Tijdens het voorbije weekend zagen heel wat inwoners voor de vijfde keer op vijftien jaar tijd hun huizen onder water lopen. Nochtans heeft de overheid de laatste jaren niet stil gezeten: er werden computermodellen geïnstalleerd die het gedrag van de rivier van nabij volgen en overstromingen kunnen voorspellen.

Op basis van deze modellen werd ook berekend waar het best kunstmatige overstromingsgebieden worden geïinstalleerd, waar dijken moeten komen, hoe hoog ze moeten zijn, …

Alleen: de overstromingsgebieden zijn te klein, de dijken niet hoog genoeg. Bij elke berekening blijkt het probleem groter te zijn dan de overheid kon vermoeden. Het wordt tijd dat de overheid op alle niveaus de ernst van het probleem inziet én gaat handelen.

De basis

Aan de basis van het hele probleem liggen de veranderde weersomstandigheden en het karakter van de Dender. In deze hoek van de wereld is de gemiddelde neerslag om en bij de twintig procent toegenomen tijdens de voorbije eeuw. Vooral tijdens de laatste tien jaar valt er méér regen. Hier en daar is er nog een koppigaard die dat niet linkt met veranderende klimaatomstandigheden.

Laat de Dender daarbij een rivier zijn die 90 procent van zijn debiet haalt uit neerslag en je krijgt ongelofelijke schommelingen én een extreme gevoeligheid.

Zorgvuldigheid

Als je dit weet, verwacht je van het beleid dat het zorgvuldig omspringt met wat je moet doen in zo’n gevoelige zone. Volgens Vlaams minister van Milieu, Joke Schauvliege (CD&V), heeft de overheid haar lessen getrokken. “We kregen dit weekend extreem veel regen te verduren en we zitten met een aantal situaties uit het verleden … verharde oppervlakten, enz …”

Heeft de overheid echt lessen getrokken uit de ervaringen van de voorbije jaren? Dat kan worden betwijfeld en dat is zéér zacht uitgedrukt. Gemeenteraadslid Anja Van Robaeys (SP.A, Erpe-Mere): “Volgens de specialisten gingen we met alle wachtbekkens, collectoren en andere voorzieningen  nog hoogstens eens om de honderd jaar onder water staan. Het is nu zeven jaar geleden.”

Wie in zijn eigen straat rondkijkt, wordt dikwijls al met zijn neus op de realiteit gedrukt. Ikzelf woon naast een beek in Evendael (Herzele). Tweehonderd meter voorbij mijn deur is er perfect de mogelijkheid om een klein zuiveringsstation (bijvoorbeeld één met plantenzuivering) te installeren. Voor mijn deur ligt er sinds kort evenwel een collector die het afvalwater van het grootste deel van de inwoners verzamelt en oppompt naar het tien kilometer verder liggende Bambrugge(Erpe-Mere).

Als de beek naast de deur overstroomt, verdwijnt die in de riolering en wordt ze dus naar Bambrugge gepompt. Of ze daar nog geen water genoeg hebben? De pompinstallatie staat tegenover mijn deur in een weide die vroeger dienst deed als natuurlijk overstromingsbekken.

Om op die riool aan te sluiten, heb ik 1.700 euro betaald, zodat mijn afvalwater wordt gezuiverd. Meestal is het water al proper op dergelijke grote afstanden. Dat konden we zelfs bewijzen: toen het waterzuiveringstation van Bambrugge geopend werd, maakte de Vlaamse Milieumaatschappij een proces-verbaal bekend waarin ronduit werd gesteld dat het station te weinig afval- en te veel regenwater binnenkreeg. Kostprijs van dit project: minstens 8 miljoen euro.

Een uitzondering, kan je misschien denken

Iets verder, in Sint-Antelinks, bouwt de overheid een nieuw zuiveringsstation.  Opnieuw is gekozen voor een centraliserende werking: ook het afvalwater van omliggende dorpen wordt er behandeld.

De afdeling Water stuurde een vlammend negatief advies bij de aanvraag van de milieuvergunning voor dit station. Ze vreesde voor een negatieve invloed op de Beverbeek die regelmatig uit haar oevers treedt. Dit was niet naar de zin van Aquafin. 24 uur later lag er een advies van dezelfde ambtenaar, maar deze keer positief én zonder vermelding van mogelijke risico’s.

Geraardsbergen

In het geteisterde Geraardsbergen staat het zuiveringsstation aan de zijkant van de Dender. Het werd in 2002 vernieuwd. Ook daar raakte bekend dat het station nauwelijks wat te zuiveren had. In het openingsrapport stond dat het station aan een index van 60,71 biodynamisch zuurstofverbruik (BZV) zat.

BZV geeft aan hoe vuil het water is. Toen zei de overheid dat er een minimum van 100 nodig was om te kunnen stellen dat een installatie behoorllijk kan functioneren. Het water moet vuil genoeg zijn om het te kunnen zuiveren. In 2007 was het gemiddelde 69,55 BZV. Ook dit station zuivert dus massa’s regenwater. Het station in Zandbergen (geplaatst in overstromingsgebied) haalt 62,56 BZV en behandelt ook water uit het verderaf gelegen Waarbeke.

Hoe dat komt?

Doordat onze riolen zo lek zijn als een zeef en gemeentelijke politici niet graag investeren in iets wat de mensen niet zien. Een riool, dat kan je niet feestelijk openen met pers en inwoners erbij.

Als iemand een dijk mag aanleggen om zijn vliegveld te beschermen, is het niet moeilijk te voorspellen dat mensen die wat verderop wonen de sigaar zullen zijn bij een eventuele overstroming.

Doordat het afvalwater (ook in Geraardsbergen vermengd met regenwater) van kilometers ver en van verschillende gemeenten samen op één plaats wordt gezuiverd, verplaatst dit water zich véél sneller dan voorzien. Zo wordt het supersnel naar de kritieke punten gevoerd.

In het verleden protesteerden heel wat mensen tegen deze situatie. Vzw ’t Uilekot en LEEF!trokken naar de Raad van State tegen waterzuiveringsstations in overstromingsgebieden.

Het Denderaktiekomiteeraakte tot in het Vlaamse parlement met zijn kritiek, maar kreeg het deksel op de neus toen Kris Peeters (CD&V) als milieuminister weigerde om een subsidiedossier te verlengen.

Nefaste politiek

Uiteraard is de waterzuiveringspolitiek in Vlaanderen niet alleen verantwoordelijk voor het onheil. Er is de verharding in Vlaanderen, zonder beton onder onze voeten voelen wij ons niet goed.

De Vlaamse regering heeft daar in de tijd van milieuminister Vera Dua (Groen!) een watertoets voor uitgevonden: de overheid moet nagaan of bouwen op een bepaalde plaats wel verantwoord is. Eerder kon je lezen hoe de overheid daar zelf mee omspringt. Er is de dichte bebouwing, …

Maar één ding kan je wel weten: de manier waarop waterzuivering werd aangepakt in Vlaanderen heeft de zaak van de waterbeheersing beslist niet vooruit geholpen.

De betonboeren van NV Aquafin

De NV Aquafin heeft sinds haar ontstaan begin de jaren negentig 2,6 miljard euro aan opdrachten verwerkt. Het bedrijf werd opgericht om de kwakkelende Vlaamse waterzuivering aan te zwengelen. Er dreigden immers boetes van de Europese Gemeenschap.

Het bedrijf was één van de eerste PPS-constructies in Vlaanderen: overheid en privésector werkten samen. Privépartners waren beleggingsfondsen en het Engelse waterbedrijf Severn Trend.

Tijdens de eerste jaren werd er enorm veel beton gegoten. Het bedrijf kreeg een monopolie in zijn sector en een gegarandeerde winst. Bedrijven met een alternatieve of efficiëntere benadering werden uit de markt geconcurreerd.

De knowhow kwam bij Aquafin te zitten. De Vlaamse Milieumaatschappij diende de zaak te controleren en bij te sturen, maar draaide gewillig mee in de betonmolen.

De grote nefaste projecten dateren uit die periode. Politici en Aquafin-mensen beweren wel eens dat ze het beleid ondertussen hebben bijgestuurd, en dat klopt ook gedeeltelijk. De feiten blijven evenwel dezelfde en de gevolgen zijn blijkbaar moeilijker bij te sturen.

Van een overheid verwachten de burgers immers dat ze vooruit kijkt in de plaats van af en toe eens om te kijken. Tien jaar geleden wist het beleid dat er méér en méér regen ging vallen en dat onze infrastructuur daar moest op voorzien zijn.

De overheid liet collectoren aanleggen, liet mensen bouwen op risicoplaatsen, liet begaan, maar wist beter. Een onderzoekscommissie in het parlement moet de feiten boven halen en uitdiepen.

Vlaamse Milieuholding

Ondertussen kwam Aquafin opnieuw in overheidshanden. Alweer na een dreigement vanuit de Europese Commissie. Het vet was toch al van de soep.

De manier waarop in Vlaanderen en/of België iets opnieuw in overheidshanden komt, is merkwaardig: de overheid laat het vorige management op post blijven en doet haar best om de controle vanuit de gemeenschap zoveel mogelijk te beperken.

In de Raad van Beheer van Aquafin zitten vooral financiële experts, consultants, … niet noodzakelijk mensen met een bevlogen visie op waterbeheer. De aandeelhouder van Aquafin is de Vlaamse Milieuholding, een onafhankelijke NV waarin de gemeenschap bitter weinig te zeggen heeft.

Zo wordt een discussie over overstromingen uiteindelijk een verhaal over al dan niet verdoken privatiseringen en een gemeenschap die de controle verliest op haar eigen infrastructuur.

Filip De Bodt

Filip De Bodt is medewerker van vzw ‘t Uilekot in Herzele. De vereniging volgt de werking van het vroegere Denderaktiekomitee op. De Dender is al decennia een zorgenkindje. Het Denderaktiekomitee zette zich met succes in voor een propere rivier, maar na twintig jaar zette de Vlaamse overheid het Denderaktiekomitee op droog zaad.