Gudynas is de hoofdonderzoeker van het Latijns-Amerikaans Centrum voor Sociale Ecologie in Montevideo. Hij is één van de auteurs van ‘Milieuperspectieven voor Latijns-Amerika en de Cariben’, een regionaal rapport in het kader van het GEO-project van het VN-Milieuprogramma (UNEP) dat later dit jaar zal worden gepubliceerd. De GEO-rapporten proberen in te schatten hoe het milieu er wereldwijd aan toe is.

Eduardo Gudynas: “Latijns-Amerika heeft te kampen met een ecologische noodtoestand. De afbakening van nieuwe beschermde gebieden en de uitvaardiging van milieuwetten gaat veel trager dan de toename van de negatieve effecten van de uitbating van grondstoffenvoorraden”

Hoe is dat te verklaren?

“Latijns-Amerika heeft er altijd voor gekozen zich te ontwikkelen door zijn natuurlijke rijkdommen uit te baten. Alle aandacht ging uit naar de meest efficiënte manier om dat te doen. Er werden kansen gemist om te diversifiëren in de jaren waarin hoge grondstoffenprijzen dat mogelijk maakten. Zo werd de Latijns-Amerikaanse economie steeds meer afhankelijk van de land- en mijnbouw, zelfs in landen met een aanzienlijke industrie als Brazilië.”

Verergert de klimaatverandering de problemen nog?

“In sterke mate. De ontwikkelingslanden zijn kwetsbaar, maar Latijns-Amerika neemt zijn verantwoordelijkheid ook niet. Er wordt altijd weggemoffeld dat de ontbossing de belangrijkste bron van broeikasgassen is in Latijns-Amerika, gevolgd door de landbouw en veranderingen in het gebruik van de grond. Iets doen aan de klimaatverandering betekent hier nadenken over plattelandsontwikkeling, landbouwbeleid en landbezit. Maar er zijn politieke en economische belangen die dat verhinderen. Het is makkelijker over het vervangen van gloeilampen te praten dan die grote thema’s aan te snijden.

In de internationale arena leggen de Latijns-Amerikaanse landen de nadruk op de historische verantwoordelijkheid van de rijke landen. Maar ze doen te weinig om de klimaatverandering in eigen regio aan te pakken en hun ecologisch patrimonium te beschermen.”

Welke landen staan er het slechtste voor?

“In Brazilië is de situatie kritiek. De natuurlijke rijkdommen worden er ongeremd geëxploiteerd en de effecten zijn enorm. Brazilië is al een belangrijk mijnbouwland en het probeert nog meer buitenlandse investeerders te lokken met lage belastingen. Het meest verontrustende is dat de milieuwetgeving daarbij flexibel wordt toegepast. Brazilië is ook op zoek naar goedkope energie, en bouwt daarvoor bijvoorbeeld nieuwe stuwdammen in het Amazonegebied. 
Na Brazilië volgen de Andeslanden als Peru met zijn grote mijnbouwprojecten en Ecuador, dat de olievoorraden in het Amazonegebied ontgint.”

Is massale mijnbouw slecht op zich of is het probleem eerder dat landen geen rekening houden met de sociale en ecologische kosten van dergelijke projecten?

“De ontginning van natuurlijke rijkdommen is niet slecht op zich, maar we gebruiken met z’n allen te veel grondstoffen. Alle kosten moeten inderdaad in rekening worden gebracht om uit te maken of een project zinvol is. Het probleem is dat die evaluaties niet worden gemaakt; anders zouden veel projecten niet goedgekeurd raken. Maar zo komt het natuurlijk tot onverwachte milieuproblemen en de conflicten die er uit voortvloeien. Macro-economisch gaan we erop vooruit, maar plaatselijk wordt er wel grote schade aangericht.”

Dat gebeurt blijkbaar zowel in landen met een linkse als met een rechtse regering.

“Zo is het. Er zijn wel substantiële verschillen over de rol die de staat in de grondstoffensector speelt. In Bolivia of Brazilië wordt een deel van de rijkdom die de mijnbouw oplevert, gebruikt voor sociale programma’s. Maar die zorgen dan weer voor de nodige legitimatie om door te gaan met het uitbaten van de grondstoffenvoorraden.

Het is niet alleen een politiek maar ook een cultureel probleem. De idee dat mijnbouw en de ontginning van olievoorraden schatten ontsluit waarvan best zo snel mogelijk wordt geprofiteerd, zit diepgeworteld. Die opvatting komt in verschillende politieke stromingen tot uiting.”

Hoe kan Latijns-Amerika op de weg van duurzame ontwikkeling komen?

“Dat is een probleem. De uitbating van grondstoffenvoorraden is zo vanzelfsprekend geworden dat alternatieven wantrouwen oproepen of meteen van de hand worden gewezen. Dat is des te erger omdat sectoren als de oliewinning helemaal gaan verdwijnen. We moeten andere wegen inslaan om te overleven.

De integratie van de landen in de regio kan daarbij een fundamentele rol spelen. Om te ontsnappen aan het huidige model, moeten buurlanden hun economisch en sociaal beleid coördineren. Daarbij moeten ook de onevenwichten tussen de landen worden weggewerkt.” (PD)