Als een hoofddoek een symptoom zou zijn van het feit dat mensen uit die groep zich in een sociaal-economisch marginale positie bevinden (wat een beetje de stelling lijkt te zijn van mevrouw Heremans), dan betekent een hoofddoekenverbod niet dat men de kern van het probleem aanpakt, en dan mag verwacht worden dat de kern van het probleem via een andere onvoorspelbare vluchtweg tot uitdrukking zal trachten te komen.
Met een symbool bedoelt men dat een kenmerk of een teken op een cultureel bepaalde wijze een rechtstreekse uitdrukking is van een realiteit. Een woord is in die zin een symbool voor ‘iets’ in de realiteit. Je denkt er niet meer over na als je ‘het woord’ hoort of gebruikt, omdat je ervan uitgaat dat je het over de realiteit zelf hebt en dat iedereen er zo naar handelt. Een symbool hoort, in tegenstelling tot een symptoom, thuis in een ketting van symbolen en brengt dus een geheel van betekenissen op gang eenmaal dat het voor iemand een evidentie is.
Wat met de islamitische hoofddoek voor adolescente meisjes in het onderwijs? Veel dubbelzinnigheid en ‘onoplosbaarheid’ in de discussie heeft vermoedelijk te maken met het feit dat de hoofddoek beide tegelijk is, dit wil zeggen zowel symptoom als symbool is.
Wie tegen een hoofddoekenverbod is zal inroepen dat een verbod aan symptoombestrijding doet. Wie voor een hoofddoekenverbod is zal inroepen dat zo’n verbod belet dat een bepaald ontolereerbaar systeem van betekenissen ingang zou vinden in ons onderwijs (ook dit is de stelling van mevrouw Heremans). En men verwijst dan eigenlijk naar allerlei fundamentalistisch vrouwonvriendelijk, niet pluralistisch gedachtegoed.
Wellicht moeten we niet uitsluiten dat de hoofddoek beide tegelijk is, want dat is wat mevrouw Heremans eigenlijk zegt. Mijn reserve daarbij is dat het systeem van betekenissen dat de hoofddoek op gang brengt niet noodzakelijk van het fundamentalistische vrouwonvriendelijke en onverdraagzaamheid invoerende type is. Maar in een aantal gevallen is dit wél het geval.
In het Vlaams parlement zal daarover dus gediscussieerd worden. Ook mevrouw Heremans heeft daar recent een boek over geschreven… Ik hoop vooral dat, waar het probleem zich stelt, men in eerste instantie een bezinning bij de leerlingen op gang zal brengen over de mogelijke betekenis van zulke symbolen en symptomen. Men moet me niet zeggen dat dit onmogelijk is. Ik heb zelf enkele jaren geleden meermaals bij leerlingen in een deeltijds leren van 15 à 18 jaar les ‘algemene vorming’ gegeven. Ik gaf er eigenlijk hetzelfde als aan eerstejaars aan de universiteit, gewoon in iets eenvoudiger woorden. En dit lukt perfect.
Die gasten zijn tot meer in staat dan men vaak denkt. En evident, daar kan ik mevrouw Heremans volgen, moet men geen imams of fundamentalistische vaders van buiten de school, op school de wetten laten stellen. Maar uit één situatie zo maar gaan veralgemenen, daar denk ik dat we ons ervoor moeten hoeden. Mijn advies zou zijn om zeer behoedzaam om te springen met “algemene niet heel goed beargumenteerde verboden” voor jongeren op die leeftijd die niet tegelijk door hen mee gedragen worden.
