Nog steeds hebben stereotypes een sterke invloed op de perceptie van Belgen én Italiaanse immigranten die worstelen met hun identiteit, ook al zijn ze van de tweede en de derde generatie.

In de vroege jaren zeventig enthousiasmeerde de Belgische zanger Grand Jojo zijn publiek met liedjes zoals “A la moutouelle (que la vie est belle)”, “Avec Flamande but” en “Angelina”. Met deze liedjes spotte hij zwaar met de levensstijl, de gewoonten en met de manier van spreken van Italiaanse immigranten in België.

Ook de kookstijl, die nu zo populair is, bleef niet gespaard. Volgens Anne Morelli, hoogleraar geschiedenis aan de ULB, werden Italianen met verachting ‘macaroni’ of ‘mangia spaghi’ (slierteneter) genoemd.

“Ook beschreef een kookboek uit de jaren zestig mortadella als ‘onverteerbaar voedsel en te boers om op te eten’. Terwijl nu de worst, als die van Italiaanse afkomst is, zeker wordt gewaardeerd en heel kwaliteitsvol wordt bevonden.”

De marketing van de stereotype Italiaan

Een onderzoek, gehouden door Anna Caprarelli en gepubliceerd op de website van ASEI (site over de geschiedenis van de Italiaanse emigratie), bevat een van de eerste voorstellingen van de ‘Italiaanse karikatuur’ in een commerciële omgeving.

Zo stelde de televisiezender RTBF in oktober 1970 de ‘quinzaine de la semaine italienne’, een Italiaans demonstratiemarktje in het mijnbouwgebied van Mons, op een belachelijke manier voor. Ondanks de ontmoedigende commentaren op de televisie kwamen er toch veel nieuwsgierigen op af.

Vanaf dan namen jaarmarkten en evenementen gewijd aan de Italiaanse cultuur toe. Ze kenden een groot succes, vooral bij het Belgische publiek.

Op 4 augustus 2010 was het plein voor de basiliek van Tongeren een uitnodigende triomf van de Italiaanse culinaire cultuur. Twee tafels vol met Siciliaanse zoetigheden, drie of vier kraampjes met salami en andere met parmasan, pizza, arancini (deegbolletjes met rijst), pasta en arrosticini (satéstokjes met schapenvlees) vulden het plein.

Ook was er espressokoffie, wijn, sandwiches met porchetta (gevuld varkensvlees) en knoflookteentjes te verkrijgen. Maar Italië is zoveel meer dan eten. Op het marktje waren er ook Don Giovanni-T-shirts te koop en werden er Vespa’s verhuurd per uur.

In het hartje van de jaarmarkt stond een podium bevolkt door Italiaanse folk- en popbandjes. Op de voorgrond stond een gepolijste Fiat 500, zijwaarts geparkeerd zodat hij van elke kant te bewonderen was. Nostalgische Italianen en Vlamingen uit de buurt bewonderden het schouwspel, terwijl ze zich te goed deden aan Italiaanse specialiteiten.

Het succes van de jaarmarkten is een van de facetten van de Italiaanse cultuur. De ‘pizzeria’, die het centrum van steden zoals Antwerpen letterlijk hebben gekoloniseerd, woekeren overal. Italiaanse restaurants, vooral die van hoog niveau, trekken meer en meer Belgen aan. La botte in het hartje van Genk en restaurant Italia in Beringen, kunnen uitpakken met een bijna volledig Vlaams cliënteel.

Italiaans voor Vlamingen

Zelfs de Italiaanse taal en cultuur zitten met hetzelfde fenomeen. Dat merkt Antonella, leerkracht Italiaans in Brussel en de dochter van een mijnwerker. “Nu is het aantal Italiaanse studenten dramatisch gedaald, het lijkt of niemand meer geïnteresseerd is. Opmerkelijk is dat Italiaanse taallessen voor volwassenen vooral gevolgd worden door Vlamingen”.

Prof. Morelli: “De Italiaanse overheid heeft besloten niet meer te investeren in taalcursussen voor de derde generatie Italianen. Nu is er alleen nog het officiële Instituut voor de Italiaanse Cultuur, waar je als geïnteresseerde buitenlander Italiaans kan leren, maar dat is duur.”

Kunst, cinema en muziek ontbreken ook niet. Een voorbeeld is het zomerprogramma van Cinema Zuid in Antwerpen, waarbij gefocust werd op Italiaanse films, en het MuHKA (Museum voor Hedendaagse Kunst Antwerpen) dat twee zalen wijdde aan Italiaanse films en regisseurs.

Muziek is een van de meest geliefde gereedschappen die Italiaanse immigranten gebruiken om hun nostalgie en identiteit in leven te houden. In elk café, restaurant en auto die Italianen bezitten, is het vrijwel zeker dat je Italiaanse muziek zal horen.

Pavarotti, Tiziano Ferro en Ramazzotti zijn namen van Italiaanse zangers die het meeste succes hebben bij buitenlanders. Dit zijn ook degenen waar Italiaanse immigranten van de tweede en de derde generatie vooral naar luisteren.

Iedereen Vespa-fan

Italiaanse mannen van alle leeftijden showen hun Italiaanse roots door een gezamenlijke en oprechte passie voor motors zoals Vespa, Fiat Cinquecento, vintage auto’s en zelfs Ape.

Peppe, een enthousiasteling van de Vespa Club van Winterslag, zegt dat er onder de leden een groot aantal Vlamingen zitten. “Wanneer we uitstapjes of vergaderingen organiseren, zijn er geen verschillen. Italianen en Vlamingen zijn allemaal Vespa-fans.”

Initiatieven worden vaak georganiseerd door verschillende groepen die verspreid zitten over heel België. Het is een gastvrije uitwisseling die ervoor zorgt dat de leden nieuwe mensen en plaatsen leren kennen.

Ondertussen schieten de organisaties waar je een Vespa kan huren per uur of per dag als paddenstoelen uit de grond. Rafael, die voor Vespa Route in Genk werkt, zegt dat bijna al zijn klanten Belgen zijn. Ze spenderen 20 tot 80 euro per uur voor acht uur rijsensatie.

Evenals de passie voor motors, is ook voetbal een Italiaanse passie. In het centrum van Winterslag, een stadsdeel van Genk, zijn op een zomeravond drie jongens voetbal aan het spelen. Het zijn Carmelo, Samuele en Antonio. Ze zijn geboren en opgegroeid in deze buurt. Hun ouders emigreerden ooit naar België.

“Toch zijn we 100 procent Italiaans”, beweren ze stellig, “We zijn hier gewoon geboren.” Allen zijn fan van het Italiaanse voetbalteam, laten ze de Italiaanse vlag op het dashboard van hun auto zien. Ondanks dat zouden ze toch niet naar Italië willen verhuizen.

“In België vind je werk, als je wil tenminste. De levenskwaliteit ligt hier ook hoger en er is minder criminaliteit.” Carmelo gaat volledig akkoord. “Familieleden die in Italië wonen, leven daar slechter dan sommige Marokkanen hier. Italië kan nochtans niet concurreren met België, gewoon door het goede weer”, zo bezweert hij met een ernstig gezicht.

Wat is Italië?

De meeste Italianen die geboren en opgevoed zijn in België hebben geen duidelijk idee van wat Italië vandaag inhoudt. Ze weten alles wat in het algemeen geweten is en hun waardering voor Italië is zeer hoog.

Toch is het een beeld van op een afstand, vol van betekenissen, maar statisch: een soort karikatuur. Italië is een land om op vakantie te gaan, waar het weer goed is en de kookkunst uitstekend.

Maar waar, en daar zijn ze allemaal van overtuigd, het moeilijker is om werk te vinden. Dus kiezen ze een beetje met tegenzin om in België te blijven. Met het risico dat ze zich nergens thuis voelen.

“In België zijn we Italianen, terwijl ik in Italië een buitenlander ben”, zegt Fabio die achter de toog van een kruidenierszaak met Italiaanse specialiteiten staat. De 24-jarige Catherine is trots dat ze een Italiaanse is. Twee jaar geleden koos ze voor de Belgische nationaliteit vanwege haar werk.

Elke zomer gaat ze met haar echtgenoot, ook van Italiaanse afkomst, een paar weken naar Puglia. Maar in haar geboortestreek voelt ze zich behandeld als een ‘rijke buitenlander’, terwijl ze in België gewoon werkt in een café.

De opbouw van een authentieke identiteit, is voor de Italianen van de tweede en derde generatie in Limburg geen makkelijke opgave. Tussen een geschiedenis in de mijnen, die pijnlijke herinneringen oproept, een heden dat hen verplicht tot het opbouwen van een leven in het buitenland en stereotypen dat eerst gehaat en dan geliefd werden, wordt de situatie heel ingewikkeld en onzeker.

Wat zeker is, is dat de stereotypen een kernrol speelden tussen discriminatie, integratie en identiteit.

© 2010 – StampMedia – Tekst: Francesca Berardi; Vertaling: Eline Andries en Kevin Hendriks