“Dit wordt de meest serieuze poging om de welvaartstaat af te bouwen en de ultieme aanval op de vakbonden.”

Daders zijn er in overvloed. Neem Robert Rubin, de Amerikaanse minister van Financiën die de wet even tussen haakjes zette toen een verzekeraar en een bank wilden fusioneren tot Citigroup. Een jaar later werd Rubin de rijkbetaalde co-CEO van Citigroup. Onder zijn leiderschap waagde Citigroup zich steeds dieper in het moeras van de rommelhypotheken.

Of neem die andere Amerikaanse politicus, de republikeinse senator Phil Gramm die met zijn wetten de hele financiële sector dereguleerde. Een clausule die de markt van de energiefutures vrijmaakte, werd geschreven door juristen van energiegigant Enron. De vrouw van Gramm zat in de raad van bestuur van dat bedrijf dat in 2001 aan overdadig gokken en bluffen ten onderging.

De Swert graaft echter dieper en legt uiteindelijk een heel systeem bloot. Een systeem dat vreemd genoeg de crisis verbazend goed doorstond en klaar staat om nieuwe slachtoffers te maken. De overheden en de welvaartstaat komen al in het vizier. “Dit wordt de meest serieuze poging om de welvaartstaat af te bouwen en de ultieme aanval op de vakbonden,” waarschuwt De Swert.

Maar laten we terugkeren naar het begin. Als De Swert de kans zou krijgen om zijn thriller te verfilmen, met welke beelden zou de film dan beginnen?

Gilbert De Swert: “De openingsscène zoomt in op het Chinese en Indiase platteland. Mensen trekken er weg naar de speciale economische zones waar ze met hun lage lonen de arbeids- en loonvoorwaarden van alle werknemers in de rest van de wereld onder druk zetten. Zo krijg je het economisch probleem bij uitstek: er wordt veel geproduceerd, maar wie gaat al die producten kopen want overal worden de lonen gedrukt?”

Crisis!

“Er zijn twee wegen om dat probleem op te lossen. Je leent geld aan de mensen zodat ze huizen en andere dingen kunnen blijven kopen. De manieren om geld uit te lenen werden de voorbije tien jaar almaar creatiever. Dat is de Amerikaanse weg. In West-Europa mikt men op de tussenkomst van de overheid. De overheid zorgt voor lastenverlagingen zodat bedrijven hun concurrentiekracht behouden. Werknemers krijgen netto meer door bedrijfswagens, maaltijd- en ecocheques. Beide oplossingen hebben tot een impasse geleid. En nu zit men met de handen in het haar.”

Wat heeft de kredietcrisis daarmee te maken?

“De kredietcrisis is het resultaat van die creatieve leningen. Heel de financiële sector werd gedereguleerd en er werden knappe koppen aangetrokken die almaar ingewikkelder producten uitvonden. Zo werd het een spel onder banken. Iedereen deed mee. Ook de Belgische banken waren zeer actief, zo leerden we achteraf. In de laatste 15 jaar hebben we zo trouwens al drie crisissen gehad. Eerst de Aziatische crash van 1997, daarna de dotcomcrisis in 2001 en nu de vastgoedluchtbel.”

Waarom werden er geen lessen getrokken uit de internetzeepbel van 2001? Ook toen stegen de aandelen alsof er geen enkele grens meer was tot de bel uiteenspatte.

“Het overvloedig aanwezige geld gaat op zoek naar nieuwe interessante beleggingen. In de VS waren ze ook bang voor de effecten van de dotcom-crash op de reële economie en hebben ze de rente verlaagd om de economie te stimuleren. Het geld werd te goedkoop en zo begon alles opnieuw. Als je als bank kunt lenen aan 1 procent, kun je al eens een gokje wagen.”

Die deregulering kwam er wel niet vanzelf.

“Nee, al die maatregelen zijn genomen door regeringen. In Europa dan nog vooral door politici van socialistische of christendemocratisch signatuur. Tja, hoe kwam dat? Men liet zich op stang jagen door de Amerikanen. ‘Kijk daar doen ze het beter dankzij de afwezigheid van regels’, zo zeiden ze hier in Europa. De groei- en de productiviteitscijfers waren doorslaggevend.”

“Dat hoor je nu ook opnieuw in het discours van Herman Van Rompuy. Ook de Lissabon-doelstellingen die aanvankelijk toch sociale en milieu-aspecten omvatten, werden na een tijd beperkt tot ‘groei, groei, groei’. De rest zou dan wel vanzelf komen. Met de Lissabon-akkoorden van 2000 wou Europa een tweede VS worden. Maar wat heb je er aan om Europa te zijn als je enkel de VS achterna holt?”

Hoe kan het dat geen enkele econoom het uiteenspatten van de luchtbel voorspeld heeft?

“Er werd goed verdiend. Wie waarschuwt dat er een crash aankomt, is een pretbederver. De bankier die niet meedoet, vliegt buiten. Aan universiteiten hebben de economen het ook overgenomen van de sociologen.”

Is zo’n luchtbel vandaag opnieuw mogelijk?

“Natuurlijk. Kijk, alles wordt gefinancialiseerd. Ik vind dat een geweldig probleem. Hoe gaan we daar ooit vanaf geraken? Die aandeelhouders van Fortis zouden toch hun les geleerd moeten hebben? En toch zie je kapitalen verschuiven van zodra er ergens een half procent meer geboden wordt. Dat zijn niet alleen bankadviseurs die dat doen. Iedereen doet mee.”

Zelfs de Broeders van Liefde uit Gent verloren een half miljoen door het faillissement van Lehman Brothers. De zusters van Sint-Vincentius uit Gijzegem verloren zelfs bijna 1 miljoen euro.

“Zelfs in de beheerscomités van de sociale zekerheid komt het voor. De RSZ heeft nog altijd drie miljard reserves. Om de vier maanden kregen we dan het verslag van de vier banken die dat geld beleggen. ‘Hm, Dexia heeft het tijdens het eerste trimester niet zo goed gedaan. Dat gaan we hen toch eens moeten aanwrijven’. Zo ging dat dan. We deden dus gewoon mee. Krijg dat er maar eens uit.”

De luchtbel spatte uit elkaar. De overheid moest de banken redden. Dat deed de banken toch een toontje lager zingen.

“De banken zouden de overheden op hun blote knieën moeten danken. Maar net het omgekeerde gebeurt. Dat bewijst dat de macht van de banken niet werd aangetast.”

Wat bedoelt u?

“In ruil voor een waarborg kunnen de banken lenen aan één procent bij de Europese Centrale Bank (ECB). De kwaliteitseisen voor die borgstelling worden steeds weer verlaagd. Rotte obligaties of leningen mogen ze aan de ECB geven in ruil voor goedkoop geld. Dat geld moeten ze officieel besteden aan kredietverstrekking voor burgers en bedrijven. Maar de banken gebruiken het om hun eigen balansen te versterken en om terug uit te lenen aan de overheden tegen 4 of 5 procent. En in het geval van Griekenland of Ierland aan nog veel hogere rentevoeten. De financiële sector gijzelt de overheden, gezinnen en zelfs kmo’s. De rekening voor die praktijken zal ons nog gepresenteerd worden.”

Dat lijkt op zwendelpraktijken. Waarom leidt dat niet tot woedeuitbarstingen?

“Het is niet makkelijk om dat systeem uit te leggen aan een groot publiek. Waarschijnlijk is zo’n kanjer van een boek daar ook niet het beste middel voor.”

“De crisis wordt bestreden met haar eigen oorzaken.”

Om de banken te redden moesten de overheden diep in de buidel tasten. Die gaten moeten nu gedicht worden. Die besparingen dreigen het economisch herstel te verstoren.

“Dat is de paradox van de crisis. De crisis wordt bestreden met haar eigen oorzaken. Men heeft het over de crisis van het neoliberalisme, maar uiteindelijk zal blijken dat het neoliberalisme net de grote overwinnaar is. Dankzij deze crisis zal lukken wat daarvoor niet gelukt is. Dit wordt de meest serieuze poging om de welvaartstaat af te bouwen. Dit wordt de ultieme aanval op de vakbonden die in veel landen al aardig gevorderd is.”

Geef ons een tweede crisis!

“Eigenlijk ben ik blij dat het nu economisch weer wat slechter gaat. In de VS hebben ze problemen met hun aanpak. In China krijgen ze misschien een immobilieënbubbel. Het kan niet anders dan dat daar ook weer Europese banken tussen zitten. De Europese aanpak komt niet echt van de grond. Geef ons een tweede crisis! Misschien dat men dan wel eens op een serieuze manier de problemen gaat aanpakken.”

Tot nu toe konden de vakbonden de ergste aanvallen wel altijd afweren.

“Dat heeft ook met de politiek te maken en met het feit dat wij een Waals-Vlaams land zijn. Tot nu toe had je altijd minstens één partij in de regering die dat soort dingen tegenhield. De inzet van de communautaire discussies nu is: zal dat in de toekomst ook zo zijn? De economische en politieke krachten die die eenheid willen afbreken, mikken natuurlijk op de afbouw van de werkloosheidsuitkeringen en het besparen op ambtenaren in Vlaanderen.”

De discussie gaat nu toch vooral over de financieringswet: over responsabilisering en fiscale autonomie.

“Voka en Unizo willen fiscale autonomie zodat de vennootschapsbelasting verlaagd wordt en ze willen ook op de arbeidsmarkt de werklozen achter hun veren zitten. De kinderbijslag is niets. Daar kan je een beetje sinterklaas mee spelen. Veel belangrijker zijn de fiscale hefbomen die ze naar zich toe willen halen. Wat in Europa al ravages aanricht – de concurrentie tussen landen -, ga je nu ook binnen je eigen grenzen aanwakkeren. Franstaligen vrezen terecht dat ze beconcurreerd zullen worden.”

Wie gaat al die producten kopen? U noemde die vraag het economische probleem bij uitstek. Je kan dat oplossen door de lonen gelijke tred te laten houden met de productiviteit. Maar u hebt zelf ook meegewerkt aan loonakkoorden waarin de lonen de stijging van de productiviteit niet altijd volgden.

“De Nederlanders deden het. De Duitsers deden het en je moest volgen. In 1996 – toen de concurrentiewet er kwam – hadden we nog de hoop om het Europees aan te pakken. Dat is niet gelukt. De vakbonden zitten elkaar elk in hun hoek te beconcurreren. Vakbonden gaan wel betogen op 29 september, maar die betogingen zijn plichtmatig geworden.”

Waarom blijft het Europese antwoord van de vakbonden zo zwak?

“Vakbonden zijn altijd nationaal gebleven. Neem Scandinavië, het boegbeeld van de sociaal-democratie. Die zaten er enkel bij om er voor te zorgen dat er niet geraakt werd aan hun situatie. Iets positiefs hebben ze nooit voorgesteld. Er werd niet geïnvesteerd in een Europese vakbond. Met als kwalijk gevolg dat het Europees Vakverbond voor 80 procent door de Europese Commissie wordt gefinancierd. Als de Europese Commissie beslist om de geldkraan dicht te draaien, is het gedaan met het Europees Vakverbond. Alle sluwe politici kopen hun tegenstanders. Dat doen ze niet alleen met vakbonden.”

Eigenlijk is de oplossing makkelijk. In China en Europa moeten we de binnenlandse vraag stimuleren.

“Zo eenvoudig is het niet. Die onevenwichten bouw je niet zomaar af. 95 procent van de auto’s die in  België worden gemaakt, dient voor de export. Die geraak je niet zomaar plots op de binnenlandse markt kwijt. Je kan ook niet plots alle Chinese textielbedrijven sluiten.”

Kan de keuze voor een duurzame economie een oplossing zijn?

“Als de staat nog tussenkomt, moet hij het daar doen. Ik geloof niet dat het Keynesianisme dood is. Zet de prestaties van het naoorlogse model en het neoliberale model naast elkaar. Het naoorlogse model scoorde zoveel beter. Maar het mag niet gebeuren op de manier zoals het nu gebeurt: een beetje naar de bouw of naar de horeca zonder enige voorwaarde te stellen.”

Geen enkele krant of tv-zender heeft aandacht besteed aan uw boek. Waarom wringt u zich niet tussen Marc De Vos, Geert Noels en Paul D’Hoore?

“Marc De Vos is een man met een missie. Hij heeft een standpunt dat interessant is voor de media. Er klopt weinig van, maar dat geeft niet. Hij krijgt toch geen weerwerk. Hij mag zijn verhaal vertellen. Eenmaal je in dat circuit geraakt, mag je altijd terugkeren. Dan word je op de duur zelfs bezoldigd commentator. Als je uit de vakbond komt, ben je direct geklasseerd.”

Misschien moet u zelf een denktank uit de grond stampen.

“Groen! Probeert dat nu wel met Oikos. Maar we zouden dat samen moeten doen, los van partijen. Net als Marc De Vos moeten we dan iemand vinden die pas zijn bedrijf verkocht heeft voor 400 miljoen euro en die daar een stukje wil van afstaan.”

Crisismoordenboek van Gilbert de Swert verscheen bij Epo, 448p