President Nicolas Sarkozy had zijn Afrikaanse ambtgenoten en hun militaire detachementen speciaal naar Parijs uitgenodigd om van de Franse feestdag ook “een viering te maken van de hechte historische banden tussen Frankrijk en zijn vroegere kolonies in Afrika”. 2010 is jaar waarin de meeste ex-Franse kolonies hun 50ste verjaardag van de onafhankelijkheid vieren.

In de officiële uitnodiging, die bol stond van het gezwollen militaristisch-nationalistisch taalgebruik over onder meer de ‘devoir de mémoire’, was ook sprake van de ‘wapenbroeders’.

Hiermee verwees Sarkozy naar de fundamentele bijdrage die Afrikaanse koloniale troepen – de zogenaamde ‘tirailleurs sénégalais’ – hadden geleverd ten gunste van het moederland op de verschillende slagvelden in Europa, zowel in de Eerste als in de Tweede Wereldoorlog.

Een episode uit de Franse militaire geschiedenis waar tot voor kort nauwelijks enige aandacht voor was. Volgens Sarkozy was de deelname van de 13 Afrikaanse legereenheden aan het defilé in Parijs een “eerbetoon aan het offer dat hun voorgangers hadden gebracht voor de bevrijding van Frankrijk.” De koloniale tirailleurs hadden voor het laatst meegelopen in het Franse defilé op de Champs d’Elysée in juli 1939 …

Merkwaardig is wel dat de verenigingen van oud-strijders van de tirailleurs jarenlange juridische gevechten hebben moeten leveren om van de Franse overheid een armzalig pensioen af te dwingen waarop ze als militairen in Franse dienst recht hadden.

Velen van die ‘helden’ werden na de onafhankelijkheid van de Afrikaanse landen maar al te gemakkelijk ‘vergeten’ door het vroegere moederland. Tijdens hun actieve dienst waren ze al het slachtoffer van grove discriminaties en racisme en werden ze letterlijk als ‘kanonnenvoer’ ingezet bij de meest gevaarlijke missies. Het aantal gesneuvelde tirailleurs is dan ook erg groot.

Na hun demobilisatie aan het einde van de Tweede Wereldoorlog groeide uit kringen van die oudstrijders de eerste bewegingen die opkwamen voor onafhankelijkheid van de Afrikaanse landen. Maar Frankrijk had daar toen weinig oren naar.

Philippe Leymarie verbaasde zich in een blog op Le Monde diplomatique over de ‘geschiedvervalsing’ in de redenering van Sarkozy. “Als de president de Afrikaanse troepen van vandaag ziet als de erfgenamen van de Franse koloniale troepen sinds 1860 – toen de brutale verovering van Afrika nog moest beginnen – betekent dat hij geen breuklijn ziet in de geschiedenis. De koloniale troepen gingen met geweld manschappen rekruteren, waarbij ze veeleer gebruik maakten van de chicotte (zweep) dan van de carotte (wortel). Die troepen moesten alleen de koloniale exploitatie mogelijk maken en kunnen dus moeilijk de erfgenamen zijn van de huidige Afrikaanse landen op het moment dat ze hun onafhankelijkheid herdenken.”

De voorbije dagen was de controverse over de geprivilegieerde banden tussen de Afrikaanse ex-kolonies en Frankrijk het onderwerp van menig debat bij onze zuiderburen. Een grote coalitie van NGO’s en verenigingen van de Afrikaanse diaspora in Frankrijk hadden dinsdagavond opgeroepen tot een betoging op de Place de la République in Parijs tegen wat ze de voortzetting van de Françafique noemden, de hechte en grotendeels geheime banden die er nog altijd bestaan tussen de Franse staat, Franse bedrijven en regeringen van Afrikaanse landen die het niet altijd erg nauw nemen met mensenrechten en democratie.

Zij betoogden onder meer tegen de aanwezigheid van wat ze ‘criminelen’ noemden onder de presidentiële gasten op de eretribune van het defilé. Vooral de aanwezigheid van de presidenten Gnassingbé (Togo), Bongo (Gabon), Compaoré (Burkina Faso), Déby (Tsjaad), Sassou Nguesso (Congo-Brazzaville) en Biya (Kameroen) en hun elitetroepen werd aangeklaagd.

Volgens de Franse minister van Defensie Hervé Morin was er geen enkele aanwijzing dat er zich criminelen onder de defilerende troepen zouden bevinden en was alle commotie daarover voorbarig. Hij ontkende ook dat de geheime defensie-akkoorden die Frankrijk op het einde van de koloniale tijd afsloot met de meeste ex-kolonies, nog altijd rechtsgeldig zouden zijn. Officieel zegt Sarkozy een einde te willen maken aan het beleid van de Françafrique.