Bij de oversteek van de Middellandse Zee tussen Libië en Italië komen sommigen terecht in Malta. Maar ook in deze EU-lidstaat wacht hen gevangenschap en mensonwaardige leefomstandigheden.

“Vluchtelingen, asielzoekers en migranten zijn bijzonder kwetsbaar in Libië. Ze leven met de angst voor mishandeling door de autoriteiten en ze lopen er voortdurend het risico opgesloten te worden voor onbepaalde termijn”, zegt Amnesty International.

“Bovendien riskeren ze onder dwang teruggestuurd te worden naar hun land van herkomst, terwijl ze daar een groot risico lopen om het slachtoffer te worden van vervolging of andere ernstige mensenrechtenschendingen.”

Niemand is ‘vluchteling’ in Libië

Volgens de Libische autoriteiten zijn er meer dan drie miljoen ‘mensen zonder papieren’ in Libië. De meerderheid van deze vluchtelingen is afkomstig uit andere Afrikaanse landen. De overheid blijft onterecht volhouden dat niemand onder hen ‘vluchteling’ is.

Nochtans ondernemen elk jaar tienduizenden Somaliërs een lange en gevaarlijke tocht door de Sahara naar landen als Libië, op zoek naar enige bescherming. Voor hen is dit de enige manier om het aanslepende conflict in Somalië te ontlopen. Al sinds 1991 is er geen centrale regering meer en teisteren diverse gewapende groepen het land. Velen besteden al hun spaargeld aan een risicovolle reis door Soedan en Libië in de hoop via de Middellandse Zee veiligheid en bescherming te vinden in Europa.

In Libië genieten asielzoekers en vluchtelingen geen enkele vorm van wettelijke bescherming. Libië heeft het VN-Vluchtelingenverdrag van 1951 niet ondertekend. Een asielprocedure is er volledig onbestaande. Tot juni 2010 verleende de VN-Vluchtelingenorganisatie UNHCR nog enige bijstand aan asielzoekers en vluchtelingen. Maar sinds juni dit jaar hebben de Libische autoriteiten de activiteiten van UNHCR opgeschort.

Uit getuigenissen in het nieuwste Amnesty-rapport blijkt dat vluchtelingen, asielzoekers en migranten systematisch worden gefolterd en mishandeld in Libië. Bewakers slaan de gedetineerden regelmatig met metalen staven of stokken. Personen die klagen over de leefomstandigheden of die om medische hulp vragen, worden extra mishandeld of gestraft.

Dit alles is des te schrijnender omdat de Europese Commissie en de Libische regering in oktober 2010 tot een overeenkomst kwamen om tot 2013 ‘samen te werken’ bij het beheersen van de migratiestromen richting Europese Unie en de uitvoering van grenscontroles. De EU betaalt Libië hiervoor 50 miljoen euro.

Europese Commissie en Libië onderhandelen over akkoord

Ondertussen onderhandelen de EU en Libië over een ruimer ‘kaderakkoord’. In dit akkoord is onder meer sprake dat Libië zich moet engageren om onderdanen van derde landen, die de EU via Libië zijn binnenkomen, opnieuw op te nemen. Zonder dat er enige garantie bestaat dat de fundamentele rechten van deze teruggestuurde vluchtelingen in het Noord-Afrikaanse land niet met voeten zouden worden getreden.

Eerdere bilaterale afspraken tussen de Italiaanse regering van Silvio Berlusconi – onder druk van de antimigrantenpartij Liga Nord die deel uitmaakt van deze regering – en de Libische leider Kadhafi leiden er sinds augustus 2008 al toe dat personen die onderschept worden op zee tussen Libië en Italië worden teruggebracht naar Libië. Ook als er geen enkele garantie bestaat op een menswaardige behandeling.

“Als de EU akkoorden wil afsluiten met Libië om de migratiestromen uit Afrika te beheersen, moet ze daarbij altijd rekening houden met de basisbeginselen van internationale bescherming. De EU en haar lidstaten mogen de aanhoudende mensenrechtenschendingen in Libië niet zomaar negeren wanneer zij onderhandelen over samenwerking”, zegt Amnesty International. De mensenrechtenorganisatie klaagt de dubbelzinnige houding van de EU in felle bewoordingen aan.

Maltese regering komt internationale verplichtingen niet na

Tussen 2002 en 2009 kwamen naar schatting 13.000 mensen per boot vanuit Libië aan in de kleine eilandstaat Malta. Sinds mei 2004 maakt Malta deel uit van de EU. Malta is echter niet de veilige haven die de vluchtelingen en asielzoekes er hoopten te bereiken.

Elke vreemdeling zonder de vereiste papieren, asielzoekers inbegrepen, wordt er beschouwd als een ‘verboden immigrant’ en automatisch voor onbepaalde tijd opgesloten. In de praktijk blijkt uit het Amnesty-rapport de vrijheidsberoving op te lopen tot gemiddeld 18 maanden. Na deze opsluiting worden ze opgevangen in tenten of containers in meestal mensonwaardige leefomstandigheden.

“De geografische ligging van Malta, halfweg tussen de Noord-Afrikaanse kust en het Italiaanse eiland Sicilië, zorgt voor een grote gemengde instroom van zowel irreguliere migranten als asielzoekers. Dit brengt grote uitdagingen met zich mee, maar het ontslaat de Maltese regering niet van haar internationale en regionale verplichtingen om vluchtelingen te beschermen en de mensenrechten te respecteren en te doen respecteren”, schrijft Amnesty International.

“De Maltese autoriteiten mogen zoek- en reddingsoperaties op zee niet laten resulteren in de gedwongen terugkeer van kwetsbare individuen naar Libië of andere landen waar ze het risico zouden lopen slachtoffer te worden van mensenrechtenschendingen.” Zeker van een EU-lidstaat zou je meer mogen verwachten.

Ahmed Mahmoud en Mariam Hussein uit Somalië

Ahmed Mahmoud en Mariam Hussein, een Somalisch koppel, ontvluchtten hun door oorlog geteisterd land en kwamen in Libië terecht. Ze leefden voortdurend met de vrees opgepakt en opgesloten te worden. Omdat ze nergens werk vonden en meermaals overvallen werden, besloten ze de sprong te wagen en met de boot naar Europa af te reizen. Op dat moment was Mariam Hussein zeven maanden zwanger.

Het koppel maakte deel uit van een groep van 55 Somaliërs die op 17 juli 2010 door Maltese en Libische schepen onderschept en gered werd toen hun rubberbootje op zee in moeilijkheden kwam. Mariam Hussein en 26 anderen werden onmiddellijk teruggebracht naar Libië. De 28 anderen, onder wie Ahmed Mahmoud, werden naar Malta gebracht.

In Libië werden Mariam Hussein en haar medereizigers onmiddellijk opgesloten. De mannen van deze groep zouden geslagen zijn en werden gefolterd met elektroshocks. Twee maanden later beviel Hussein van een doodgeboren kind.

“It is better to die in the sea than return to Libya” – Farah Anam, Somalische vrouw die in juli 2010 via Libië in Malta arriveerde en wier getuigenis aan bod komt in het Amnesty-rapport.