Nieuw dit jaar is dat het schoolreglement ook een engagementsverklaring bevat. Naast afspraken over het spijbelbeleid staan in dat document je plichten beschreven, bijvoorbeeld over hoe vaak je op de oudercontacten verwacht wordt.
De engagementsverklaring wringt de relatie tussen scholen, ouders en leerlingen nog meer in een rechten-en-plichtenkeurslijf. Iedereen moet deze regels blind volgen, ook de maatschappelijke kwetsbare leerlingen en hun ouders. Zij beschikken echter niet altijd over de middelen om te voldoen aan de complexe plichten, die op maat van de middenklasse zijn geschreven. Daarom vreest Samenlevingsopbouw Vlaanderen dat de voortschrijdende formalisering en juridisering van ons onderwijs hun gelijke onderwijskansen bedreigt.
Dat klinkt misschien paradoxaal. Kunnen maatschappelijk kwetsbare leerlingen hun recht op onderwijs door deze tendens van juridisering juist niet beter afdwingen? Bijvoorbeeld wanneer een school een hoofddoekenverbod invoert, al dan niet om een bepaalde groep buiten de deur te houden? In theorie wel.
De versterkte rechtspositie van leerlingen is zonder twijfel een logische en emancipatorische evolutie. Alleen staan tussen droom en daad praktische bezwaren in de weg. Mensen in een maatschappelijk kwetsbare positie kennen vaak de juiste weg niet om discriminerende situaties in het onderwijs aan te klagen. Vaak durven ze die stap ook niet te zetten.
Een procedure zorgt immers voor onzekerheid, stress en vooral voor veel kosten. De overheersende juridisering werkt vervreemding in de hand en sluit informele onderhandeling en vertrouwen steeds meer uit. Het zijn dus niet de maatschappelijk kwetsbare ouders die de school voor de rechtbank slepen omdat hun kind geen A-attest gekregen heeft. Hun kinderen stromen gewoon verder de onderwijswaterval af.
Vandaag de dag is het schoolreglement voor scholen een erg belangrijk instrument. Ze hebben veel autonomie om dat reglement op te stellen. Hierdoor kunnen ze beter op hun lokale situatie inspelen, klinkt het goedkeurend bij de Vlaamse overheid. Deze redenering gaat echter voorbij aan de opdracht van de Vlaamse overheid om binnen het kader van leerplichtonderwijs voor iedereen kwalitatief onderwijs te voorzien. De toenemende autonomie van de scholen werkt de vermarkting in de hand.
Scholen gaan met elkaar in concurrentie op zoek naar de meest aantrekkelijke klanten, lees de meest kansrijke leerlingen. De meer kwetsbare leerlingen dreigen uitgesloten te worden. Zij worden afgeleid naar scholen waar veel verschillende problemen samen komen. Daardoor kan de onderwijskwaliteit er niet langer gegarandeerd worden. Daarom trekt Samenlevingsopbouw Vlaanderen aan de alarmbel. Gelijke onderwijskansen zijn te belangrijk om aan de markt over te laten.
Wil dit zeggen dat lokale scholen dan zelf geen reglementen meer mogen opstellen? Natuurlijk niet! Volgens Samenlevingsopbouw Vlaanderen moet dit echter wel gebeuren binnen een duidelijk centraal kader dat de onderwijskwaliteit garandeert. Bovendien moet dit in samenspraak gebeuren met alle betrokkenen, ook met de meest kwetsbare leerlingen en hun ouders.
Op dit ogenblik bestaan er daarvoor al een aantal instrumenten, zoals de schoolraad. Formeel is alles dus in orde. Maar opnieuw zien we dat het in praktijk misloopt omdat maatschappelijk kwetsbare ouders in deze participatiekanalen niet mee kunnen. De thema’s die er besproken worden liggen veel te ver van hun bed en de taal die er gebruikt wordt, is vaak nodeloos moeilijk. Dat kan en moet anders.
Samenlevingsopbouw Vlaanderen pleit ervoor om hier werk van te maken omdat het de meest pragmatische en efficiënte benadering is. Wie een regel mee maakt zal hem waarschijnlijk ook zelf goedvinden en (kunnen) naleven. Een sterk participatieklimaat werkt dan ook preventief en het biedt in conflictsituaties meer garanties op een constructieve en gedragen oplossing, dan een blind rechten- en plichtendiscours.
Geert Schuermans en Luc Vanden Bogaerde zijn stafmedewerker bij Samenlevingsopbouw Vlaanderen
