Een zonde? Een misdaad? Een ondeugd? Of een ziekte?

Het gedoogbeleid tegenover ‘geestesverruimende’ hulpmiddelen heeft een betekenis die evolueert naargelang de tijden en de mensen. Gedoogbeleid en drugs, dat is het thema van een tentoonstelling in Londen.

In 2011 is het 50 jaar geleden dat harddrugs naar de illegaliteit verbannen werden. Diezelfde geestverruimende middelen die vroeger werden aangeprezen door de ‘beau monde’. ‘High Society’ (zoals de titel van de tentoonstelling luidt) is alvast meer dan een theekransje van conventionaliteit en vooringenomen ideeën.

De wiegende papavervelden hebben iets lyrisch poëtisch in de video (2010) van kunstenaar Mustafa Hulusi. Op de vier wanden van een besloten ruimte worden de opiumvelden van Afyon geprojecteerd. Afyon is het gebied in Turkije dat de voorraadschuur voor opium in het 19e eeuwse Europa was. Afyon leverde zelfs de naam van hun grondstof . Na 1961 werden de gewassen vernield en kreeg de Turkse regering compensatiegelden van de Amerikaanse overheid. Nu groeien er opnieuw ‘poppies’ (papavers) in Afyon maar dan wel voor legaal, medisch gebruik.

Artiestenstuf

Opium was in de 19e eeuw een drug van dichters en artiesten. De Britse schrijver Samuel Taylor Coleridge experimenteerde er geregeld mee, ook met het nieuwmodische lachgas, en zijn notitieboekjes staan vol met zijn bevindingen: ‘een goddelijke rustpauze, een beetje betovering, een groene fonteinbron, bloemen en bomen in het hart van een zandwoestijn.’ Zijn beroemde boek ‘Kubla Khan’ over de Tataarse koning, zou hem ingegeven zijn geweest door een opiumdroom. µ

Zijn vriend en secretaris Thomas de Quincey schreef onverbloemd ‘Confessions of an English Opium-Eater.’ Daarin vertelde de freelance journalist dat opium niet vergiftigde, dat het helderheid en een zekere zin voor orde in de geest opwekte zodat hij kon achterhalen hoe zijn eigen gedachten en herinneringen werden opgebouwd. Dat is 1821.

Baudelaires essay ‘les Paradis Artificiels’ werd deels geïnspireerd door die verlichte woorden van de Quincey hoewel Baudelaire niet zo’n voorstander was van het gebruik van drugs als inspiratiebron: ‘ook al kan men zeggen dat ze de gevoeligheden verhogen, drugs verstijven de wilskracht zodat men onbekwaam is voor dagelijkse routine’.

Drugs en confituur

Nochtans was Baudelaire wel lid van ‘le Club des Haschichins’ die bijeenkwam op het Ile Saint Louis in Parijs. Daar, in een hotel, verorberden rond het midden van de 19e eeuw Théophile Gautier, Alexandre Dumas, Gustave Flaubert , Gerard de Nerval dosissen hasjiesj… vermengd met groene jam.

Verdovende, geestverruimende middelen waren een watermerk van een subcultuur van een bonte bohémien bende. En het derivaat laudanum werd zelfs een ‘vrouwenmedicijn’ genoemd. Dokters schreven het vrouwen voor tegen allerlei onbestemde kwaaltjes. Zelfs Gladstone, de Britse liberale premier deed een schep laudanum in zijn ochtendkoffie. De Amerikaanse president Abraham Lincoln zou zelfs verslaafd zijn geweest aan het goedje. Ook later nog zocht Virginia Woolf tijdens haar depressieve stemmingen in haar toevlucht tot … chloor: ‘die prachtige prins met zijn mottenogen en zijn gevleugelde voeten.’

De choreograaf Frederick Ashton had tijdens de tweede wereldoorlog zelfs een zwak voor ‘Calm Doggie’, een kalmeringsmiddel dat honden deed stoppen met blaffen tijdens de luchtaanvallen van de Blitz.

Big Business

Meer dan 320 miljard dollar bedraagt de jaarlijkse omzet van de illegale drugshandel. Na wapenverkoop en olie is het de omvangrijkste handelsactiviteit. In 1961 stelden de Verenigde Naties de ‘Conventie tegen Narcotica en Verslavende Middelen’ op. Goed bedoeld maar dat was de drooglegging begin 20ste eeuw in Amerika ook en de gevolgen waren maffiapraktijken in alcoholzwendel, verdoken stokerijen en moorddadige acties.

Nu ook duiken jaarlijks – zelfs via het Internet – nieuwe verslavende middelen op. Blijkbaar zit ‘het hoofd verliezen’ in de aard van het beestje. Want er zijn weinig mensen die zonder een bakje troost – van welke materie dan ook – kunnen. Genotsmiddelen hebben hun naam niet gestolen.

Coca… Hola!

Alcohol, koffie en tabak waren in een ver verleden verboden. Het is merkwaardig op te merken dat verdovende middelen die nu in de verdoemenis zitten, 100 jaar geleden gewoon bij de apotheker te verkrijgen waren: vloeibare cocaïne gebotteld tot ‘Hall Coca Wine’ met als publiciteit: ‘machtig, opkikkend. Erg aangeprezen door de medische wereld in heel het Verenigd Koninkrijk. Onschatbaar medicijn tegen griep en slapeloosheid, anemie, geestelijke vermoeidheid, …’

Opkikkers zijn blijkbaar van alle tijden. Rond 2000 voor onze tijdrekening werden pijpen uit beenderen van poema’s gemaakt. In 300 voor onze tijdrekening schreef Theophrastus, een vriend van Sophocles, traktaten over planten als ‘pharmakon’ (Grieks voor ‘geneeskundig hulpmiddel‘). De ‘Materia Medica’ was een traktaat in het begin van onze tijdrekening waarin een duizendtal hallucinerende en ‘helende’ middelen die slaapverwekkend of pijnstillend waren. Het werd een referentiewerk gedurende eeuwen. Met de boekdrukkunst verschenen er talrijke naslagwerken over kruiden en stimulerende middelen: belladonna, alruin, cannabis, opium, dolle kervel, bilzenkruid,…

Lachgas

Wetenschappers gingen op onderzoek. Niet toevallig was het ook de tijd van de heksen en de jacht op hen. Heksen over wie geroddeld werd dat ze zo’n plantenkennis hadden dat ze konden vliegen met behulp van groene ‘zalven’.
Maar weldra hadden kruiden ook hun tijd gehad. Thomas Beddoes, een 18e eeuwse dokter en (niet toevallig) vriend van de schrijver Coleridge, was ervan overtuigd dat chemische middelen de geneeskunde zouden vooruithelpen. Hij bedacht de ‘Pneumatic Institution’, een soort kuuroord nabij Bristol.

Daar werd geëxperimenteerd met lachgas en andere gassen waaruit 50 jaar later anesthesie zou ontstaan. Toen waren het nog ‘grapjes’ als amusement en entertainment op privéfeestjes. Maar de akeligste experimenten waren die op kinderen. Een affiche met een schattig blond meisje met een hondje prijst een antihoestmiddel aan; het geneesmiddel bevatte wel morfine. Dat was ook het basisbestanddeel van een andere ‘pectoraal’ middel voor peuters en kleuters. Pas in 1909 sloeg een Amerikaans medisch genootschap alarm en publiceerde een lijst van voor kinderen gevaarlijke geneesmiddelen zoals: opium, morfine, codeïne, cocaïne, chloor, alcohol en cannabis.

      Proost! Gezondheid!      

Tegenwoordig is en blijft alcohol het meest getolereerde genotsmiddel. Daarvoor waarschuwen wetenschappers en medici nog altijd. En tegen dat misbruik protesteerden in de 19e eeuw de ‘Temperance Movements’, vaak religieus geïnspireerde genootschappen en – merkwaardig – ook vroege vrouwenbewegingen. Het waren immers vrouwen die het eerste slachtoffer werden van het drankmisbruik van mannen. Verwoeste levens, even erg als door ander drug(mis)bruik maar duidelijk sociaal beter aanvaard. Santé!
Elke gemeenschap is dus een ‘high society’.

Elke maatschappij kent haar eigen verslavingsmiddelen: een cocablaadje, een chemische pil, paddestoelen,…alles wat helpt ‘weg’ te zijn. Het lijkt – met deze tentoonstelling – zo menselijk maar tegelijkertijd waarschuwt deze educatieve en artistieke tentoonstelling ook voor een al te complex probleem waarbij al te eenvoudige en eenduidige oplossingen meer kwaad dan goed kunnen doen. ‘Drog-middelen’ als een vorm van escapisme, of als manier om beter te begrijpen wat een volledig mens zijn betekent? Wat zijn drugs?
Een zonde? Een misdaad? Een ondeugd? Of een ziekte?

De tentoonstelling ‘High Society: mind-altering drugs in history and culture’ is tot 27 februari te zien in de Wellcome Gallery, Euston Road, dat is vlakbij St Pancras Station, het eindstation van de Eurostar.www.welcomecollection.org.
Deze tentoonstelling is gratis (de leuze van de Wellcome Collection is : A free destination for the incurably curious’) maar andere tentoonstellingen van zes grote musea (National Gallery, British Museum, Tate, Victoria & Albert Museum,…) zijn voordelig te bezoeken met het systeem ‘Culture Connect’. Op vertoon van een Eurostar-ticket krijgen 2 bezoekers 1 gratis toegangsticket.