(*) Brazilië zal in het volgende decennium de vijfde economische macht ter wereld worden. Welk voordeel heeft dat voor uw bedrijf? – The Economist, november 2009.

You have to be the first

In de luchthaven van Madrid moest ik vijf uur wachten: tijd genoeg om het beleidsplan Landbouw van de Vlaamse regering te lezen. Vlaanderen wil in 2020 tot de vijf meest ‘performante’ regio’s van Europa behoren. Ja, en landbouw met zijn Vlaamse exportbelangen, gestoeld op de gigantische import van grondstoffen, moet daar een onderdeel van zijn.

Iedereen wil de eerste zijn. Het begon in de Verenigde Staten met het embleem ‘You have to be the first’. Het rolde over Europa, dat zo graag mee (economische) wereldleider wil zijn. China is al volop de fabriek van de wereld. Brazilië is zich in hoog tempo aan het ontwikkelen tot één van de belangrijkste grondstoffenleveranciers: richting Japan, Europa, Verenigde Staten en China. Om de vijfde economische macht ter wereld te worden, zet de industrialisering zich door. Ook in de landbouw.

Fetraf-Sul (nvdr: Federação dos Trabalhadores na Agricultura Familiar, federatie van werknemers in de familiale landbouw in de zuidelijke staten van Brazilië) vroeg me om in deze tournee het opkomende fenomeen van de megavarkensbedrijven op te pakken.

Megavarkensbedrijven in Duitsland, in Nederland. Mega-megabedrijven in de Verenigde Staten van Amerika en in de Verenigde Staten van Brazilië. De familiale landbouw wordt daardoor nog méér in een wurggreep gehouden, gebruikt en gemarginaliseerd. Van de bergen rond Chapecó druipt geen honing van overvloed, maar varkensmest van vernietiging en verdoken armoede.

Brazilië wil de ‘Number One‘ worden in sojaproductie, in kippen- en varkensvlees en in zoveel meer. In het luchthavengebouw van São Paulo, de economische hoofdstad van Brazilië, worden we opgewacht door vele groeivertegenwoordigers met naamplaatjes als Pirelli, Anglo American, Wood Ward, BASF, Carrefour, Mercedes Benz, Volkswagen.

Maar ook Joden met keppeltjes en andere zonderlingen. Er staat zelfs een man bij met het naamplaatje ‘Extreme networks’. De geplande bezoeken voor vandaag in São Paulo willen zeker niet extreem zijn. Ze vangen de gevolgen op van de rush om de ‘Number One‘ te worden, met als tussenstation de troostprijs van ‘vijfde economische macht’ te mogen zijn.

Brazilië, land vol gif

Ik moet even op Marcelo Andrade wachten. Hij werkte jarenlang in de chemische sector, maar is nu zeer geïnteresseerd geraakt in de biologische landbouw. Per 1 april begon hij aan een sabbatjaar. We trekken vandaag samen op in de miljoenenstad die São Paulo heet.

Ik koop ‘Le Monde diplomatique Brasil’. Een aangrijpend coverdossier : ‘Agrotóxicos. O Brasil envenenado’ (Pesticiden. Brazilië vergiftigd). Het voorwoord signaleert: “Brazilië is de grootste markt van pesticiden ter wereld en vertegenwoordigt 16 procent van de wereldverkoop. In 2009 werd hier 780.000 ton verkocht, met een te verwachten factuur van 8 miljard dollar. In de loop van de laatste 10 jaar, met de steile opgang van de agrobusiness, groeide de markt met 176 procent, ongeveer vier keer meer dan het wereldgemiddelde. De import van deze producten steeg met 236 procent tussen 2000 en 2007. De tien grootste bedrijven ter wereld in de sector van pesticiden concentreren meer dan 80 procent van hun verkoop in het land.”

De wereldwijde koploper in de productie en verkoop van pesticiden is Monsanto met zijn Roundup. Anno 2009 maakte het bedrijf nog voor 1,84 miljard dollar winst met deze allesvernietiger. Voor 2010 wordt ‘slechts’ een winst voorzien van 250 tot 300 miljoen dollar. Wat verklaart deze forse daling? Niet meteen de economische crisis – want daar heeft groeiland Brazilië niet zo meteen last van, maar wel het feit dat Chinese producenten goedkopere kopieën van Roundup op de markt brengen. Deze afgang verklaart mee Monsanto’s heftigheid om koste wat het kost royalties op Roundup Ready Soja binnen te rijven.

Daar Argentinië geen royalties op deze soja aanvaardt, probeert het bedrijf in Europa zelfs royalties te laten betalen voor varkens die met genetisch gewijzigde soja (GGO) gevoederd werden. Voorlopig lukt deze claim echter nog niet.

Pikant detail: in de Antwerpse haven produceert Monsanto enkele basisstoffen voor dit giftige goedje. De chemiesector en de autoassemblage maakten dat Vlaanderen de voorbije vijftig jaar rijk werd. Beide sectoren zijn nu echter zwaar in crisis. 130 van de 890 banen zullen de volgende maanden in de Antwerpse vestiging sneuvelen.

Bij wijze van Braziliaanse verwelkoming hoop ik een ‘succo de laranja’ (sinaasappelsap) te kopen: 5,50 reais! Anno 2000 kostte me in Bahia zo’n portie vers sap 1 real (nvdr: 1 Braziliaanse real is momenteel ongeveer 45 eurocent waard). Benieuwd hoeveel het nu zal zijn, want hiér betaal je natuurlijk de luchthaven en São Paulo er bij.

Ontgoocheling: “Nee, meneer, we hebben alleen maar sinaasappelsap in flesjes.”  Is Brazilië dan toch écht opgenomen in de vaart der volkeren: fruitsap in flesjes en àls er dan al vers fruitsap is, met een prijs in hogere versnelling?

Ondertussen blijven de arbeidsomstandigheden in de sinaasappelpluk en in de rietsuikerkap tegen nieuwe vormen van slavernij aanschurken. Ondertussen worden hier vele in de Europese Unie verboden gifstoffen nog uitvoerig gebruikt. Ondertussen sterven jaarlijks 5.000 landarbeiders door vergiftiging met pesticiden. De vijfde economische macht ter wereld worden, heeft zo zijn collaterale damage.

Luc Vankrunkelsven
São Paulo, 7 april 2010

Luc Vankrunkelsven is medewerker bij Wervel vzw. Hij schreef al verschillende boeken over duurzame landbouw en soja in Brazilië.