In ‘Language, Asylum and the National Order‘ ontleedt professor Blommaert de afgewezen asielaanvraag van de Rwandese Joseph Mutingira bij het Britse ministerie van Binnenlandse Zaken.

Die afwijzing van de asielaanvraag gebeurde op basis van foute aannames over taal en is exemplarisch voor wat veel asielzoekers meemaken in dergelijke procedures.

Dit is dan weer een gevolg van het feit dat veel van deze asielprocedures de dominante taal van een herkomstland als norm stellen. Iemand die niet of onvoldoende de taal machtig is van het land waaruit hij claimt te komen, is een leugenaar en kan goedkeuring van zijn aanvraag vergeten.

De werkelijkheid is uiteraard veel complexer dan dat. Zo spreekt Mutingira, de man wiens asielaanvraag onder de loep werd genomen, de dominante taal (Kinyarwanda) in Rwanda maar gebrekkig. Zijn thuistaal in zijn jeugd was immers Engels, wat bovendien niet ongewoon is in Rwanda. Maar volgens de gestelde norm door het Britse Home Office, het ministerie van Binnenlandse Zaken, “viel hij door de mand” omdat een tolk hem niet identificeerde als een native speaker.

“Het probleem is”, aldus Blommaert, “dat die norm als ‘objectief’ of ‘neutraal’ wordt gezien, terwijl er een discutabele aanname aan ten grondslag ligt.” De gevolgen van dergelijke schijnbaar futiele zaken, zijn echter groot en kunnen het verschil zijn tussen leven en dood.

“Dat is trouwens ook de rol van een wetenschapper. Ik heb die prijs gekregen omdat ik niet vanuit een ivoren toren werk, maar omdat ik maatschappelijk actief ben. Omdat ik vanuit de maatschappij aan wetenschap doe”

Proficiat met deze gerenommeerde prijs! Wat betekent het voor u om voor een dergelijk maatschappelijk relevant en kritisch stuk, deze prijs te krijgen?

Jan Blommaert: “Twee zaken wil ik daar over kwijt. Het eerste punt is natuurlijk dat deze prijs aantoont dat dit soort werk standing heeft binnen de wetenschap. Het wordt niet alleen gezien als wetenschap, maar als wetenschap van topniveau. Deze prijs geeft uitdrukkelijk erkenning aan wetenschap die maatschappelijk relevant is. En dat is een goede zaak natuurlijk.”

“En hier kom ik bij het tweede punt. Dit concrete artikel is buiten de wetenschap begonnen. Ik was namelijk gevraagd als expert in een rechtszaak over de asielaanvraag van meneer Mutingira. Het stuk is dus gegroeid vanuit de praktijk en het maatschappelijk engagement.”

“En uiteraard, vind ik dit zelf ook leuk, het  streelt het ego en is een beloning voor het werk, maar daar gaat het eigenlijk niet over. Het belangrijkste is dat dergelijk maatschappelijk relevant werk, dergelijke wetenschap, erkenning krijgt.”

Taal en samenleving is uw specialiteit. Vanwaar die interesse in net die relatie? Veel taalkundigen blijven toch bij het bestuderen van de taal om de taal.

“Niet alleen dat, velen bestuderen die taal vanwege nationalistische overwegingen. Vertrekkende vanuit het beeld “de taal is gansch het volk”. Zo bijvoorbeeld ook onlangs nog op Radio 1. De redacteur van de Dikke van Dale was er aan het woord over verdwenen woorden. Dergelijke oefeningen zien taal vanuit het beeld van een nationalistische identiteit, in de zin van: het Nederlands definieert ons. En dat Nederlands gaan we nu vastleggen in een boek en dus normeren. Dat is hét Nederlands.”

“Daar hou ik mij niet mee bezig, ik vind het bovendien ook volstrekt irrelevant. Daarvoor hoef ik zelfs maar naar mijn kinderen of naar mezelf kijken. Zowel mijn kinderen als ik gebruiken dagelijks minimaal 200 woorden die niet voorkomen in die Dikke van Dale.”

“Afwijken van de norm is de norm als we het over taal hebben. En daar is een reden voor, dat zie je ook in onze woorden. Neem bijvoorbeeld het woord ‘eigenheid’ of ‘aparte stijl’ als label om iemands taalgebruik te typeren. Dat gaat dan over afwijken van de norm. Bij het woord creativiteit zien we hetzelfde, creativiteit is afwijken van normen. Daarom is taalkunde die zich bezighoudt met het absoluut vastleggen van normen een taalkunde die buiten de realiteit staat.”

“Nog een voorbeeld. Mijn zoon krijgt in de les Nederlands een opdracht. Ze moeten een stelling bespreken over verdraagzaamheid. Hij vraagt mij wat hulp. Ik stel dat hij moet kijken naar de betekenis. Dan zie je dat tolerantie of verdraagzaamheid gaat over het tolereren wat je niet goed vindt. Nu die leraar Nederlands heeft daar een dikke rode streep onder getrokken: want het staat zo niet in Van Dale. Waar zijn we dan over aan het denken: over het begrip dat leeft of het begrip dat in Van Dale staat?”

“Nu waarom focus ik op taal en samenleving? Omdat alles wat we onder de samenleving verstaan, ook taal is. De woorden die we gebruiken, hoe we spreken, wat we zeggen en niet zeggen, is allemaal bepalend in onze relaties met elkaar, maar ook in het uitbouwen van de samenleving. En het klopt wat je zegt. Veel taalkundigen bestuderen de taal louter en alleen om de taal, maar je ziet wel een omslag. Steeds meer mensen gaan zich bezighouden met taal, macht en samenleving.”

Kan u duiden welke rol taal speelt in asielaanvragen bij het Britse Home Office?

“Ik zou de vraag wat ruimer willen opvatten. Immers wat je ziet als je naar asielprocedures kijkt, is dat taal de asielprocedure definieert. En dat is niet enkel in Groot-Brittannië zo, het is een tendens in heel Europa. In al die asielprocedures moeten we vaststellen dat een geweldig aantal afwijzingen gebaseerd zijn op taalkundige zaken.”

“In het geval van dit artikel gaat het over een aspect, namelijk over de taal die men veronderstelt dat je moet spreken als je uit dat land komt. In dit geval was de ‘norm’ dat iemand uit Rwanda Kinyarwanda of Frans moet spreken. Terwijl daar behoorlijk wat mensen ook Engels spreken, zoals de man in kwestie. Het gevolg is nu, dat die man teruggestuurd zou worden naar Oeganda, een land waar hij niets mee te maken heeft.”

“Een andere mogelijke afwijzingsgrond, zijn de zogenaamde tegenstrijdigheden in het verhaal. En ook dat is een verhaal over taal. Hoe gaat het in zijn werk? Je vertelt als asielzoeker je verhaal. Hoe je ontsnapt bent, hoe je tot in België geraakt bent, waarom je gevlucht bent, enz. Vinden de ambtenaren dat daar tegenstrijdigheden of vergetelheden in geslopen zijn (je herinnert je bijvoorbeeld het merk van de auto waarmee je gevlucht bent niet), dan betekent dat een afwijzing van je asielaanvraag.”

“Op basis van zulke zaken zijn er massale afwijzingen. Nu zijn er zelfs bedrijven die met taal en asiel geld verdienen, net omdat de overheid niet deskundig is op dat vlak. Helaas bulken die bedrijven ook niet van de expertise op dit vlak, meer zelfs ze worden net vaak gevraagd omdat ze geven wat de overheid wil: meer afwijzingen.”

“Als we zien dat communicatie in veel gevallen de reden is voor het afwijzen, dan staat of valt de rechtstaat met haar deskundigheid op dat vlak. Nu, in het geval van meneer Mutingira, was de bron van ‘deskundigheid’ de BBC. Want de BBC had gezegd dat als je in Rwanda woont, je Kinyarwanda of Frans moet spreken. Dat is dus het probleem, er is geen vorm van deskundigheidsopbouw over dit soort zaken. Integendeel er is veeleer sprake van afbouw. En dat terwijl dit het voornaamste middel is om af te wijzen.”

“Er zitten gigantische denkfouten en blinde vlekken in die procedures. Denkfouten wel een gigantische impact kunnen hebben. Waarom moet je op de BBC beroep doen als je in Londen ook de SOAS (School of Oriental and African Studies) hebt, het meest prestigieuze bolwerk voor Afrikaanse talen. De deskundigheid is er dus wel, maar ze wordt niet gebruikt. Enkel deskundigheid die overheid gelijkgeeft, wordt ingezet.”

“Als ik dan hoor dat ze een agentschap willen oprichten voor het versoepelen van asielaanvragen, dan zal het gevolg een aanval op de meest elementaire rechten zijn, zoals toegang tot rechtsmiddelen, bijvoorbeeld de Raad van State.”

Hoe komt het volgens u dat de Britse overheid die deskundigheid van SOAS niet inschakeld?

“Dat is een geconstrueerd probleem. Asiel is politieke koopwaar. Asielzoekers zijn de minst populaire groep, we gaan er dan ook geen geld aan geven. Maar doordat we dat niet doen, schenden we niet alleen de rechten van de asielzoekers, nee het is erger: we breken de gehele rechtsorde af. Er is een voortdurende schending van die rechten.”

“Nog een voorbeeld. Het voorstel van federaal staatssecretaris voor Migratie en Asielbeleid, Melchior Wathelet (CDH), dat stelt dat als asielzoekers in beroep gaan en geen gelijk krijgen, ze een boete moeten betalen. Dat is natuurlijk een flagrante schending van de mensenrechten.”

“Het recht om gelijke en ongehinderde toegang te hebben tot rechtsmiddelen, dat mag niet verhinderd worden. Maar bij asielzoekers ziet de overheid hierin blijkbaar geen probleem. Dat is natuurlijk maar het begin, het is dan ook wachten tot ze ook rechten afschaffen voor pedofielen of rokers. Want dat is zo crimineel, dat …”

“Het recht op asiel geldt niet meer. Als je asiel aanvraagt, wordt je automatisch beschouwd als crimineel”

Welke lessen kunnen overheden en het middenveld leren uit deze bevindingen?

“Het grote probleem met vele vormen van beleid is wat we superdiversiteit noemen. Vandaag zien we dat zoveel zaken en systemen verkeerd en vast lopen. Dit is het gevolg van de confrontatie met die superdiversiteit vanaf het begin van de jaren negentig. Dat gaat dus niet  alleen meer over Turken en Marokkanen, maar over 170 nationaliteiten.”

“Kennisopbouw is dan cruciaal. Dat wordt zeer duidelijk in de asielprocedure, maar je ziet het ook in de sociale sector, onderwijs, huisvesting, enz. En dat is een kennisprobleem. Namelijk het antwoord op de vraag: wie zit er voor ons? Spreekt die Arabisch of Tsjetsjeens? Of Tsjetsjeens met Arabische elementen er in? En welk Arabisch spreekt die man of vrouw? Het Arabisch uit Marokko, Irak of Tunesië?”

“Nemen we een opvangklasje voor nieuwkomers. Er zitten daar drie kinderen uit  Mongolië, drie uit Irak, een kind uit Oost-Congo en een iemand uit Rusland. Die mensen hebben geen gemeenschappelijke achtergrond. Het probleem dat zich dan stelt, is: welk model werkt voor hen allen? En daar is vooralsnog geen antwoord op in dergelijke sectoren.”

“Wennen aan superdiversiteit is een kennisprobleem. Dat is de uitdaging waar we vandaag voor staan. We moeten leren denken in een andere wereldorde. Het is allang geen multiculturalisme meer, het is superdiversiteit.”

“Het middenveld heeft daar een grote rol in te spelen. Over de overheid heb ik op dit vlak geen gunstig beeld. Het moet groeien vanuit de mensen die er dagelijks instaan en zo bottom-up kunnen werken. Ik denk in deze aan organisaties als Kif Kif die gedegen kennis opbouwen en laten doorstromen naar boven.”

“Dat is trouwens ook de rol van de wetenschapper. Ik heb die prijs gekregen omdat ik niet vanuit een ivoren toren werk, maar omdat ik maatschappelijk actief ben. Omdat ik vanuit de maatschappij aan wetenschap doe.”

Bronnen:

Universiteit van Tilburg: Asielzoeker dupe van verkeerde aannames over taal. Jan Blommaert wint prijs met taalkundige reconstructie van afwijzing asielaanvraag.
Op Kennislink.nl: http://www.kennislink.nl/publicaties/asielzoeker-dupe-van-verkeerde-aannames-over-taal