De omstandigheden waarin Chebeya de dood vond, zijn nog niet opgehelderd, maar alles wijst erop dat hij vermoord werd. Het bericht van zijn dood werd in de loop van woensdag bekendgemaakt door de Wereldorganisatie tegen Foltering (OMCT). Chebeya was ook lid van de algemene vergadering van deze organisatie met zetel in Genève. Zijn dood sloeg de Congolese civiele samenleving met verstomming.

Dinsdagavond laat was de onrustwekkende verdwijning van de mensenrechtenactivist al gemeld door zijn vrouw die geen antwoord meer kreeg op haar telefoontjes en sms’jes. De Voix des Sans-voix stuurde woensdagmorgen meteen een oproep naar de Congolese autoriteiten om duidelijkheid te eisen over het lot van haar directeur. Het was immers niet de eerste keer dat hij met de dood werd bedreigd.

Afspraak met inspecteur-generaal van politie

Floribert Chebeya had dinsdagmorgen 1 juni het telefonische bericht gekregen dat hij zich om 17.30 uur moest melden bij de inspecteur-generaal van de Congolese nationale politie (PNC), generaal John Numbi Banza Tambo. Bij zijn aankomst zou hij meer uitleg krijgen.

Hij had de inspecteur-generaal eind mei een brief gestuurd in verband met de slechte omstandigheden waarin gevangenen in Congo worden vastgehouden.

Samen met zijn chauffeur en trouw VSV-medewerker, Fidèle Bazana Edadi, was Chebeya rond 17 uur per auto naar het kantoor van generaal Numbi vertrokken. Dat kantoor bevindt zich in de gemeente Lingwala van Kinshasa. Rond halfacht kreeg Chebeya’s vrouw diverse sms’jes afkomstig van het mobiel telefoontoestel van haar man. Hij meldde haar dat hij de de generaal nog niet had kunnen spreken en dat hij op de terugweg naar huis zou langsgaan bij de Université pédagogique national (UPN).

Toen zijn vrouw hem enige tijd later probeerde te bereiken, werd zijn telefoon niet meer beantwoord. Het toestel van de chauffeur bleek zelfs uit te staan. Zij begon onraad te vermoeden en toen hij na middernacht nog niet was thuisgekomen, sloeg ze alarm. 

Chauffeur spoorloos

Woensdagmorgen vond de politie dan het levenloze lichaam van Chebeya op de achterbank van zijn auto. Volgens een eerste verklaring van politie-inspecteur Jean de Dieu Oleko aan het persagentschap AFP vertoonde het lichaam geen sporen van geweld. Die auto stond in de buitenwijk Mitendi naast de hoofdweg die van Kinshasa naar de havenstad Matadi loopt. Wat er met zijn chauffeur is gebeurd, blijft onduidelijk. Van de man ontbreekt voorlopig elk spoor.

Chebeya en zijn medewerkers van de VSV namen meestal geen blad voor de mond als het om de verdediging van de mensenrechten in Congo ging. Hij was dan ook al herhaaldelijk in botsing gekomen met hooggeplaatste figuren uit de regering-Kabila en uit de FARDC, het regeringsleger.

In maart 2009 was hij samen met enkele medewerkers opgepakt en dagenlang hardhandig ondervraagd door de Congolese inlichtingendienst DRGS (Direction des Renseignements Généraux et des Services spéciaux de la Police). Na bemiddeling van Amnesty International werden de activisten vrijgelaten. Volgens de koepelorganisatie RENADHOC werd Floribert Chebeya mishandeld en van de trappen gegooid. Hij raakte daarbij gewond aan zijn rechterarm.

DRGS-kolonel Daniel Mukalay noemde de activisten ‘criminelen’ en ‘vijanden van de vrede’. Hij vroeg aan zijn medewerkers om de activisten navenant te behandelen.

Strijd tegen straffeloosheid

Onvermoeibaar zette Chebeya zich in om de straffeloosheid aan te klagen van mensen die bloed aan de handen hadden. Hij had de laatste tijd al dikwijls de verslechterende situatie van de mensenrechten in Congo aan de kaak gesteld. Ook op internationale conferenties. Vooral in de aanloop naar nieuwe verkiezingen in 2011 neemt de politieke spanning duidelijk weer toe.

Chebeya was bestuurslid van de Organisation mondiale contre la torture (OMCT) en de Fédération internationale des ligues des droits de l’Homme (FIDH). Eveneens was hij secretaris van RENADHOC (Réseau National des ONGs des Droits de l’Homme), de koepel van mensenrechtengroepen in Congo. Vanuit die functie was hij ook in Belgische NGO-kringen geen onbekende en had vele vrienden in de vredesbeweging, zowel in Europa als in de VS en Canada.

Eric Sottas, secretaris-generaal van OMCT, toonde zich uitermate geschokt en bedroefd over de dood van Floribert Chebeya. “Ik was getuige van Chebeya’s moed en volharding in zijn strijd voor gerechtigheid. Hij en de Voix de Sans-voix kwamen op voor de zwakken die zelf hun stem nauwelijks kunnen laten horen. Wij bieden onze zeer oprechte deelneming aan zijn vrouw, kinderen en naasten aan.”

Sottas hoopt dat er zo vlug  mogelijk opheldering zal komen over de ware toedracht van de feiten en dat de schuldigen niet vrijuit zullen gaan.

Krachtig signaal nodig

Ook Emanuel Matondo, een Angolese mensenrechtenactivist en journalist, die in Duitsland woont, eist duidelijkheid van de Congolese overheid. Hij had eind vorige week nog telefonisch contact met Chebeya, die hij een ‘goede vriend’ noemt. Bij die gelegenheid zei Chebeya dat hij de indruk had geschaduwd te worden door de veiligheidsdiensten. Ook werd zijn telefoon geregeld afgetapt en kreeg het VSV-kantoor in Kinshasa te maken met intimidaties.

Matondo vindt dat ook vanuit de Europese Unie een krachtig signaal moet gaan naar Kinshasa om de dood van Chebeya grondig te onderzoeken. “Een betere bescherming van mensenrechtenactivisten is een absolute noodzaak”, zegt Matondo in een telefonische reactie aan DeWereldMorgen.be.