“Militanten kun je niet bestrijden met militaire middelen”, zei Gul, directeur van het Centrum voor Onderzoek en Veiligheidsstudies in het Pakistaanse Islamabad. “De operatie Enduring Freedom in Afghanistan heeft Al Qaeda een enorme status gegeven. Het aantal terreurgroepen in de islamitische wereld is verveelvoudigd.”
Tribale gebieden
Nadat Osama bin Laden en zijn strijders hun heil hadden gezocht over de grens, in de tribale gebieden van Noordwest-Pakistan, zijn ze verweven geraakt met militante groeperingen uit de Punjab en Kasjmir. “De machtige inlichtingendienst van president Musharraf heeft ze jaren hun gang laten gaan.
Nu vormen ze een zeer gevaarlijke groepering. Maar geweld is niet het juiste antwoord. Telkens wanneer het Amerikaanse of Pakistaanse leger de strijd verhevigt, groeit de aanhang en het aantal zelfmoordaanslagen.”
Volgens Gul moet de strategie fundamenteel veranderen. “Niet de militaire, maar de sociale dynamiek moet centraal staan. Dat kan door de islam niet te verachten, door terroristen te helpen om te reïntegreren in de maatschappij en door de extreme armoede in Pakistan aan te pakken. Zolang tweederde van de bevolking van met minder dan een dollar per dag moet leven, vormen extremistische groepen een aantrekkelijk alternatief.”
Dit neemt niet weg dat repressie van terrorisme nodig blijft, zegt Kamel Rezag Bara, de contraterrorisme-adviseur van de Algerijnse president. “Maar dat moet binnen de kaders van de rechtsstaat gebeuren. Want we moeten laten zien, op ideologisch vlak, dat het militante wereldbeeld niet het juiste is.”
Tegenverhaal
Ook volgens Omar Ashour, een bekende Egyptisch-Canadese vechtsporter en islamdeskundige aan de Universiteit van Exeter, is de strijd niet met militaire middelen te winnen. “Dat heeft zelfs de Engelse regeringsleider intussen erkend.”
Dat betekent niet dat er niets gedaan kan worden. Volgens verschillende sprekers, waaronder Ashour, moet er steun komen voor de ontwikkeling van een “counternarrative”, een alternatief verhaal voor militante moslims.
De sleutel van zo’n alternatieve wereldvisie ligt volgens Ashour bij ex-jihadstrijders. “Er zijn veel militanten die hebben gebroken met hun oude opvatting dat geweld legitiem is en voor politieke veranderingen kan zorgen. Salman Rushdie is een goed voorbeeld.
Deze mensen kunnen in de taal van potentiële militante moslims laten zien dat geweld niet effectief is, dat de islam geen goede legitimatie biedt voor geweld en dat de militante helden eigenlijk geen helden zijn. Het westen zou deze oud-strijders in stilte kunnen steunen, zonder zich er overigens te veel mee te bemoeien.”
Uitgestapt
Een levend voorbeeld hiervan is Shiraz Maher, een Britse jongeman van Pakistaanse komaf. Hij begrijpt Pakistaanse extremisten, want hij was er zelf ook een. Een paar jaar lang is hij actief geweest voor Hizb-ut-Tahrir (de partij voor de bevrijding). Deze beweging heeft nooit geweld gebruikt, maar steunde het terrorisme wel politiek.
“Heel gevaarlijk. Een paar jaar geleden trokken hun conferenties in Londen en Birmingham tienduizend mensen. Ik voelde me ertoe aangetrokken omdat ze wraak wilden nemen voor het onrecht dat moslims wereldwijd werd aangedaan. Mijn interesse voor theologie kwam daarna pas. Uiteindelijk werd dat echter de reden dat ik afstand van ze ging nemen. Ik ontdekte dat de islamitische traditie veel breder is dan zij doen voorkomen en dat er een liberale stroming is.”
Volgens Maher hebben hij en anderen de beweging enorm veel schade toegebracht door open het debat aan te gaan en mensen ervan te overtuigen dat de ideologie niet klopt. “Tegenwoordig trekken ze nog geen duizend mensen meer.”
Niet alleen potentiële terroristen hebben een nieuw narratief nodig. Ook hier in het westen zouden politici wel eens verstandiger op terroristische aanslagen mogen reageren, zegt Peter Knoope, directeur van het ICCT.
“Nu is er een bom ontploft in Zweden, en dan vertelt minister op tv dat iedereen heel bang moet zijn. Dat moet je juist niet doen! Als we een ding hebben geleerd van het beleid na 11 september 2001, dan is het dat angst contraproductief werkt en leidt tot verkeerde beslissingen. We moeten geen oorlog voeren tegen terrorisme, maar tegen de terreur, de angst.”
