“Het jaarrapport van Amnesty International analyseert de situatie van de mensenrechten in 159 landen”, zegt Karen Moeskops, directeur van Amnesty International Vlaanderen.

“We merken dat straffeloosheid op het vlak van internationale gerechtigheid troef is. Instellingen zoals het Internationaal Strafhof (ICC) in Den Haag binden de strijd tegen straffeloosheid aan, maar politici werken dat vaak tegen.”

Straffeloosheid werkt mensenrechtenschendingen in de hand

“Machtige staten zetten zich boven het internationaal toezicht”, zegt Moeskops. “Zo weigerden zeven landen van de G20, de groepering van de 20 grootste industrielanden, om het Internationaal Strafhof te erkennen. Die straffeloosheid op hoog niveau is een katalysator voor repressie en voor mensenrechtenschendingen.

Twee groepen zijn daarvan het slachtoffer. Dat zijn enerzijds journalisten, advocaten, mensenrechtenactivisten of de politieke oppositie in een land en anderzijds zijn dat de meest kwetsbaren in een samenleving. Door de wereldwijde economische crisis worden de armsten het hardst getroffen.”

Voorrang politieke belangen op rechtvaardigheid

“In het jaarrapport van 1992 was straffeloosheid ook al een probleem”, zegt Moeskops. “Maar dit jaar zien we dat de belangrijkste oorzaak hiervoor de politieke onwil van machtige staten is. In 2009 gebruikten de Verenigde Staten en de Europese Unie hun positie in de VN-Veiligheidsraad om Israël te beschermen.”

“Hetzelfde scenario zagen we in Sri Lanka. Daar stierven 7.000 burgers als gevolg van het gewapende conflict tussen de Tamil Tijgers en de regering. Beide partijen hebben de mensenrechten zwaar geschonden. Toch keurde de Mensenrechtenraad van de VN een resolutie goed in het voordeel van de Sri Lankaanse overheid. Dat is politieke manipulatie van de internationale gerechtigheid.”

Internationale gerechtshoven tegengewerkt

Volgens het AI-jaarrapport was het arrestatiebevel dat het Internationaal Strafhof ten aanzien van de Soedanese president Omar al-Bashir heeft uitgevaardigd, een positief signaal. Voor de eerste keer werd een staatshoofd in functie aangeklaagd voor zware schendingen van de mensenrechten.

Maar de Afrikaanse Unie weigerde om Al-Bashir uit te leveren. Dat wijst op het onvermogen van politici om rechtvaardigheid voor politieke belangen te plaatsen.

Aansprakelijkheid van bedrijven is ondermaats

Maar ook de bedrijfswereld schudt zijn verantwoordelijkheid van zich af. “De afgelopen 15 jaar is er gewerkt aan wetgeving om economische belangen te beschermen”, zegt Moeskops.

“Maar regelgeving die de aansprakelijkheid afdwingt van bedrijven die mensenrechten schenden, is zeldzaam. Dat komt omdat politici in hun beleid meer aandacht hebben voor de belangen van bedrijven – met hun machtige lobbygroepen – dan voor die van middenveldorganisaties.”

“Internationale gerechtshoven zijn nodig om respect voor de mensenrechten af te dwingen”, zegt Moeskops. “En zonder respect voor mensenrechten geen stabiliteit en veiligheid.

Momenteel hebben 110 lidstaten het Statuut van Rome, dat de juridische grondslag vormt van het Internationaal Strafhof, ondertekend. In de Oegandese hoofdstad Kampala staan overheden en wereldleiders op 31 mei voor de eerste keer stil bij het Internationaal Strafhof. Dat is de geschikte gelegenheid om het Statuut van Rome alsnog te ondertekenen.”

Er is ook vooruitgang

In Latijns-Amerika werden de voorbije jaren systematisch mensenrechtenschendingen uit de periode van de militaire dictaturen van de jaren zeventig en tachtig aangepakt. Ze waren meestal toegedekt door amnestiewetten die nog door de militaire regimes waren afgedwongen voor de terugkeer naar de democratie. Nu komen zaken van toen toch nog voor de rechtbank.

Een ander hoogtepunt was de veroordeling van de voormalige president van Peru, Alberto Fujimori, voor misdaden tegen de mensheid. Dat toont volgens Amnesty International aan dat zelfs (ex-)staatshoofden ter verantwoording kunnen worden geroepen.