Ik ben uitgenodigd voor een cursus van de CPT (Comissão Pastoral da Terra – *) in de westelijke Braziliaanse deelstaat Acre. Acre is een van vier deelstaten uit het uitgestrekte Amazonegebied: Rondônia, Acre, Amazonas en Roraima. Een oude droom wordt werkelijkheid: mensen ontmoeten die het Amazonegebied en zijn bewoners verdedigen.

Maar eerst wordt het reizen van Curitiba in het zuidoosten via de hoofdstad Brasília naar Porto Velho, de hoofdstad van Rondônia.

Ik wil de grootste zijn

In de luchthaven van Brasília hangen grote outdoors (zo noemen ze dat hier in het ‘Portugees’) om de hoofdstad geluk te wensen. Precies vijftig jaar geleden werd de nieuwe site als stad van de toekomst ingehuldigd. De nu 102-jarige Oscar Niemeyer was haar architect. De Diestenaar Lucien Cruls berekende het midden van Brazilië en deed eind 19de eeuw een expeditie naar de plek die 60 jaar later nog een stuk van de ongerepte Cerrado was.

Nestlé maakt me nu met een blije banner attent op de grote feestelijkheden. Zelf is deze Zwitserse voedingsgigant al 80 jaar keizer in Brazilië. Nadien volgden de andere prinsen: Volkswagen, Mercedes, Monsanto, BASF en zovele andere hovelingen uit het buitenland.

In de buurt van het Nestlé-gejuich koop ik ‘Dinheiro Rural. A revista do agronegócio Brasilieiro’. De titel zegt genoeg om de aandacht te trekken: op het platteland valt geld te verdienen. Midden in het tijdschrift staat een aankondiging van de ‘Agrishow 2010’. In de plaats van suikerriet schept een landbouwmachine letterlijk geld van de akker.

De cover kondigt een interview aan met de grootste ‘dona da soja’. Blijkbaar is niet meer Blairo Maggi de grootste, maar de Argentijn Gustavo Grobocopatel. Hij heeft een nieuwe jeito (manier van handelen) ontwikkeld om op korte tijd steenrijk te worden: 250.000 hectare (waarvan 50.000 in Brazilië) soja inzaaien en 2,5 miljoen ton oogsten, zonder zelf één hectare of één machine te bezitten.

Hij laat nu het Braziliaanse Vanguarda achter zich met ‘maar’ 210.000 hectare, Grupo Maggi met ‘amper’ 204.500 hectare en SLC Agrícola met 180.000 hectare. De nieuwe groep ‘Los Grobo’ haalt met zijn 250.000 hectare jaarlijks 700 miljoen dollar op. Letterlijk geld scheppen dus. De foto in het tijdschrift is nog zo zot niet.

Savannes vrágen toch om runderen!

We rijden met een busje van hoofdstad Porto Velho naar de deelstaat Acre. Acre was tot eind negentiende eeuw nog een deel van buurland Bolivia, maar werd toen vanwege rubberbelangen door Brazilië ingepikt. Deze geschiedenis maakt dat de Boliviaanse president Evo Morales anno 2010 nog altijd op zijn hoede is voor grote buur en ‘imperialist’ Brazilië.

Het weten dat twintig-dertig jaar geleden dit gebied nog ongerept Amazonewoud was, doet pijn aan de ogen. Al jaren las ik dat in Rondônia het heftigst ontbost werd. Je kan mooi de logica volgen: (althans in ’t zuiden van de deelstaat) in ’t begin koffie, dan runderen en jaren later, als de prijs van het groene goud goed zit: soja.

De koffieteelt heeft hier al van de jaren tachtig afgedaan. Sindsdien is het rücksichtslos: eerst runderen en dan, op termijn, soja-maïs. De eerste vijftien jaar is soja haast onmogelijk, omdat dan de boomwortels nog in de grond zitten. Daar veel kolonisatoren, vooral uit Zuid-Brazilië (mensen uit Paraná, die op hun beurt door de gaúchos van Rio Grande do Sul waren ‘gecontamineerd’) kwamen, werd Zuid-Rondônia eerst ontgonnen en staat daarom in deze streek nu al veel soja.

In Vlaanderen hebben we dikwijls discussies met hen die rundvlees verdedigen als wezenlijk onderdeel van de landbouw. 20 procent van het aardoppervlak bestaat inderdaad uit savannes, die vooral geschikt zijn voor herkauwers. Redenering is: “Zij kunnen van gras hoogwaardige producten (vlees en melk) maken om de wereldbevolking te voeden. Wij eten toch geen gras!”

Los van het feit dat we misschien ook zulke ecosystemen als savannes met een hoge biodiversiteit zouden kunnen in stand houden én dat er al volkeren woonden, klopt deze savannetheorie toch niet echt voor Brazilië.

Ja, er zijn de pampa’s in Argentinië en Zuid-Brazilië. Er is de Pantanal in West-Brazilië, die jaarlijks overstroomt en waar je in dit grootste vogelreservaat ter wereld alleen met vee en toeristen uit de voeten kan. Er zijn de ‘campos’ in de zuidelijke deelstaten Santa Catarina en Paraná. Er is vooral de Cerrado, die zich over 11 deelstaten uitstrekt en qua biodiversiteit de belangrijkste savanne ter wereld is.

Wat blijkt: in veel van deze savannes staan inderdaad nog miljoenen runderen, maar de laatste jaren werden ze duchtig vol geplant met soja en suikerriet. Sojameel voor de internationale veevoederindustrie dus, gekoppeld aan sojaolie voor de keuken, maar vooral voor biodiesel ten behoeve van vrachtwagens en bussen; suikerriet voor suiker, maar hoe langer hoe meer voor ethanol voor Braziliaanse en Europese auto’s. Over deze laatste commodity doet ‘Dinheiro Rural’ juichend. De perspectieven voor ‘groene’ ethanol zijn schitterend!

Biodiversiteit neemt af in het jaar van de biodiversiteit

Het smaakt bitter om te constateren dat de grote doelstellingen die de wereldleiders zich anno 2002 met de ‘Conventie voor biologische diversiteit’ voorhielden, absoluut niet gehaald worden. Tegen 2010, het Internationaal Jaar van de Biodiversiteit, moest er een zichtbare rem komen op de wereldwijde afbraak van de biodiversiteit. Het tegendeel blijkt nu waar te zijn. Zo blijkt uit allerlei studies (1).

Zolang de Verenigde Staten en Europa hun ecologische voetafdruk grenzeloos laten uitdeinen tot in landen als Brazilië (waar grond, water en zon aanwezig zijn), zal de veelvormigheid aan leven verder afnemen.

Zolang de VS en de EU geen financiële compensaties willen geven voor het behoud van de Cerrado en het Amazonegebied, zal de vernietiging verder gaan. Bovendien beginnen de opkomende landen (Brazilië, China, India, Rusland) de Amerikaans-Europese levensstijl over te nemen, wat de druk op de planeet alleen maar doet toenemen. ‘Koning auto en keizer hesp’ worden geglobaliseerd.

Algemene rundvleesexplosie in Amazonia

In Rondônia, géén savanne, maar drastisch uitgedund Amazonegebied is het voorlopig nog het gouden kalf dat aanbeden wordt. De deelstaat kent al een tijdje een jaarlijkse groei van 16 procent. Dat is ver boven de gemiddelde groei van Brazilië, die tussen de 2,5 en 3 procent blijft hangen.

De rundveehouderij is een niet onbelangrijk onderdeel van deze Rondônia-boom. In 1996 waren er 3.937.291 runderen. Anno 2000 waren het er al 6.584.212, in 2004 10.678.728 ‘bois‘ (nvdr: runderen). In 2006 liepen er ongeveer 12 miljoen runderen op 6.550.000 hectare weiland rond tegenover 1.562.000 mensen: 7,6 keer meer runderen dan mensen. Anno 2010 gaat het al om 11 runderen per inwoner; meer dan 15 miljoen koebeesten.

Voor het hele Amazonegebied geldt een gelijkaardig verhaal, al is het minder extreem dan in Rondônia. Anno 1991 was er in het Amazonegebied niet genoeg vee om de eigen bevolking te voeden. Met de opmars van het vee in de regio verhoogde Brazilië de vleesexport van 500 miljoen dollar in 1995 naar 1,5 miljard in 2003. 80 procent hiervan komt uit het Amazonegebied.

Geopolitieke perspectieven

De wereldbevolking verdubbelde in vijftig jaar, maar in dezelfde periode vervijfvoudigde de consumptie van dierlijke proteïnen. Volgens toekomstprojecties van de Rabobank zal de vleesconsumptie de volgende 20 jaar nog met 40 procent stijgen, waarvan 70 procent voor rekening van Azië. China heeft nu al de helft van de wereldpopulatie van varkens, maar niet het water en de grond voor het veevoeder.

De opmars van soja en maïs zal dus nog toenemen in het water-grond-en-zon-land Brazilië. De consumptie van varkensvlees zal wereldwijd nog verhogen, van rundvlees afnemen. Het is uitgerekend dàt wat hier de volgende jaren zal gebeuren: terwijl het terrein de laatste twintig jaar door de agricultura familiar werd klaargemaakt met ontbossing voor rundvee, zullen velen van hen de volgende jaren (economisch) verjaagd worden.

Hun terrein wordt ingepikt. Het is nu ‘limpa’ (proper) om grootschalig soja in te zaaien. Ondertussen heeft IIRSA (Initiativa de Integração da Infraestrutura Sul-Americana), het internationaal opgezette plan om Latijns-Amerika te ‘ontsluiten’, de nodige wegen aangelegd om de commodities zo efficiënt mogelijk het land uit te krijgen.

Dit keer niet alleen richting Europa en Japan, maar vooral richting China. De internationale veevoederindustrie zal tegen dan met zijn ‘Round Table on Responsabel Soy’ (rondetafel over duurzame soja) wel het label binnen hebben dat hun soja ‘maatschappelijk verantwoord’ verklaart, want hij komt niet uit recent ontboste gebieden.
Inderdaad, het zal dan 30 jaar geleden gebeurd zijn.

Wat is ‘recent’ in het opsouperen van de planeet aarde?

Luc Vankrunkelsven, Porto Velho, 19 april 2010

Luc Vankrunkelsven is medewerker bij Wervel vzw. Hij schreef al verschillende boeken over duurzame landbouw en soja in Brazilië.

(1) 2010 is the International Year of Biodiversity 
http://www.conservation.org/learn/biodiversity/Pages/overview.aspx

(*) Comissão Pastoral da Terra – commissie voor landpastoraal, een progressieve organisatie binnen de rooms-katholieke kerk van Brazilië die het opneemt voor de rechten van de boeren en de plattelandsbevolking, vooral in het Amazonegebied, opgericht in juni 1975 door de Braziliaanse bisschoppenconferentie.