Hoe zijn de leefomstandigheden in Haïti zes maanden na de aardbeving?

“Tijdens mijn bezoek enkele weken geleden viel de afwezigheid van systematische hulp voor de Haïtianen me erg op. De voedselverdeling is op zijn best armzalig te noemen.”

“Werk is schaars en er wordt niets noemenswaardig ondernomen ter voorbereiding op de naderende orkanen. Bovendien zijn de kampen voor de 1,5 miljoen dakloze Haïtianen ontoereikend voor het regenseizoen. Haïti beleeft werkelijk een humanitaire ramp van het ergste soort.”

Hoe zou u de toestand in de vluchtelingenkampen omschrijven?

“De meeste mensen leven onder plastic tentzeilen of lakens. Er is nauwelijks ruimte tussen de onderkomens. Sanitair is bijna onbestaande. Als je onder de tentzeilen kijkt, zie je de mensen in kleine ruimtes tegen elkaar gedrukt. Een paar lakens zijn hun enige bezit en die raken vaak doordrenkt tijdens de hevige regenvallen.

Overbevolking, slecht sanitair, het regenseizoen: wat is de invloed van deze elementen op de gezondheidssituatie in de kampen? 

“We spraken met enkele Haïtiaanse dokters en medische hulpverleners in de ziekenhuizen van de Aristide Foundation. Er is een grote angst voor epidemieën. De dagelijkse gezondheidsproblematiek is zorgwekkend.”

“Kinderen zijn astmatisch door de vele stofwolken. Oogziekten, irritaties, huiduitslag en voortdurende hoofdpijn vormen ook een groot probleem. Het zelfde geldt voor dysenterie dat door het weinige beschikbare drinkwater steeds weer opduikt. De algemene gezondheidstoestand is vreselijk.”

Wat zijn de reacties van de Haïtianen met wie je hebt gesproken?

“We hebben drie kampen bezocht en vele grassrootactivisten (nvdr: gewone burgers die opkomen voor hun rechten) ontmoet op onze tocht. Er heerst grote frustratie ten opzichte van de Haïtiaanse regering en de internationale hulpverlening.”

“In één kamp vlakbij de luchthaven hadden bewoners geen enkele hulp meer gekregen sinds februari. Toen we hen vroegen wat ze van de regering Préval vonden, zeiden ze dat het een ‘zero’ was die hen niet vertegenwoordigt. Toen we naar de VN-troepen vroegen, zeiden ze dat die enkel voorbij rijden met hun geweer in de aanslag. Haïtianen willen voedsel, werk en een onderdak voor hun families, maar krijgen dat momenteel niet. ”

“Er zijn steeds meer betogingen tegen de regering Préval en de VN-bezetting. Eén week voor ik toekwam, hielden dertigduizend mensen een betoging in Port-au-Prince. Hun eisen: het ontslag van president Préval, democratische en eerlijke verkiezingen, het einde van de VN-bezetting en de terugkeer naar Haïti van voormalig president Jean-Bertrand Aristide. Het is een politiek erg geladen situatie geworden.”

In ons laatste gesprek vermeldde u de hoge organisatiegraad van de lokale groeperingen in Haïti. Heeft u dat ook in de kampen zien gebeuren? 

“Ja. Dat is een deel van de situatie in Haïti die wordt verzwegen. In één vluchtelingenkamp, Camp Mesiane, organiseerde een groep vrouwen een betoging voor het centrum van het Rode Kruis, omdat ze geen hulp kregen van deze organisatie. Daarna begonnen ze de gezondheidszorg en voedselproblematiek aan te pakken in hun kamp. Gelijkaardige acties gebeuren er bijna overal. Het zijn de Haïtianen die zichzelf helpen en elkaar met waardigheid behandelen middenin de crisis.”

Zijn er Haïtiaanse hulporganisaties die het voortouw nemen binnen de kampen?

“De Aristide Foundation biedt al medische hulp vanaf de eerste dagen na de aardbeving. Sinds februari hebben ze mobiele scholen ingezet in vijf verschillende kampen waarmee ze meer dan 1.200 leerlingen bereiken. Daarnaast riep de stichting ook een gezondheidscentrum in het leven dat duizend patiënten per week behandelt.”

“Ze beschikken ook over een mentaal gezondheidsproject dat inhoudt dat hulpverleners de kampen bezoeken om steun te bieden aan degenen die de zwaarste psychologische trauma’s hebben opgelopen. Al dat werk heeft veel vruchten afgeworpen.”

Zijn de kampen zo onveilig als sommige media en hulporganisaties beweren?

“Uiteraard zijn er grote veiligheidsproblemen als 1,5 miljoen mensen in vluchtelingenkampen leven, de infrastructuur in duigen ligt en honger en armoede op grote schaal de norm zijn. Maar Haïti is geen criminele plek. De overgrote meerderheid van de Haïtianen probeert gewoon te overleven.”

“Het onderwerp veiligheid wordt van oudsher sterk politiek gebruikt in Haïti, om aanvallen te rechtvaardigen op populaire organisaties die voorstander zijn van Lavalas. Als onveiligheid wordt voorgesteld als het belangrijkste probleem, méér nog dan de wanhopige situatie waarin miljoenen mensen zich bevinden of het ondemocratische bestuur, dan steekt daar een politieke agenda achter.”

Hoe zit het met het seksueel geweld dat volgens verschillende mensenrechtenorganisaties alomtegenwoordig is?

“De slechte omstandigheden in de kampen verhogen het gevaar op seksueel geweld. Het is een echt probleem dat vooral plaatselijke vrouwenorganisaties proberen te bestrijden.”

“Sommige mensenrechtenorganisaties hebben naar mijn mening het probleem vrij eenzijdig belicht. Er is bijvoorbeeld weinig discussie over de betrokkenheid van de VN-troepen en de Haïtiaanse politiemacht bij het seksueel geweld.”

“Tijdens onze reis vertelden vele mensen ons hoe VN-soldaten en Haïtiaanse politietroepen toegang tot voedsel en andere hulp aanbieden in ruil voor seks. En in 2007 werden 114 VN-soldaten uit Sri Lanka naar huis gestuurd na meerdere aanklachten over verkrachting en kindermisbruik. Waarom vermelden hulporganisaties dat nooit?”

Wat vonden de Haïtianen met wie je hebt gesproken van de hulpverlening van de VN tot nu toe?

“Nadat de VN-organisaties in de eerste weken na de aardbeving voedsel en de tentzeilen uitdeelden, lieten ze zich sinds februari nog nauwelijks opmerken. De VN stopte in april haar noodvoedselprogramma omdat er werd beslist dat het tijd was om geld-voor-werk-programma’s te voorzien.”

“De VN wordt niet gezien als een hulporganisatie, maar wel als soldaten op patrouille die hun geweren op de mensen richten. Ze worden beschouwd als een buitenlandse bezettingsmacht.”

“Veel Haïtianen voelen zich eerder geviseerd dan geholpen door de VN. Zolang effectieve humanitaire inspanningen uitbijven, is de VN-aanwezigheid een dagelijkse herinnering aan het feit dat Haïti nu door buitenlandse machten wordt bestuurd.”

De Haïtiaanse politieke klasse heeft veel van haar bevoegdheden overgedragen aan de Commissie voor het Herstel van Haïti, die een mandaat heeft gekregen om gedurende minstens achttien maanden alle hulpverlening te organiseren. Wie deelt de lakens uit in die Commissie?

“In de Commissie zetelen grote internationale spelers zoals het IMF, de Wereldbank, de Verenigde Staten, Canada en Frankrijk. Bill Clinton en de Haïtiaanse eerste minister Max Bellerive zijn de voorzitters.”

“President Préval zou een veto hebben over de beslissingen van de commissie, maar het is duidelijk dat Clinton de touwtjes in handen heeft: Esquire Magazine noemde hem onlangs nog de “de facto CEO” van Haïti.”

“De Commissie moet de 5,3 miljard dollar beheren die door VN-lidstaten en internationale organisaties werden beloofd – maar nog niet gegeven – tijdens de internationale donorconferentie in maart. Dat geld zal worden gebruikt om Haïti klassiek om te vormen: fabriekswerk tegen lage lonen, belastingvrije vrijhandelszones voor multinationals en open markten voor Amerikaanse producten, het gebruikelijke recept.”

Bill Clinton verontschuldigde zich onlangs nog voor het Amerikaanse handelsbeleid onder zijn bewind. Dat joeg Haïtiaanse boeren van hun land waardoor Haïti niet meer voor haar eigen voedselvoorziening kon zorgen. Was die zet van Clinton een hoopvol signaal van één van de sleutelfiguren in Haïti?

“Bill Clinton verontschuldigt zich doorlopend. En terwijl hij zich verontschuldigt, bedrijft hij een politiek waarvoor hij zich enkele jaren later weer zal moeten verontschuldigen. De druk om te privatiseren bijvoorbeeld, blijft nog steeds voelbaar in Haïti.”

“De democratische bewegingen worden ook nog steeds in het verweer gedwongen. De populairste politieke partij in Haïti, Lavalas, mag nog steeds niet deelnemen aan verkiezingen. Een kleine Haïtiaanse elite is nog steeds Clinton’s belangrijkste economische partner in Haïti. Voormalig president Aristide leeft nog steeds in ballingschap. De verontschuldigingen zullen nog een tijdje  doorgaan.”

Het Haïtiaans democratisch icoon Aristide leeft nog steeds in gedwongen ballingschap. Voelde u dat het volk verlangde naar zijn terugkeer tijdens uw verblijf in Haïti?

“Het is uiterst ironisch dat George W. Bush en Bill Clinton vrij naar Haïti kunnen reizen terwijl de tot tweemaal toe democratisch verkozen president, Jean-Bertrand Aristide, verbannen is. Zijn terugkeer is een echt thema en een fundamentele eis van de democratische beweging. Zo hebben al 20.000 vrouwen een petitie ondertekend om zijn onmiddellijke terugkeer te eisen.”

“Hoe kunnen er vrije en eerlijke verkiezingen worden georganiseerd als zo’n belangrijke spreekbuis wordt verhinderd om zelfs maar in zijn thuisland te wonen? Hoe kan de stem van de meerderheid worden gehoord als hun politieke partij wordt verboden en hun woordvoerders de mond gesnoerd? In een periode van trauma en moeilijkheden zou Aristide’s terugkeer hoop en moed geven. Dat hebben we overal herhaaldelijk gehoord.”

Dramatische levensomstandigheden, een beknotte democratie en de tweevoudig verkozen president verbannen: ziet de nabije toekomst er zo somber uit als dit lijstje doet vermoeden of heeft u op uw reis ook andere signalen opgevangen?

“In Haïti spelen er zich twee scenario’s simultaan af. Het ene is dat van de heropbouw van bovenuit die wordt geleid door de VS en de VN. Het is een voortzetting van het elitaire beleid van het verleden, maar met een andere verpakking sinds de aardbeving. ”

“Het andere scenario is dat van de mobilisatie van onderuit. Dat is de hoop voor Haïti, de echte democratische visie die door de ramp is komen bovendrijven.”

“Vele organisaties reageerden op de aardbeving door heel zichtbaar hulp en steun te bieden terwijl ze ondertussen verder streden voor democratie. Dat heeft de politieke dynamiek in Haïti veranderd. Op lokaal niveau zijn er veel hoopgevende signalen.”

Dit artikel verscheen eerder bij DissdentVoice. Vertaling door Stijn Van Herpe.