‘Wij die hem kennen en samen met hem gestreden hebben,
herinneren hem als een van de grote steunpilaren
in deze nieuwe tijden van Amerika.’
Hugo Chávez

Néstor Kirchner, zestig jaar oud, was een hartpatiënt. Het afgelopen jaar was hij reeds tweemaal opgenomen en er was begin september nog een stent geplaatst. Zijn dood kwam echter als een totale verrassing.

Toen Kirchner in 2003 tot president verkozen werd trof hij een zwaar gehavend land aan. Tussen 1976 en 1983 heerste een militaire dictatuur die het leven kostte aan bijna 50.000 Argentijnen.(1) De militairen kregen daarbij de volle steun van Washington. Die periode liet diepe sporen na: de linkerzijde werd weggeveegd en de sociale organisaties zo goed als vernietigd. De militairen effenden zo het pad om een neoliberaal offensief te starten. Dat kwam op kruissnelheid in de jaren negentig, onder president Menem.

De Argentijnse economie werd met de recepten van het IMF volledig ondergeschikt aan het buitenlands kapitaal. De economie werd gedollariseerd en het land onder financiële voogdij geplaatst door een zogenaamde Currency Board, een praktijk die Groot-Brittannië in de 19de eeuw aan zijn kolonies oplegde.(2)

De gevolgen van deze politiek waren desastreus. Meer dan de helft van de bevolking zakte onder de armoededrempel en bijna een derde van de actieve bevolking was werkloos. De lonen waren gezakt tot het laagste niveau in zestig jaar. De schuldenlast bereikte tegen de eeuwwisseling een record van 100 miljard dollar: jaarlijks moest niet minder dan 35% van de inkomsten uit de export afbetaald worden aan schulden.(3) In die periode piekte de inflatie tot 3000%, een ware Mobutu score.

In de jaren 2000-2001 kwam het land op de rand van het bankroet. Er brak volksprotest uit. De mensen kwamen massaal op straat. De sociale en economische crisis leidde ook tot een politieke crisis. Er was totaal geen vertrouwen meer in de politieke elite. Een na een traden de presidenten af.

Het was in die context dat Kirchner, tot dan toe een vrijwel onbekende politicus, op het toneel verscheen. In tegenstelling tot zijn collega’s in Bolivia, Venezuela of Ecuador, had hij geen echte achterban of politieke machtsbasis.

Als gevolg van de zeer drastische crisis was de sociale strijd in Argentinië gericht op het ‘overleven’ eerder dan op het nastreven van ruimere, politieke doelstellingen. Bovendien waren de sociale organisaties tijdens de militaire dictatuur een harde slag toegebracht.

Daarnaast beschikte Kirchner evenmin over een duidelijk politiek profiel. Zijn politiek-ideologische roots zijn het Peronisme, een complex en onduidelijk ideeëngoed waar je veel kanten mee opkan.

Veel waarnemers voorspelden dan ook dat hij het in die omstandigheden niet lang zou uitzingen. Ze vergisten zich. Wat tot voor enkele jaren daarvoor ondenkbaar leek, maakte Kirchner waar. Hij gooide de IMF-recepten overboord, wist de spectaculaire crisis te bedwingen, zorgde voor stabiliteit in zijn land en stuwde het in een progressieve richting.

Tijdens zijn presidentsjaren groeide de economie jaarlijks met 8,8%, de hoogste score van Latijns-Amerika.(4) Hij zorgde voor een stabiele wisselkoers, bedwong de gigantische schuldcrisis, stelde zich assertief op tegen de schuldeisers en zond het IMF zelfs wandelen. Buitenlandse investeringen werden opnieuw aangetrokken en de consumptie nam toe.(5)

Ook op sociaal vlak was er ook een grote vooruitgang. Hij haalde 9 miljoen Argentijnen uit de armoede; het percentage armen zakte van 54% naar 23%. De werkloosheid daalde tot rond 10%.(6) Voor arme gezinnen werd een kinderbijslag ingevoerd waardoor de kinderarmoede tot minder dan een derde werd herleid.(7)

Het leger werd grondig hervormd en militairen die zich schuldig gemaakt hadden aan wreedheden tijdens de militaire dictatuur werden vervolgd. Ook het Hoog Gerechtshof werd grondig hervormd en gemoderniseerd.

Op internationaal vlak speelde hij eveneens een toonaangevende rol. Op de top van de Amerikaanse landen in 2005, kelderde hij samen met Hugo Chávez definitief het voorstel van de VS om een vrijhandelsakkoord aan het hele continent op te leggen.

Hij was ook een belangrijke gangmaker van Telesur, de onafhankelijke televisiezender van het continent, vaak de Aljazeera van Latijns-Amerika genoemd. In mei 2009 werd hij unaniem verkozen tot eerste algemeen secretaris van de UNASUR, een intergouvernementele unie van twaalf Zuid-Amerikaanse landen.

In 2007 werd hij als president opgevolgd door zijn vrouw, Cristina Fernández. Hij bleef achter de schermen een zeer belangrijke rol spelen.

De balans van zijn presidentschap en die van zijn vrouw is vrij positief. Binnen de bestaande politieke krachtsverhoudingen heeft hij heel wat gerealiseerd. President Lula daarover: ‘Néstor Kirchner was voor mij altijd een grote bondgenoot en dichte vriend. Zijn rol in de economische, sociale en politieke heropbouw van het land zijn opmerkelijk alsook zijn inzet voor de gemeenschappelijke strijd voor de integratie van Zuid-Amerika’. Maar dat belet niet dat het land nog voor reusachtige problemen en uitdagingen staat. De kloof tussen arm en rijk, uitgedrukt volgens de Gini-coëfficiënt, behoort tot de hoogste van de wereld. Enkel landen als Chili, Bolivia en Colombia doen nog slechter.(8)

De inflatie schommelt rond de 20%. Dat is veel minder dan tijdens de periode 1973-2000, toen die tussen de 250 en 500% lag, maar het is nog veel te hoog. Teveel Argentijnen werken nog steeds in de informele sector: meer dan 40%, en de werkloosheid is nog vrij hoog.(9) Heel wat sociale maatregelen laten lang op zich wachten, te lang.

Kirchner heeft ook heel wat vijanden gemaakt. De assertieve aanpak van het schuldenvraagstuk, de nationalisering van pensioenfondsen, het wandelen sturen van het IMF en het aan banden leggen van hefboomfondsen en andere financiële instellingen, heeft hem bij de financiële elite in binnen- en buitenland niet populair gemaakt. Geen wonder dat er op de Argentijnse beurs een jubelstemming heerste toen zijn dood bekend werd: de koersen stegen prompt met 13%.

De media, die grotendeels gecontroleerd wordt door grote kapitaalgroepen hadden het ook zo niet begrepen op de president, zeker toen hij met Clarín, een van de grootste mediaconcerns van het land in de clinch ging. Met de landbouwsector heeft hij een hard conflict uitgevochten, wellicht niet altijd op de meest tactische manier.

Néstor Kirchner was de meest invloedrijke politicus van Argentinië van de laatste jaren. Zijn dood zal ongetwijfeld een groot impact hebben op de politieke evoluties. Figuren spelen in de Argentijnse politiek nog steeds een belangrijke rol. Kirchner wist de eenheid binnen het peronisme, de belangrijkste politieke stroming van het land, te bewerkstelligen en te behouden.

Het is maar de vraag of andere personen daar toe in staat zullen zijn en of er geen machtsstrijd zal losbarsten. Kirchner was van plan om zich kandidaat te stellen voor de presidentsverkiezingen van 2011 en hij zou die wellicht gewonnen hebben. Dat perspectief valt nu weg. Een voordeel is dat de politieke oppositie momenteel zelf zwak staat.

Zal Cristina Fernández het ontstane vacuüm kunnen opvullen en zal zij de progressieve koers van de laatste jaren kunnen verder zetten? Wat die laatste vraag betreft geeft de gerenommeerde intellectueel Atilio Borón haar de raad om de banden met de volksklassen en onderste lagen van de bevolking aan te halen en een aantal sociale maatregelen versneld door te voeren.(10)

Ook buiten de eigen grenzen zal het verdwijnen van Kirchner zich laten voelen. De staatsgreep in Honduras en de verkiezingsoverwinning van rechts in Chili hebben de linkse golf in Latijns-Amerika een knauw gegeven. De dood van Kirchner is een nieuwe tegenslag voor de regio. Ik eindig graag met de woorden van president Evo Morales: ‘Ik voel me verweesd door het verlies van compañero en broer Néstor Kirchner. In de moeilijke momenten stond Néstor altijd aan mijn zijde en ik hoop dat dat in de toekomst ook zo zal zijn’.

Noten

(1) Suárez Salazar L., Madre América. Un siglo de violencia y dolor (1898-1998), Havana 2003, p. 19.
(2) Herrera R., Les Avancées révolutionnaires en Amérique latine. Des transitions socialistes au XXIe siècle ?, Lyon 2010, p. 77.
(3) Financial Times, 29/10/2010, p. 6; UNDP, Human Development Report 2005, New York 2005, p. 280.
(4) Financial Times, 29/10/2010, p. 6.
(5) Weisbrot M., ‘Kirchner Rescued Argentina’s Economy, Helped Unite South America’, http://mrzine.monthlyreview.org/2010/weisbrot271010.html.
(6) ‘Trece encuestadoras coinciden en que Cristina Kirchner logra entre 40 y 47 puntos y balance “K”’, http://www.agencianova.com/nota.asp?n=2007_10_20&id=44934&id_tiponota=4.
(7) Younker K, ‘Asignación Universal por Hijo, One Year Later’, http://www.argentinaindependent.com/socialissues/development/asignacion-universal-por-hijo-one-year-later-/ 
(8) UNDP, Human Development Report 2007-2008, New York 2007, p. 281.
(9) Valenta M., ‘Informal Economy Just Won’t Shrink’, http://ipsnews.net/news.asp?idnews=38136.
(10) Borón A., ‘Néstor Kirchner: legados y desafíos’, http://www.cubadebate.cu/opinion/2010/10/27/nestor-kirchner-legados-y-desafios/.