De chaos is sindsdien alomtegenwoordig, met brandende voertuigen op straat en schietpartijen tussen politie en criminelen in de favela’s Complexo do Alemão en Vila Cruzeiro. Scholen en winkels hebben de deuren gesloten en de bewoners van de favela’s durven niet langer de deur uit. Het lijkt wel oorlog.

Onoverbrugbare kloof rijk en arm

Het conflict tussen de militaire politie, paramilitaire groepen en drugstrafikanten sleept al jaren aan. Het is onlosmakelijk verbonden met de stad, vooral met de armste wijken waar geweld de dagelijkse realiteit uitmaakt. In een land met een bijna onoverbrugbare kloof tussen rijk en arm, maakt het criminaliseren van de armoede de sociale ongelijkheid nog groter.  

De militaire politie maakt in de favela’s gebruik van dezelfde tactieken als deze die ze in de arme regio’s van Haïti hanteert. Brazilië heeft er namelijk de leiding over de VN-vredesmacht (United Nations Stabilization Mission).

Met het oog op de ‘veiligheid’ van de burgers worden in Haïti gepantserde voertuigen, helikopters en zwaar bewapende soldaten ingezet. Het land, waar de eerste revolutie onder leiding van zwarte slaven heeft plaatsgevonden, is nu dus het oefenterrein voor de opleiding van de repressieve ordetroepen, die in de armste wijken van Rio de Janeiro de overwegend zwarte bevolking onder de knoet houden. Een ironische vaststelling …

Veiligheid is nu prioriteit

De regering-Lula neemt verregaande maatregelen om het probleem van de veiligheid aan te pakken. In 2014 is Rio de Janeiro het toneel voor de Wereldbeker voetbal en in 2016 vinden de Olympische Spelen er plaats.

Deze evenementen zijn nu de eerste prioriteit voor de Braziliaanse overheid. Net als tijdens de Pan-Amerikaanse spelen van 2007, worden de meest problematische favela’s bezet en vergrendeld. De gebruikte methodes zijn nog steeds betwistbaar, de echte slachtoffers blijven onzichtbaar.

De politiemacht van Rio heeft een zeer twijfelachtige reputatie: ze is corrupt en heeft het hoogste moordpercentage ter wereld. De overheid schakelt in de favela’s nu zogenaamde ‘vredeseenheden’ (Unidades de Policia Pacificadora – UPP) in om de aanwezigheid van de politie een meer duurzaam karakter te geven en zo de veiligheid te bevorderen.

Onder permanente politiecontrole

Tegen het einde van 2010 zouden zowat 3.500 UPP’s gestationeerd moeten zijn in 15 favela’s, om later naar 100 favela’s uit te breiden. Dit betekent eigenlijk dat de favelabewoners onder permanente politiecontrole terechtkomen.

De hogere sociale klassen zullen opgelucht kunnen ademhalen bij de liquidatie van een zoveelste crimineel en de toeristen zullen niet door onveiligheidsgevoelens geplaagd worden tijdens hun ‘favelatours’. Van structurele veranderingen zal echter geen sprake zijn, enkel kortetermijnoplossingen bepalen de dagorde.

De mainstreammedia illustreerden deze terreur met indrukwekkende beelden, die het gewapenderhand bestrijden van het conflict moesten ondersteunen. Enkel de NGO’s en de alternatieve media klaagden de misbruiken aan.

Het gros van de bevolking lijkt het erover eens dat de gebruikte methodes de enige manier zijn om de vrede in de wijken te herstellen. “Een goede crimineel is een dode crimineel” is een veelgehoorde slogan, op de straat en zeker op Braziliaanse internetfora.

Capitão Nascimento

Het Braziliaanse maatschappelijk middenveld heeft onvoldoende invloed op het politieke beleid om het tij te kunnen keren. Het is zelfs mogelijk dat de mensen gewoon het geloof in sociale veranderingen verloren zijn en meer interesse hebben in heldenfiguren als Capitão Nascimento, het hoofdpersonage in de film ‘Elite Squad’, een BOPE-politieman die zonder aarzelen de ‘criminelen’ in de favela’s neerschiet.

In wat zich op dit moment afspeelt in de favela’s zijn het opnieuw de armen die het slachtoffer zijn en zij die het straatgeweld in een metropool als Rio de Janeiro dagelijks moeten ondergaan.

Opmerking: in de favela’s worden wapens, noch drugs geproduceerd.

Mariana Duarte

Mariana Duarte studeerde geschiedenis aan de Universidade de Estado in Rio de Janeiro. Nadat ze twee jaar had lesgegeven en gewerkt voor een NGO in een van de favela’s van Rio begon ze een opleiding aan een filmschool. Ze is ervan overtuigd dat audiovisuele producties een machtig wapen kunnen zijn in de strijd voor verandering. In 2009 behaalde ze een masterdiploma in  Peacekeeping Management aan de Universiteit van Turijn. Momenteel is ze aan de slag als EVS-vrijwilliger bij DeWereldMorgen.be

(vertaling uit het Engels door Ann Dejaeghere)