In 1992 vindt in Rio de Janeiro een grote klimaattop plaats. 172 landen sturen vertegenwoordigers naar de top. Daarnaast zijn er ook 2400 vertegenwoordigers van NGO’s aanwezig, die naast de officiële top hun eigen raadgevende top organiseren. Op deze top wordt het probleem van de klimaatverandering voor het eerst serieus behandeld. Hier wordt de basis gelegd voor het bekende Kyoto-protocol, dat de CO²-uitstoot wereldwijd sterk terug wilt schroeven.

Maar ook voor 1992 is de klimaatopwarming door menselijke activiteit al bekend. AL in 1988 wordt het Intergovernmental Panel on Climate Change opgericht door de Verenigde Naties. Ze publiceren op regelmatige basis wetenschappelijke studies over de opwarming. In de loop der jaren bewijzen steeds meer studies dat de opwarming volop bezig is en dat menselijke activiteit de oorzaak is, en op dit moment is het thema brandend actueel. Op de klimaattop in Kopenhagen schreeuwde de wereld om maatregelen om de uitstoot terug te dringen. Maar de top mislukte en de maatregelen bleven uit.

Greenpeace

In 1995 voert Greenpeace een actie in een kolencentrale in Amsterdam. Ze klagen de CO² uitstoot aan: Greenpeace is een van de eerste NGO’s die het thema onder de aandacht van de bevolking kunnen brengen. Eloi Glorieux werkte vanaf 1991 tot 1994 bij Greenpeace. Na enkele jaren in de politiek is hij nu teruggekeerd naar de organisatie. “Ik begrijp waarom andere NGO’s zolang hebben gewacht. Zij hadden andere acute problemen, zoals armoede, werkomstandigheden en ziektes. Ze hebben hun aandacht terecht op die thema’s gezet.”

Volgens Glorieux waren er toen te weinig concrete gevolgen die aan de opwarming konden toegeschreven worden. “Wetenschappers voorspelden wel risico’s die nu uitkomen, maar het waren modellen. Mensen in de derde wereld voelden de gevolgen nog niet. Koraalriffen verdwenen en er begon ijs te smelten, maar dat waren milieuproblemen waarvan de impact op bevolkingen niet werd verrekend.”

Oxfam

Ontwikkelings-NGO Oxfam Solidariteit is een van de grootste ngo’s in ons land. “Vanaf ongeveer vijf jaar geleden kregen we veel input uit het zuiden, vooral uit Bangladesh en West-Afrika, die erop wees dat zij de concrete gevolgen van de klimaatverandering op hun dak kregen. Toen zijn onze ogen opengegaan en beseften we dat het absoluut noodzakelijk was om rond dit thema te werken”, zegt Bert Dhondt, campagnecoördinator bij Oxfam.

Dhondt zegt dat Oxfam pas sinds vijf jaar echt genoeg bewijzen heeft dat de invloed van de opwarming van de Aarde vooral de derde wereld treft. “Ik geef toe dat we er misschien te lang mee hebben gewacht, maar ik vond het belangrijk om eerst een grondige analyse te maken van het fenomeen zodat we echt met een concrete eisenbundel naar buiten konden komen. We hebben alle losse eindjes aan elkaar geknoopt, en sinds ongeveer anderhalf jaar zijn we echt campagne beginnen voeren.”

Broederlijk Delen

Broederlijk Delen voert in 2010 een campagne die specifiek rond klimaatverandering draait (zie ook ander artikel onderaan). De redenering blijkt dezelfde als bij Oxfam: hun campagnes zijn reacties op signalen die ze krijgen uit partnerorganisaties waarmee ze samenwerken in het Zuiden.

“De campagnes komen niet uit het niks opduiken, er is grondig over nagedacht. De signalen over klimaatveranderingen bereiken ons pas de laatste jaren, en we hebben meteen beseft dat het absoluut noodzakelijk is om er ons voor in te zetten”, zegt Jo Dalemans, beleidsmedewerker van Broederlijk Delen.

Opmerkelijk is wel dat Broederlijk Delen al in 2001 een campagne voerde rond duurzame ontwikkeling en de ecologische voetafdruk, als een van de eerste in België, “een bewijs dat we toen al wisten wat de prioriteit in de toekomst ging worden. Klimaatverandering is daar onlosmakelijk mee verbonden.”

11 11 11

Rudy de Meyer is hoofd van de studiedienst van 11 11 11. De organisatie werkt regelmatig met meerjarencampagnes. In Vanaf 2011-2012 wordt klimaat het thema van de campagnes van 11 11 11. “Het is misschien jammer dat we in de vorige campagnejaren klimaat nog niet enorm sterk naar voren hebben gebracht. Dan hadden we sneller meer kunnen doorwegen op de politieke agenda, bijvoorbeeld op de conferentie van Kopenhagen. Aan de andere kant, ons vorige thema was ‘eerlijk werk’ en dat is voor mij zeker even belangrijk.”

Ook hier komen dezelfde argumenten als bij de vorige NGO’s boven: er was nog niet genoeg informatie beschikbaar over de juiste oorzaken en het thema bevond zich nog niet genoeg op de politieke agenda. “We zijn ook geen profeten. Het is pas sinds enkele jaren dat klimaatverandering echt in ons werkveld terechtgekomen is en daarom ligt onze focus er nu op.”

Convergentie

Peter Tom Jones is burgerlijk ingenieur milieukunde en onderzoeksmanager aan KU Leuven. Hij is een expert op gebied van industriële ecologie. Hij publiceerde onder andere het boek Terre Incognita, over duurzaamheid en globalisering. “Het Human Development Report 2007-2008 heeft volgens mij de ogen van de NGO’s geopend. Er is altijd een belangrijk rapport of studie nodig om organisaties en mensen in gang te zetten.” Hij zegt dat NGO’s vroeger helemaal niet samenwerkten, en dat dit een belangrijke oorzaak is van het laat reageren op de opwarming.

“Vroeger werkten NGO’s enkel in hun eigen doelgebied. Zolang de gevolgen niet explicitiet zichtbaar waren in het Zuiden, bleven andere thema’s hun aandacht opeisen. Pas de laatste jaren is er sprake van convergentie tussen bijvoorbeeld milieuorganisaties en Noord-Zuidbewegingen.”

Hij verwijt de NGO’s niet dat ze pas recent klimaatverandering zijn beginnen volgen, “het is de schuld van anderen, die door hun typische reductie- of vernauwend denken het probleem jarenlang geminimaliseerd hebben.”

Zijn de NGO’s dan te laat in actie geschoten?

Diverse NGO’s hebben dus wel degelijk lang gedacht dat de opwarming van de Aarde ‘alleen maar’ een milieuprobleem was. De gevolgen voor de derde wereld komen pas de laatste jaren onder de aandacht . Omdat het duidelijk is geworden dat het alweer de ontwikkelingslanden zijn die het moeten ontgelden, zijn de Noord-Zuidbewegingen wakker geschoten en werken ze nu intensiever rond het thema.

Zijn de NGO’s dan te laat in actie zijn geschoten? Jarenlang kregen ook zij tegenstrijdige berichten, studies en verklaringen over de oorzaken van de opwarming, als ze al niet volledig ontkend werd. Het was moeilijk voor hen om een programma op te stellen rond het thema als er nog fundamentele onzekerheden bestonden.

Alleen hadden ze zelf meer naar de milieubewegingen kunnen kijken en luisteren. Zo zouden ze sneller de relatie hebben vastgesteld tussen de opwarming en de derde wereld. Ze werken tenslotte in Azië en Afrika, waar de klimaatveranderingen het eerst zijn opgetreden en ook het meest voelbaar zijn. Dan hadden ze echt pioniers kunnen zijn in de strijd tegen de opwarming van de Aarde, in plaats van alleen de voorvechters die ze nu zijn.