In Cuba werkt Aleida Guevara als kinderarts en in het kader van solidariteitsinitiatieven reist ze de wereld rond. Haar aanwezigheid in België ontsnapte niet aan de media want, gelijktijdig met haar bezoek, bleek dat de socialistische regering van Cuba een half miljoen Cubanen ‘op straat zette’. Dat Opel Antwerpen dat doet is te begrijpen, maar hoe kan een socialistisch land zoiets verrechtvaardigen? Er werd geponeerd dat zelfs Fidel uiteindelijk bezweken is voor de vrije markt. Effende hij het pad voor zijn broer Raoul waarneer hij zei dat het Cubaanse systeem niet meer werkt?

‘De Westerse media pakken met dergelijke straffe statements uit om de indruk te wekken dat het socialisme niet werkt. Het is niet waar dat de Cubaanse regering een half miljoen mensen zomaar op straat heeft gezet. Het is ergerlijk om te lezen hoe ze de uitspraak van Fidel Castro – tijdens een informele ontmoeting zei hij dat het Cubaanse model niet werkt – zo buiten zijn context halen’, zegt Guevara.

‘Net als mijn vader geloof ik in de maakbare mens. Mijn vader heeft gestreden voor een betere wereld, voor een humanere wereld. We moeten blijven dromen en onze dromen nastreven’.

Medialeugens en leedvermaak via media

‘Het gaat soms om subtiele leugentjes en soms is het heel grotesk. Het is afhankelijk van naar wie de media zich richten. Waarop ik het meest kritiek heb is dat de meerderheid van de journalisten, bijvoorbeeld hier in Europa, zonder onderzoek berichten overnemen’, zegt Guevara.

Ze vertelt dat ze tijdens een conferentie in Valencia in Spanje een bezoek wou brengen aan Baskenland. ‘Als ik de Spaanse pers moest geloven, kon ik onmogelijk naar Baskenland gaan, want om de hoek van elke straat zou er een bom ontploffen. Tijdens één week verblijf heb ik daar niets van gemerkt. Ik wil niet ontkennen dat zulke incidenten gebeuren, maar de media hebben de neiging om deze zaken op te blazen. Dat doet de waarheid onrecht aan’.

‘Als een Cubaan op een illegale manier uit Cuba vlucht komt dat ruimschoots in de media en ze worden als helden voorgesteld. Het is populair om Cuba als een open gevangenis voor te stellen, terwijl de talrijke vluchtelingen uit Haïti en de Mexicaanse vluchtelingen die op weg naar de VS sterven geen nieuwswaarde hebben. Voor ons is het heel lastig om dat te aanvaarden want de media spelen een belangrijke rol in de publieke opinie’, aldus Guevara.

Volgens haar heeft Fidel met zijn uitspraak ‘dat het Cubaanse model niet werkt’ nooit willen zeggen wat men hier graag de lezers wil doen geloven. ‘Laat me eens verduidelijken waarop deze uitspraak sloeg. Ten eerste zei hij dat tijdens een informeel gesprek. Ten tweede bedoelde hij dat het Cubaanse model niet noodzakelijkerwijze ergens anders zou werken. Dat wil zeggen dat ons model een unicum is. Hij zei dat in vergelijking met de situatie in Venezuela en andere Zuid-Amerikaanse landen’.

Cubaanse model kan niet werken in Bolivia

‘De Cubanen hebben de socialistische revolutie bereikt via een gewapende volksstrijd. Dat wil zeggen dat de revolutie ervoor heeft gezorgd dat alle oude structuren werden vervangen door nieuwe, gebaseerd op socialistische principes’. Het Cubaanse model kan niet werken in Venezuela of in Bolivia, zegt ze. Ze verduidelijkt dat aan de hand van het socialisme van Chavéz in Venezuela, dat via verkiezingen tot stand kwam. Chavéz heeft het moeilijker dan Fidel in Cuba door de aanwezigheid van de kapitalistische structuren, zegt ze.

‘Venezuela streeft via de initiatieven van Chavéz dezelfde doelen na als wij. Net als Cuba streven ze naar een solidaire, rechtvaardige en duurzame samenleving. Venezuela heeft, zoals Cuba, geen volksleger en het merendeel van de communicatiemiddelen in Venezuela is de handen van de burgerij die erg kritisch staat tegenover de initiatieven van Chavéz. Wat hij ook voor het welzijn van het volk onderneemt wordt genadeloos bekritiseerd’. Via desinformatie van de bevolking probeert de burgerij de steun van het volk voor Chavéz’s initiatieven te ondermijnen, zegt ze. ‘Op die manier brengt de burgerij veel schade toe aan het volk’, aldus Guevara.

Ze haalt de uitbreiding van de volkspoliklinieken aan als voorbeeld om het conflict tussen de oude structuren en de nieuwe socialistische initiatieven te illustreren. ‘Ook de mensen die centen hebben bezoeken steeds meer de gratis poliklinieken die we samen met de Venezolaanse regering hebben gerealiseerd. Dat zorgt voor conflicten, want de private sectoren zien niet graag dat hun klanten wegblijven’.

Deze volkspoliklinieken kwamen er als reactie op de weigering van de armere patiënten door de privé-klinieken. De dienstverlening van deze volkspoliklinieken is hoogstaand en is uitgerust met radiografie, echografie, revalidatie en dergelijke meer. ‘Voor de privé klinieken zijn de patiënten klanten, terwijl ze voor ons mensen zijn die geholpen moeten worden’, zegt Guevara.

Menselijk kapitaal ruilen voor goedkope energie

‘De wereld mag beweren wat hij wil, maar Cuba is het land waar kwalitatief onderwijs en gezondheidszorg in de handen van het volk zijn en die zijn volledig gratis. Op dit moment werken 30.000 Cubanen aan de zijde van hun Venezolaanse collega’s en ze bouwen binnen het kader van het project Bolivariaans Alternatief voor de Amerika’s (ALBA) gratis gezondheidszorg en educatie voor het volk uit’.

ALBA is een project dat streeft naar gelijkwaardige ontwikkeling onder verschillende Zuid-Amerikaanse volkeren. Het vertrekt van de stelling dat handel en investeringen geen doelstellingen op zich kunnen zijn, maar als instrument moeten dienen voor een rechtvaardige en duurzame ontwikkeling. ‘Cuba levert diensten aan, want we hebben veel menselijk kapitaal, en Venezuela heeft veel olie. We betalen voor die Venezolaanse olie maar we krijgen een heel zacht krediet zodat we dat kunnen betalen’, aldus Guevara.

Het ALBA-project wordt deels gefinancierd door de petroleumwinsten van Venezuela. Vroeger verkocht Venezuela zijn petroleum onder de internationale prijzen aan de VS. ‘Nu moeten de VS de Venezolaanse petroleum volgens de internationale marktprijzen aankopen. Het is vanzelfsprekend dat ze Chavéz niet op handen dragen. Daarom hebben ze een brutale anticampagne opgezet tegen Chavéz. Hetzelfde hebben ze meer dan 45 jaar lang tegen Cuba gedaan’.

Solidariteitsprincipe

‘Het succes van het socialisme is onder meer dat onze bevolking hoog en kwalitatief is opgeleid. Daar zijn we erg trots op. Onze medewerkers zijn wereldwijd betrokken bij verschillende projecten, gebaseerd op solidariteitsprincipes. Aanvankelijk stuurden we onze dokters naar Venezuela voor er nog sprake was van het ALBA-project. Hieruit groeide het samenwerkingproject ALBA. Pas later sloten landen als Bolivia, Ecuador, Nicaragua en een aantal Caraïbische eilanden zich aan bij dit project. Op dit moment kan Bolivia niets betalen, maar vanaf het moment dat ze sterker staan kunnen ze dat vast wel doen’, legt Guevara uit.

Ze vertelt gepassioneerd hoe ze huis aan huis mentaal en fysiek gehandicapte mensen in de afgelegen gebieden opzoeken en behandelen. ‘Via deze positieve acties laten we de gemeenschap zien dat solidariteit werkt. Kan je je voorstellen dat we de hulp van het leger in Venezuela en Ecuador hebben ingeschakeld om ons naar de afgelegen gebieden te brengen?’.

Kritiek met kennis van zaken is welkom

Binnen het kader van de ALBA-educatie worden zowel de kolonisatietalen Spaans, Portugees, Engels en Frans, maar ook talen van de inheemse bevolking onderwezen. ‘Het onderwijs is heel belangrijk, want alleen mensen die opgeleid zijn kunnen vrij zijn’, zegt Guevara. Ze geeft toe dat, hoe hoger het volk is opgeleid hoe meer het kritischer wordt.

Maar is dat welkom in Cuba, dat volgens de critici een open gevangenis is en waar er massaterreur zou heersen? Guevara antwoordt zuchtend: ‘Kijk, men doet zijn uiterste best om Cuba als een dictatuur voor te stellen. Maar dat klopt niet. In Cuba is er ruimte voor kritiek, maar we hechten meer waarde aan constructieve kritiek. Dit soort kritiek is juist goed om te groeien en er beter van te worden’.

Volgens haar moet kritiek oplossingsgericht zijn en het volk niet schaden. ‘Als je kritiek geeft moet je de situatie goed kennen. Als men zomaar in het wilde weg kritiek geeft dan verdenken we die mensen er van een dubbele agenda te hebben. Sommige mensen doen zich voor als journalisten maar ze hebben geen journalistiek diploma en ze werken freelance. Tijdens een schoolbezoek zien ze een kapotte stoel. In plaats van zich af te vragen waarom de stoel kapot is, trekken ze snel de conclusie dat in het socialisme de stoelen kapot zijn en dat niemand ze herstelt. Dit soort artikelen wordt helaas vlotjes aangekocht. Zulke journalisten leveren op die manier diensten aan de grote mogendheden. Een berichtgeving zonder onderzoek is niets waard’, zegt Guevara.

‘In Cuba hebben we in onze krant een rubriek die de ‘rechtstreekse lijn’ noemt en ook via de nationale radio Rebelde, tijdens een veel beluisterd programma, mag het publiek openlijk kritiek geven. De functionarissen moeten onmiddellijk verantwoording afleggen’. ‘Omdat de Cubaanse bevolking hoog opgeleid is, kan men goed vijanden en vrienden van elkaar onderscheiden.

‘We negeren onze vijanden en gaan ze niet te lijf. Anderzijds, iemand die een zware politieke kritiek heeft maar de basisgedachte van het solidariteitsprincipe steunt, nemen we evenmin kwalijk voor zijn kritiek. Elke kritiek moet gefundeerd zijn. Waarom zouden we niet naar een gefundeerde kritiek luisteren? Maar spijtig genoeg zijn dit soort dissidenten echt zeldzaam’. Volgens haar zijn de Cubanen die in het buitenland als dissidenten gezien worden mensen die omwille van persoonlijk belang, vaak in ruil voor geld, het Cubaanse systeem willen destabiliseren.

Socialistische dynastie of niet?

Sinds 1976 heeft Cuba een systeem van verkiezingen. De gemeentelijke verkiezingen worden om de twee en half jaar, de provinciale en de nationale verkiezingen om de vijf jaar georganiseerd. ‘In Cuba hebben we geen electorale politieke partijen. De mensen kunnen rechtstreeks kandidaten voordragen’.

In Cuba kunnen er per district twee tot drie gemeenteraadsleden, op basis van het aantal inwoners, worden voorgesteld. Deze kandidaten, rechtstreeks voorgedragen door het volk, kunnen door niemand aan de kant worden geschoven. Op die manier is de gemeenteraad rechtstreeks gekozen. ‘Dat is een heel ander systeem dan dat bij jullie waar de politieke partijen een kandidatenlijst opstellen waarop de mensen kunnen stemmen’, legt Guevara uit.

Deze gemeenteraden stellen vervolgens electorale commissies op. Vervolgens stellen verschillende sociale actoren kandidaten voor aan deze commissies voor de provinciale en de nationale verkiezingen. ‘Bij voorbeeld kunnen in de universiteiten de studenten kandidaten voordragen. Zo ben ik zelf door mijn studentenbeweging als kandidaat voor de nationale verkiezingen voorgedragen’, aldus Guevara.

Nadat alle kandidaturen bij de electorale commissie zijn ingediend en de kandidaturen zijn goedgekeurd, worden er twee lijsten opgesteld voor de provinciale en de nationale verkiezingen. Als de commissie sommige kandidaten weigert, is dat steeds gemotiveerd en moet het hele proces opnieuw beginnen.

‘Iedereen mag wie hij wil voorstellen, behalve de historische leiders, anders zouden we maar 20 parlementsleden hebben. Nu telt het Cubaanse parlement 601 parlementsleden. Het is een vast gegeven dat de Cubaanse bevolking een diep vertrouwen heeft in de historische leiders van de revolutie. Onze leiders hebben hun respect verworven omwille van hun houding ten opzichte van de bevolking. Ze zijn zo geliefd dat iedereen op hen zou stemmen en dat hebben we juist gelimiteerd. Deze leiders kunnen alleen als kandidaat voorgesteld worden in de gemeenten waar ze zijn geboren. Al zou ik het graag hebben, maar ik kan in mijn wijkcomité Fidel niet als kandidaat voorstellen omdat hij niet daar is geboren’.

Cubaanse jongeren dragen ook het revolutionaire gedachtegoed
‘Moesten onze jongeren de revolutionaire principes niet dragen, zou er geen sprake zijn van een socialistisch Cuba. Het wil niet zeggen dat, omdat een deel van de Cubaanse jongeren zich laat afleiden door de holheid van de Amerikaanse consumptiemaatschappij, dat dit representatief is voor alle Cubaanse jongeren. We hebben ook jongeren die overal in de wereld het solidariteitsprincipe uitdragen en werken in Zuid-Amerika, Afrika en Azië. Het gros van de jongeren leeft binnen en voor deze vorm van samenleving’, zegt Guevara. Volgens haar is het eenvoudig om als buitenstaander op een samenleving kritiek te geven als men daar niet leeft.

Ze geeft toe dat het frustrerend is een ingenieur te zijn en geen persoonlijke computer te hebben. ‘Maar’, zegt ze, ‘we moeten ervoor zorgen dat onze jongeren resistent zijn tegen overbodig materialisme. Als jongeren een hoog cultureel niveau hebben, zullen ze minder snel afgeleid worden door de holheid van de consumptiemaatschappij. ‘Dat is de historische taak van de revolutie, zodat ze niet kwetsbaar zijn voor dit soort oppervlakkige manipulaties’, zegt ze in één adem.

‘Ik heb zelf twee dochters. Ze bekritiseren bepaalde zaken en ze hebben soms ook gelijk. Ik probeer waar nodig ze te helpen om de grotere kaders te zien. Dit soort interacties zijn belangrijk om te emanciperen. Mijn vader zei dat het gemakkelijker is om iemand iets te laten inzien in plaats van die in een bepaalde richting te duwen. Je kunt de mensen makkelijker overtuigen als je zelf het goede voorbeeld geeft. Dat is een educatief proces. Ik ben zelf niet gelovig, maar toen één van mijn dochters naar de kerk wou gaan, heb ik haar dat niet belet. Toch kwam ze terug op haar beslissing omdat ze in conflict lag met de pastoor’, aldus Guevara.

Embargo is niet hetzelfde als blokkade

Ze ontkent niet dat er in Cuba economische problemen zijn. ‘In het buitenland willen ze graag de indruk wekken dat de economische problemen een gevolg zijn van het disfunctioneren van ons socialistisch systeem. Na de val van de Berlijnse muur en van de Sovjet-Unie heeft Cuba een zware periode meegemaakt’. Guevara vertelt dat er een groot verschil is tussen een embargo en een blokkade. Dat de VS met Cuba geen handel wil drijven, is hun goed recht, zegt ze, maar dat ze derde landen onder druk zetten om hetzelfde te doen, heeft tot doel het Cubaanse systeem te ontwrichten.

‘We hebben nu uit economische noodzaak bepaalde hervormingen moeten invoeren, maar wie zegt dat deze nodig waren mocht Cuba niet zolang op het internationaal niveau geblokkeerd zijn. Hadden we de speciale periode na de val van de Sovjet-Unie niet meegemaakt, dan hadden we minstens hetzelfde economische peil van de Zuid-Europese landen bereikt. Onze leiders hebben in de moeilijkste momenten voor het Cubaanse volk gezorgd. Het enige dat ze nu doen is de bevolking uitnodigen om zelf wat meer initiatief te nemen zonder de basis van het solidariteitsprincipe te verlaten’.

‘Verbod’ op luxe producten

Ze windt zich op omdat men beweert dat luxeproducten zoals gsm’s verboden zijn in Cuba. Het is niet zo simpel, zegt ze. ‘We hebben de economische middelen niet om als overheid ervoor te zorgen dat er voldoende masten zijn, mocht iedere Cubaan zich een gsm willen aanschaffen. En waarom zou iedereen een auto moeten hebben? Trouwens, het milieu kan het niet aan. Met het publiek transport geraakt men bijna overal’, vult ze aan. Ze geeft tegelijk ook toe dat er nog meer moet geïnvesteerd worden in het verbeteren van het openbaar vervoer. ‘Maar aankoop van bussen, trams en extra infrastructuur kost geld en op dit moment hebben we onvoldoende economische kracht’, zegt ze.

‘We zijn socialisten, we moeten leren anders en bewuster te leven. We kunnen toch geen kapitalistische consumptiemaatschappij kopiëren. Er is niemand, bij mijn weten, in de bak gevlogen omdat die een illegale gsm bezat. Ik heb een hekel aan gsm’s, maar nu heb ik er mezelf één aangeschaft zodat mijn dochters mij kunnen bereiken’, geeft ze lachend toe.

Maakbare mens en respect

‘Net als mijn vader geloof ik in de maakbare mens. Voor hem stonden vooral jongeren centraal. Hij geloofde in een nieuwe mens, een mens die solidair is, die niet oordeelt over wat hij niet weet, die respect heeft voor de ouderen, een mens die vooral de blijheid van het leven kan voelen en de kracht kan vinden om een andere wereld te creëren. We kunnen de nieuwe mens niet via een op consumptie gebaseerde maatschappij bereiken. Dat wordt stilaan ook duidelijk waar Vrije Markt de regels dicteert. Mijn vader heeft gestreden voor een betere wereld, voor een humanere wereld. We moeten blijven dromen en onze dromen nastreven. Ook onze socialistische maatschappij is niet perfect. Maar we moeten in staat kunnen zijn om onze fouten recht te zetten. Elk systeem heeft tot plicht om aan zelfreflectie te doen. Als bevolking die al 45 jaar lang zoveel verzet heeft geboden, vragen we minstens wat meer respect’, besluit ze.

Volgens Guevara heeft het socialisme veelbelovende toekomstperspectieven. ‘Er zijn serieuze veranderingen in Zuid-Amerika aan de gang’. Wie het dichtst bij het socialisme komt is Venezuela, zegt ze. ‘Bolivia bestaat voor meer dan 85% uit inheemse bevolking die al primitieve socialistische structuren hebben en bijgevolg hoeft dit niet het zelfde systeem te worden als het onze. Onze doelstellingen zijn ongeveer dezelfde, maar de wegen om dat te realiseren zijn verschillend’.