Het Musée Africain van Namen kwam er op initiatief van een vereniging van oud-kolonialen uit de provincie Namen. Midden de jaren tachtig vonden zij dat het tijd werd om hun rijke privécollecties voor het publiek toegankelijk te maken omdat “het beschavingswerk van generaties in Centraal-Afrika voor de jongeren dreigde verloren te gaan”.

In 1985 kregen zij de beschikking over een deel van de leegstaande Leopoldkazerne in Namen. Een imposant en streng gebouw dat – toevallig? – werd gebouwd in 1885, het jaar waarin Leopold II zijn privékolonie erkend zag door de Europese mogendheden van die tijd op de fameuze Conferentie van Berlijn.

Krasse tachtigers

Het privémuseum is tot op vandaag het enige museum van die omvang in Franstalig België dat de ‘verwezenlijkingen’ van de koloniale tijd in herinnering wil brengen. Alle medewerkers van het museum zijn vrijwilligers, velen zijn ondertussen krasse tachtigers geworden die allen op de een of andere manier een band met de oud-kolonie onderhouden.

Het hoeft dan ook niet te verbazen dat de geest van de ‘grote koning’ hier nog prominent aanwezig is. In vrijwel elke zaal van het museum staat wel een borstbeeld of hangt er een foto van de vorst.

DeWereldMorgen.be wou wel eens weten wat drie Congolezen – die al een hele tijd in België wonen en werken – nu zelf vinden van die koloniale beeldvorming. Samen met fotograaf Luc Janssens spoorden we naar Namen.

In de viertalige promotiefolder voor het museum (uitgegeven door het stadsbestuur van Namen) luidt het: “De geschiedenis van dit avontuur [de ontdekking van Afrika] vindt zijn oorsprong in de strijd tegen de slavernij. Deze ultieme humanitaire strijd werd ondernomen door de grote koning, Leopold de Tweede. Dit alles kan de bezoeker bewonderen doorheen acht zalen en twee speciale ruimten van dit museum.”

We zijn dus gewaarschuwd als we het museum binnenstappen. Jorge Alves is medewerker bij de Brusselse Radio Campus, en is afkomstig uit de provincie Bandundu, regio Kikwit. Justin Mayimba Ndandu is een Congolese journalist en correspondent voor InterCongo Media. Ook hij komt uit de provincie Bandundu, uit de regio Masi-Manimba. Charlotte Awezae Kahindo ten slotte werkt als vrijwilligster mee aan de culturele vzw Ujamaa. Zij is geboren en groeide op in Goma, de hoofdstad van de oostelijke provincie Noord-Kivu.

Gezagsverhoudingen

Vooral de foto’s van de missies en de grote missiescholen trekken de aandacht van het gezelschap. Justin Mayimba ontdekt er een oude foto van zijn middelbare school in een toestand zoals hij die zich maar moeilijk kan voorstellen.

Ook Charlotte Kahindo kijkt met nostalgie terug naar een foto van het Collège Notre-Dame de la Victoire in Bukavu, waar ze jaren geleden studeerde. Op de foto kijken enkele strenge blanke missiezusters met grote kappen zelfverzekerd in de lens te midden van honderden zwarte schoolmeisjes, allemaal keurig in uniform. De foto zegt veel over de gezagsverhoudingen in de kolonie. Het ‘beschavende’ moederland als de gestrenge opvoeder van de dankbare massa, zolang die zich maar niet te veel vragen stelde.

Wat is uw eerste indruk na het bezoek aan dit toch merkwaardige museum?

Jorge Alves: “Ten eerste overviel mij een groot gevoel van nostalgie en trots bij het zien van al die Congolese kunstvoorwerpen die hier zo goed zijn bewaard gebleven. In Congo zijn vele beelden vernield of verwaarloosd omdat mensen nog weinig waarde hechten aan die culturele erfenis van hun voorouders. Vanuit religieuze hoek werden beelden en voorwerpen verketterd als ‘afgodsbeelden’.”

Justin Mayimba: “Ook ik ben enorm onder de indruk van dit Congolese cultureel partimonium dat ik hier heb teruggevonden. Ik had nooit gedacht dat ik die grote kunstwerken die ik in mijn jeugd in Congo nog heb gekend, in Namen zou ontmoeten. Ik wil zeker dit museum aan mijn kinderen leren kennen. Dit is een stuk van ons erfgoed, net zoals dat in het museum van Tervuren.”

Charlotte Kahindo: “Ik kreeg een enorm warm gevoel van binnen bij het zien van al die voorwerpen. Dit zijn toch geen beelden die werden gemaakt door ‘onwetende inboorlingen’ zoals de koloniale propaganda het vaak voorstelde. Ik ben trots als Congolese vrouw dat dit een deel van mijn culturele erfenis is.”

Toch kan je er niet omheen dat in dit museum de geest van koning Leopold nog wel sterk aanwezig is. Zelfs letterlijk door al die foto’s en beelden van de vorst. Wat vinden jullie daarvan?

Justin Mayimba: “Het is een beetje bizar om overal die afbeeldingen van de koning te zien. Het deed mij terugdenken aan mijn schooltijd, of aan de tijd van Mobutu. Die was ook overal aanwezig. Het museum is natuurlijk een ode aan de Belgische kolonisatie. De verwezenlijkingen van de kolonie worden vooral in de verf gezet.”

“Er wordt hier een beeld van Congo opgehangen gezien door de ogen van Belgen die de koloniale periode nog zeer actief hebben beleefd. Maar zo gaat het toch altijd in de geschiedenis? De overwinnaar schrijft of herschrijft de geschiedenis. Voor mij is het wel duidelijk dat onze beide landen – hoe groot de reële en culturele afstand ook is – sinds de koloniale tijd intens met elkaar verbonden zijn, of we dat nu graag hebben of niet.”

“Maar zo gaat het toch altijd in de geschiedenis? De overwinnaar schrijft of herschrijft de geschiedenis”

Jorge Alves: “Opvallend was dat de vriendelijke oude mevrouw, die met zoveel belangstelling en toewijding uitleg verschafte, er meteen sterk op wees dat al die ‘verhalen’ van die afgehakte handen in Leopolds Congo pure antikoloniale propaganda is. En er onmiddellijk aan toevoegde dat het precies de Arabische slavenhandelaars waren die dat soort praktijken toepasten waaraan de grote koning vanuit zijn ‘humanitaire’ ingesteldheid een einde maakte.”

“Die mensen zijn nog écht overtuigd van hun visie waarin ze hun hele leven hebben geloofd. Dat blijkt uit elke zaal van dit museum. Ik ben zelf afkomstig uit een gebied dat fel te lijden heeft gehad onder de rubberexploitatie van het kroondomein. Mijn grootouders heb ik daarover nog horrorverhalen horen vertellen. Dat zijn geen dus geen leugens of propaganda!”

“Die mensen zijn nog écht overtuigd van hun visie waarin ze hun hele leven hebben geloofd. Dat blijkt uit elke zaal van dit museum”

“Degenen die de handen afhakten van de lijken van omgekomen dorpelingen – om het gebruik van kogels te rechtvaardigen, waren geen Arabieren, maar agenten van Leopolds kroondomein. Maar zoals mijn collega al zei, inderdaad, de geschiedenis wordt geschreven door de overwinnaars. En in Congo waren dat de Belgen. Zij hadden wapens, zij hadden de technologische middelen die de Congolezen niet hadden.”

Charlotte Kahindo: “De koloniale geest vind je hier nog terug, dat is duidelijk. Mensen zullen altijd geneigd zijn om de positieve dingen te benadrukken en de minder fraaie kanten weg te moffelen. Ik heb enerzijds een dubbel gevoel: trots vanwege dat prachtige erfgoed dat door die koloniale Belgen toch maar mooi bewaard is gebleven en anderzijds pijn om te zien dat van dit erfgoed zo goed als niets meer bestaat in Congo, daar waar het is ontstaan.”

“De vraag die ik me stel, is wat heeft de kolonisatie uiteindelijk opgebracht voor de gewone Congolezen en de gewone Belgische burger? Was de onafhankelijkheid van vijftig jaar geleden echt het begin van een nieuw tijdperk, of wilde het moederland gewoon de economische touwtjes in handen houden? De Congolese machthebbers hebben er alleszins niet veel van gebakken. De bevolking is er nu slechter aan toe dan ooit.”

Jorge Alves: “Ik vind het vreemd dat België na de dekolonisatie de naam van het museum in Tervuren heeft veranderd in Museum voor Centraal-Afrika, terwijl 98 procent van de objecten in dat uitzonderlijk rijke museum uit Congo komt. Centraal-Afrika is toch veel meer dan alleen Congo? Twaalf landen maken er deel van uit.”

“Waarom wordt Congo zo stiefmoederlijk behandeld? Als uithangbord van het museum in Namen hebben ze gekozen voor de afbeelding van een traditionele Tutsi-danser uit Rwanda, terwijl het museum bijna volledig bestaat uit voorwerpen afkomstig uit Congo. Is dat toeval? Moeten we daar meer achter zoeken? Ik weet het niet, maar het valt mij wel op.”

“De Rwandese regering is ook veel beter in het verzorgen van haar public relations dan het door oorlogen verscheurde Congo. Rwanda heeft de laatste jaren de Congolese bodemrijkdommen leeggezogen.”

In de lange reeks nostalgische terugblikken die momenteel verschijnen, wordt de indruk gewekt dat Congo tijdens de koloniale periode – zeker dan in de jaren vijftig – een ‘modelkolonie’ was. Wat is jullie mening daarover? Was het vroeger beter?

Jorge Alves: “De onafhankelijkheid was een lang proces dat slecht werd voorbereid. Patrice Lumumba vertegenwoordigde de hoop van een heel volk. Door de moord op Lumumba is veel kapotgemaakt. Mobutu werd door de westerse wereld naar voren geschoven om de economische belangen van het Westen in Centraal-Afrika veilig te stellen ook al wist iedereen wat hij met zijn land uitspookte. Geen wonder dat het leven van de Congolezen erop achteruit is gegaan.”

“Laurent-Désiré Kabila heeft getracht terug aan te knopen bij de traditie van Lumumba, maar lang heeft het niet geduurd. Congo is momenteel bezig aan een moeizaam herstel na jaren van oorlog.”

“Ik zie positieve dingen, maar ook nog veel problemen, corruptie en machtsmisbruik. Als de rijkdommen goed worden aangewend, zou Congo een rijk land kunnen zijn. Het belangrijkste is dat de Congolezen zelf kunnen beslissen welke weg ze opgaan.”

“Als de rijkdommen goed worden aangewend, zou Congo een rijk land kunnen zijn”

“Het komt niet toe aan Washington, Londen, Parijs of Brussel om de toekomst van ons land te bepalen. Mobutu heeft tijdens dertig jaar niets opgebouwd, maar alleen afgebroken en zijn eigen zakken gevuld. Daarom is het land er zo slecht aan toe. Dat herstellen zal nog veel werk vergen.” 

Justin Mayimba: “De kolonie functioneerde goed omdat alles gericht was op de economische exploitatie ten guste van het moederland, niet om Congo zelf het stuur in handen te geven. Daarom moest het wel fout lopen na 30 juni 1960.”

“Bijna alles wat er vandaag nog rest aan infrastructuur dateert uit de koloniale tijd omdat Mobutu nooit echt heeft geïnvesteerd in zijn land. De Inga-stuwdammen zijn daarvan het beste voorbeeld. Die zouden bijna heel Afrika van elektriciteit kunnen voorzien, maar vandaag zitten de dorpen in de omgeving zelfs zonder stroom.”

“Congo is altijd het uitverkoren terrein geweest van plunderaars: van Leopold tot de huidige krijgsheren, er is een directe lijn te trekken. Wat heeft de bevolking gehad aan al die bodemrijkdommen? Oorlogsellende en armoede. Anderen zijn met onze rijkdommen gaan lopen. Dat is het drama van Congo.”  

“Congo is altijd het uitverkoren terrein geweest van plunderaars: van Leopold tot de huidige krijgsheren, er is een directe lijn te trekken”

Zal het met de contracten die de Chinezen afsloten met de Congolese regering beter aflopen?

Justin Mayimba: “Ik denk dat alleen een groot land als China in staat is om met voldoende geld over de brug te komen om de noodzakelijke investeringen mogelijk te maken in de Congolese mijnsector. Maar we moeten niet naïef zijn.”

“China is in de eerste plaats op zoek naar goedkope grondstoffen voor zijn eigen industrie. Maar als Congo er ook beter van wordt en goed onderhandelt, waarom niet? De Europese landen kunnen Congo nooit zulke contracten aanbieden.”

“Maar als Congo er ook beter van wordt en goed onderhandelt, waarom niet?”

“Alle Afrikaanse landen sluiten tegenwoordig contracten met China in ruil voor grote infrastructuurwerken, waarom Congo dan niet? Het herstel van de grote mijnmaatschappijen vergt zulke grote bedragen, dat krijgen we nooit los van de Wereldbank of bij westerse landen.”

Charlotte Kahindo: “Congo is zo’n complex land, zelfs een ‘genie’ als Leopold II is er niet in gelukt om het volledig te begrijpen en beheersen. Congolezen hebben altijd geleerd om hun plan te trekken. Dat zullen ze de volgende vijftig jaar ook nog doen.”
 

Musée Africain de Namur, Rue du 1er Lanciers 1, 5000 Namur, tel. 081 23 13 83