Liu Xiaobo zit momenteel een elf jaar durende straf uit voor het ‘ondermijnen van de macht van de staat’ en kan zijn prijs dus niet in ontvangst nemen in de Noorse hoofdstad. Mensenrechtenorganisaties over de hele wereld protesteren. China voert een felle mediacampagne om de kritiek te counteren.

Dreigen met sancties tegen Noorwegen

De 54-jarige schrijver Liu Xiaobo won in oktober de Nobelprijs voor de Vrede voor zijn bijdrage aan de mensenrechten in China. Dat was meteen een fel gecontesteerde prijs. De Chinese regering liet haar ongenoegen zeer duidelijk blijken en dreigde met sancties tegen Noorwegen en tegen alle landen die de cenemonie in Oslo met een officiële delegatie zouden bijwonen. Het beschouwt de toekenning van de prijs als een inmenging in zijn binnenlandse zaken.

Negentien landen lieten daarom ook weten afwezig te zullen blijven op de uitreiking van de Nobelprijs. De Chinese autoriteiten hebben, zonder veel succes, ook geprobeerd om het nieuws over de Nobelprijs te censureren. Maar in tijden van internet en sociale netwerksites is dat niet meer zo eenvoudig.

Liu Xiaobo heeft zich herhaaldelijk heel kritisch uitgelaten over het beleid van de Chinese regering. Vooral over de mensenrechtensituatie, de politieke verantwoording van leidende figuren en het (te) traag lopende democratiseringsproces was hij vaak niet mals voor de overheid van zijn land.

‘Gewetensgevangene’

Liu Xiaobo werd in 2009 veroordeeld tot elf jaar cel voor ‘het ondermijnen van de staatsmacht’. Liu Xiaobo wordt door Amnesty International als een ‘gewetensgevangene’ beschouwd omdat hij altijd gekozen heeft voor vreedzame middelen om zijn ideeën kracht bij ze zetten en nooit geweld heeft gebruikt. Hij is slechts één van de vele gewetensgevangenen die momenteel in Chinese gevangenissen een straf uitzitten.

Mensenrechtenorganisaties klagen aan dat de Chinese autoriteiten vaak gebruik maken van vaag geformuleerde aanklachten zoals ‘gevaar voor de staatveiligheid’, ‘ondermijnen van de staatsmacht’ of ‘separatisme’ om vreedzame activisten het zwijgen op te leggen of voor lange tijd op te sluiten. Meestal komt er een veroordeling zonder dat de verdachte de kans gekregen heeft zijn of haar visie te geven tijdens een proces dat aan minimale internationale rechtsregels beantwoordt.  

De vrouw van de Nobelprijswinnaar, Liu Xia, werd het eerste slachtoffer van de onvrede van de Chinese regering. Zij werd onmiddellijk onder huisarrest geplaatst nadat ze terugkeerde van een bezoek aan haar man in de gevangenis, kort nadat hij de Nobelprijs had gewonnen. Een praktijk die in China wel vaker wordt gehanteerd ten aanzien van echtgenoten of vrienden van mensenrechtenactivisten.

Vreedzame strijd voor meer democratie

Liu Xiaobo vertelde haar dat “hij zijn prijs opdraagt aan alle mensen die hun leven hebben gegeven in hun vreedzame strijd voor vrede, democratie en vrijheid”, aldus een verklaring van Amnesty International.

Amnesty International volgt momenteel de zaak van vijf andere Chinese activisten die zijn opgesloten omdat ze de overheid bekritiseerden. De mensenrechtenbeweging in China is sinds enkele jaren sterk groeiende, maar mensen die proberen schendingen aan te kaarten of de Chinese machtsdragers openlijk bekritiseren, nemen grote risico’s.

Liu Xianbin, een activist uit Sichuan, werd op 28 juni 2010 gearresteerd op verdenking van ‘aanzetten tot staatsondermijnend gedrag’.

Gao Zhisheng, ooit door het ministerie van Justitie één van China’s topadvocaten genoemd, werd later gevangengezet en gefolterd omdat hij zich had uitgesproken voor betere bescherming van de rechten van verdachten. Niemand weet waar hij zich precies bevindt sinds de politie hem thuis, in de provincie Shaanxi, oppakte op 4 februari 2009.

Tan Zuoren is een milieu-activist die kritische vragen stelde bij de hoge dodentol van de aardbeving van 2008 in Sichuan. Hij werd veroordeeld tot vijf jaar cel wegens ‘aanzetten tot staatsondermijnend gedrag’ omdat hij zou hebben geprobeerd een herdenking voor de slachtoffers van het Tienanmenplein te houden.

Hairat Niyaz is een journalist van Oeigoerse afkomst die nu incommunicado wordt vastgehouden omdat hij ‘de staatsveiligheid in gevaar heeft gebracht’ tijdens de rellen in Urumqi in 2009.

Dhondup Wangchen is een Tibetaanse filmregisseur die eerst meer dan een jaar zonder officiële aanklacht op een onbekende plaats werd vastgehouden en nu tot zes jaar is veroordeeld in een geheim proces omdat hij zou hebben ‘aangezet tot separatisme’.

250 mensen onder huisarrest in aanloop 10 december

Welke risico’s mensenrechtenactivisten lopen, bleek de afgelopen week nog overduidelijk. In aanloop naar 10 december werd de druk op medestanders en sympathisanten van Liu voort opgevoerd. Volgens Amnesty International zijn zeker 250 mensen onder huisarrest geplaatst of ze raakten incommunicado.

“De schaal waarop dit gebeurt, is ongezien. Het is een poging om elke stem die deze prijs ondersteunt, tot zwijgen te brengen”, aldus Nicholas Bequelin van de Amerikaanse mensenrechtenbeweging Human Rights Watch. China blokkeerde deze week ook de websites van BBC, CNN en van de Noorse televisie.

Facebook-actie

Als waakhond voor de mensenrechten wil Amnesty International de druk op de Chinese overheid naar aanleiding van de uitreiking van de Nobelprijs extra opdrijven. De Chinese autoriteiten moeten Liu Xiaobo onmiddellijk en onvoorwaardelijk vrijlaten, vindt de organisatie. Het huisarrest van zijn vrouw Liu Xia moet worden stopgezet alsook de censuur van de berichtgeving over de Nobelprijs.

Via een Facebook-actie riep Amnesty International Vlaanderen symphatisanten op om hun profielfoto in aanloop naar 10 december te veranderen in een angstaanjagende foto van henzelf en een brief te schrijven naar de Chinese ambassadeur om de vrijlating van Liu te eisen. Op 9 december werden de verzamelde Facebookfoto’s gebruikt voor een visuele actie aan de Chinese ambassade aan de Tervurenlaan in Brussel.