook met kopzorgen. “De stress en de druk zijn verhoogd en dat werkt dan weer faalangst in de hand”, getuigt R.R. (20). “Heb ik die documenten al ingediend? Zal ik die beurs wel krijgen? Heb ik straks genoeg geld om bepaalde zaken te kopen? Zulke vragen spoken vaak door mijn hoofd”, zegt M.L (23). Een knap staaltje stressbestendigheid en een volledig georganiseerde tijdsbesteding zijn noodzakelijk als je je inzet moet verdelen tussen studie, inkomsten en eventueel ook huishoudelijke taken. “Ze hebben het behoorlijk zwaar”, bevestigt Saar Serrien van het JAC.

Studeren als investering in de toekomst

Uit onderzoek blijkt dat hoe hoger het opleidingsniveau is, hoe minder studenten uit ‘lagere’ klassen eraan deelnemen. Maar eens ze erin meedraaien, blijken net de studenten met financiële problemen bij uitstek gemotiveerd. Ze zien hun studie als een investering in hun toekomst. “Ze hebben over het algemeen meer engagement. Ze weten waarvoor ze het doen, hè”, zegt Annelore Rogiers, medewerkster van STIP. “Ik sta ervan versteld in welke omstandigheden studenten soms studeren. Chapeau, denk ik dan.”

Dat het behalen van een diploma een belangrijke hefboom is om uit de armoede te geraken, lijken weinig bemiddelde studenten in elk geval goed te beseffen. “Ik wil koste wat het kost mijn diploma halen”, zegt N.H. (21). “Toen mijn ouders eisten dat ik mijn spullen kwam halen, zeiden ze dat ik het nooit zou halen. Ik zal hen het tegendeel bewijzen.”

Ook JAC-medewerkster Saar Serrien is vaak verbaasd over de wilskracht van sommige jongeren. “Er zijn jongeren die al vanaf het begin schoolmoe zijn, maar er zijn er genoeg die elke euro omdraaien om toch maar te kunnen studeren.”

Niet rijk, wel vindingrijk

Studenten die zich met minder middelen uit de slag moeten trekken, zoeken oplossingen om geld te besparen. Op vrijetijdsbestedingen en kledij kan gemakkelijk bezuinigd worden. “Het moet al een heel goed feestje zijn, voor ik er een toegangsprijs voor betaal en kledij koop ik enkel in de koopjesperiode”, zegt S.N. (22).

Waar studenten moeilijker onderuit kunnen, zijn de materiële benodigdheden voor school. Handboeken en syllabi bijvoorbeeld eisen een hele hap uit het budget. “Ik probeer altijd goedkope tweedehandsboeken op de kop te tikken. Als dat niet lukt, controleer ik eerst of de aankoop echt noodzakelijk is. Soms volstaat het een bepaald boek in de bibliotheek of van een collega-student te lenen”, zegt F.D. (22).

Sommigen besparen dan weer op de aankoop van printpapier en inktpatronen door merkproducten systematisch te vermijden. Studenten die niet de luxe hebben om thuis te printen of te internetten moeten iets anders bedenken. “Als ik iets moet afdrukken, vraag ik dat vaak aan vriendinnen. Op school zijn de computers zo vaak bezet. Voor internet ga ik vaak naar ‘The Foodmaker’ op de Meir, daar is een gratis WIFI-hotspot”, licht N.H (21) toe.

De meesten onder hen hebben zich ook specifieke geldbesparende strategieën eigen gemaakt, hoogst persoonlijk, maar bepaald vindingrijk. “Ik houd een spaarvarkentje bij waarin ik mijn kleingeld deponeer. Dat helpt op het einde van de maand”, getuigt W.D. (22). P.T. (21) zweert bij haar boodschappenlijstje om zo de aankoop van onnodige zaken te vermijden. L.S. (25) is lid van LETS Vlaanderen, Local Exchange and Trading System. Die organisatie gaat uit van een ruilsysteem: LETS-leden wisselen onderling spullen en vooral diensten uit. “Ik kan een beroep doen op andere LETS-leden voor zaken die anders veel geld zouden kosten: computernazicht, juridisch advies, kapbeurten en veel meer”, aldus L.S.

Geld, het perfecte glijmiddel

Studenten die krap bij kas zitten, zijn zeer bewust met geld bezig. Maar maakt het een mens gelukkig? “Geld op zich niet, maar het draagt wel bij tot geluk”, klonk het unaniem bij de studenten die we bevroegen. “Mocht ik wat meer geld hebben, zouden er veel zorgen verdwijnen en zou ik toch heel wat vrijer kunnen leven. Geld is het perfecte glijmiddel”, besluit M.B. (19).

© 2011 – StampMedia/Lessius – Lien Claes en Sara Vercauteren