Allister Sparks houdt regenboognatie spiegel voor

Allister Sparks (°1933), schrijver, journalist en politiek analist kan met recht en reden een monument van de Zuid-Afrikaanse journalistiek worden genoemd.

Als hoofdredacteur van The Rand Daily Mail legde hij eind jaren zeventig het toenmalige apartheidsbewind het vuur aan de schenen. In 1992 richtte hij het Institute for the Advancement of Journalism (IAJ) op, een bijscholingscentrum voor werkende journalisten in Johannesburg. In zijn vele boeken heeft hij haarscherp de transitie van apartheid naar ‘regenboognatie’ uit de doeken gedaan.

Vorig jaar juni was hij op uitnodiging van de Universiteit van Tilburg nog eens in Nederland voor een lezing over de uitdagingen van het hedendaagse Zuid-Afrika, de regenboognatie, die nu het Wereldkampioenschap voetbal mag organiseren.

Comfortabele meerderheid voor ANC

Op 22 april 2009, in de vierde vrije verkiezingen – na het einde van de apartheid in 1994 – kreeg president Jacob Zuma een comfortabele meerderheid achter zich. Maar het ANC, de legendarische beweging die met Nelson Mandela erin slaagde de overgang naar een democratische samenleving in goede banen te leiden, maakte voor het eerst ook kennis met een scheuring in eigen rangen.

Bovendien is de reputatie van Zuma niet onbesproken en dat zou negatief afstralen op de verdere economische ontwikkeling van het land en de hele regio.

Sparks ziet de toekomst van zijn land echter niet negatief tegemoet, maar waarschuwt tegelijk voor overdreven verwachtingen. “Zuid-Afrika is een gewoon Afrikaans land geworden”, zegt hij, “het wonder is voorbij.”

Het proces van natievorming staat nog maar aan het begin van een lange weg. De negen jaar dat Thabo Mbeki president was (1999-2008), was een periode van ongekende constante economische groei. Een zwarte middenklasse kon hiervan profiteren.

Kloof tussen arm en rijk

Nooit eerder werd er zo veel geld uitgegeven aan welzijn en sociale huisvesting, maar toch nam ook de kloof tussen arm en rijk nog toe, raakte het onderwijs in een diepe crisis, stak corruptie en vriendjespolitiek de kop op en werd de uitdaging van de aids/HIV-epidemie zwaar onderschat.

Mbeki was een intelligente leider, maar ook een onzekere persoonlijkheid die zich te graag liet omringen door ja-knikkers. Daardoor heeft hij zich vervreemd van de brede basis van de ANC-beweging, zeker van de linkervleugel en de machtige vakbondskoepel Cosatu.

Jacob Zuma heeft dat met zijn volkse achtergrond veel beter kunnen inschatten en gedraagt zich meer als een traditionele Afrikaanse chef die vooral de consensus zoekt.

Banken doen het goed

Zuma heeft vorig jaar het roer moeten overnemen op een moeilijk moment. Toch is Zuid-Afrika minder door de globale crisis getroffen dan vele andere landen. De banken doen het goed omdat ze zich nooit tot het soort risico’s hebben laten verleiden waaraan sommige Amerikaanse en Europese banken ten onder zijn gegaan.

“De New Deal-aanpak bestaat al”, zegt Sparks, “al jaren wordt enorm geïnvesteerd in infrastructuurwerken, onder meer met het oog op het Wereldkampioenschap voetbal. Als grondstoffenrijk land zal Zuid-Afrika bovendien vlugger profiteren van het herstel van de economie. Maar de bewegingsruimte van Zuma is beperkt. Er zal moeten worden bespaaard en hij zal zijn populistische verkiezingsbeloftes niet kunnen realiseren.”

De werkloosheid, vooral onder zwarte jongeren met een te beperkte opleiding, is hoog (35 procent volgens officiële cijfers, de realiteit is nog een stuk erger) en legt een tijdbom onder de toekomst van het land. Zeventig procent van de jongeren zonder diploma heeft nog nooit een formele job gehad en de kans is klein dat ze die ooit zullen vinden. Er gaapt een enorme kloof tussen de vraag van de groeiende economie naar hoog opgeleide werknemers en wat het onderwijssysteem aflevert.

Verloren generatie

Sparks spreekt van een ‘verloren generatie’ van ‘unemployable people’ die in de marginaliteit verzeilen. In dit verband moet ook de opstoot van xenofoob geweld worden gezien die de Zuid-Afrikaanse steden de voorbije jaren trof.

Sparks ziet parallellen met Nederland waar iemand als de rechtspopulistische PVV-leider Geert Wilders de grote winnaar werd van de recente parlementsverkiezingen (zijn partij werd meteen de derde van Nederland met 24 zetels in de Tweede Kamer).

Dat zoiets kan gebeuren in een land dat jarenlang de voortrekker was in de strijd tegen de apartheid, stemt hem tot nadenken, en bevestigt zijn stelling dat Zuid-Afrika een gewoon land is geworden. “We moeten namelijk leren ons te concentreren op normale problemen. Dat wordt de grootste uitdaging voor Zuma en voor ons allemaal.”

Nieuwste boek van Allister Sparks: First Drafts: South African History in the Making, uitg. Jonathan Ball Publishers, Johannesburg, november 2009, ISBN 9781868423460, 300 p.