Wanneer het over moslima’s gaat, verzanden discussies vaak in emotionaliteit en zelfs venijnigheid. Moslimvrouwen zelf voelen zich daarbij dikwijls gevangen tussen familiale en culturele verplichtingen om conservatief te zijn in kleding en gedrag, en de druk van buitenaf om zichtbaar modern, zelfstandig en geëmancipeerd te zijn.

De British Council, een Britse organisatie die interculturele relaties wil bevorderen, organiseerde eind vorig jaar een debat rond de islam in Europa, maar vond de discussie niet compleet zonder een apart luik over de economische, sociale en culturele obstakels waar moslima’s mee te maken krijgen.

Actieve burger

“Het is een uitdaging maar tegelijk ook een kans om moslimvrouwen te betrekken bij actief burgerschap”, zegt Shada Islam, senior programme executive bij het European Policy Centre, die het debat rond moslima’s in Europa modereerde.

“We moeten de integratie van moslims zowel op de agenda zetten binnen de Europese Unie als in de moslimgemeenschap zelf”, is een van de grote uitgangspunten van het debat.

De belangrijkste uitdaging voor Europa zal daarbij zijn hoe het een gemeenschappelijke Europese identiteit kan definiëren en opbouwen zonder moslims en andere geloofsgemeenschappen uit te sluiten.

Universele waarden

“Op dit moment wordt het debat gedomineerd door een golf van islamofobie. Tegelijk bestaat er een bepaalde interpretatie van de koran waarbij vrouwen slachtoffer worden van barbaarse repressie”, stelt Malika Hamidi, algemeen directeur van de Brusselse denktank European Muslim Network, dat werkt rond moslimidentiteit in Europa.

“In Europese moslimgemeenschappen wordt er echter een nieuw discours ontwikkeld dat gebaseerd is op universele waarden en Europese moslims een identiteit geeft. Een nieuwe generatie moslimgeleerden promoot het toenemend genderbewustzijn en een vrouwelijke interpretatie van de koran, en verspreidt dat gedachtegoed over de nationale grenzen heen.”

“Wanneer je naar het Midden-Oosten, Afrika of Zuid-Azië reist, zie je er een islambeleving die is aangepast aan de maatschappij en haar culturele noden”, zegt Sajjad Karim, die als eerste moslim uit Groot-Brittannië Europees Parlementslid werd. “De islam is een universele religie die lokaal wordt ingevuld. Waarom zou dit niet in Europa kunnen? Moslims dragen hier zelf verantwoordelijkheid voor, net als de Europese Unie, die hen hierbij moet helpen.”

Rol van de media

Lange tijd dacht Sajjad Karim dat het wel van een leien dakje liep met de integratie van de islam, tot hij afgelopen winter ingesneeuwd raakte en vier dagen lang niets anders deed dan TV kijken: “Elke dag waren er tien tot twaalf verschillende debatprogramma’s waarin de islam in een slecht daglicht werd gesteld. Als dit het enige is wat de meerderheid van de bevolking te zien krijgt, komen we op gevaarlijk terrein.”

De media hebben hier een bijzondere rol in, benadrukt Sajjad Karim: “Naar aanleiding van de rel rond de cartoons van Mohammed vroeg de BBC mijn mening, maar uiteindelijk werd die niet uitgezonden. Er kwam geen enkele Europese moslim aan het woord, maar enkel radicalere stemmen vanuit het Midden-Oosten. Zo krijg je een totaal andere berichtgeving.”

Malika Hamidi waarschuwt voor de opkomende islamofobie, die vaak ten grondslag ligt van de raciale, seksuele en religieuze discriminatie waar moslima’s mee te maken krijgen. Niet altijd met slechte bedoelingen, maar ook bijvoorbeeld vanuit feministische hoek, waar men moslima’s meestal beschouwd als ‘de ander’, als een slachtoffer dat dringend geëmancipeerd moet worden. “Om die reden voeren moslimvrouwen een debat over een andere invulling van het feministisch discours.”

Werk en gezin

Ondanks alle clichés en de hype rond de islam hebben moslimvrouwen vaak dezelfde ambities en voeren ze dezelfde strijd voor beter onderwijs, werk en sociale erkenning als hun seksegenoten die een ander geloof aanhangen.

Dat blijkt ook uit het verhaal van Parvina Ali, voorzitter van EMWI (European Muslim Women of influence) en ceo en stichter van het vrouwennetwerk Fatima, over moslima’s en tewerkstelling. “Binnen hun gemeenschap of familie worden moslimvrouwen soms gehinderd om werk te zoeken of om door te groeien naar een hogere functie. De belangrijkste issue is daarbij de vraag of moslimvrouwen wel buitenshuis moeten werken. En wat moet er dan gebeuren met hun verantwoordelijkheid te zorgen voor het gezin?”

Deze problematiek is sterk gekoppeld aan een gebrek aan flexibiliteit in werkuren of kinderopvang, dezelfde problemen als bij niet-moslima’s. “Men vergeet daarbij echter rekening te houden met het feit dat niet iedereen het westers model wil volgen waarbij je anderen betaalt voor kinderopvang.”

Maar ook andere aspecten bemoeilijken de toegang van moslimvrouwen tot de arbeidsmarkt, stelt Parvina Ali: “Veel meisjes kunnen al hoger onderwijs volgen, maar voelen de druk om te trouwen zodra ze aan de slag kunnen gaan. Doordat ze zich niet meteen na hun studies op de arbeidsmarkt begeven, hebben ze geen werkervaring op hun cv, wat hen later een grote achterstand oplevert bij sollicitaties. Bovendien blijken meisjes met een ‘vreemde’ naam minder kansen op werk, omdat moslims op het werk nog altijd als een probleem worden gezien.”

Moslims als obstakel

In dat opzicht werken goedbedoelde initiatieven dikwijls contraproductief. Zo stemde de Britse overheid een wet die werkgevers verplicht hun medewerkers hun geloof te laten beleven op de werkvloer. Bedrijven vrezen echter dat hun medewerkers die moslim zijn voortdurend zullen bidden, wasrituelen vervullen, afwezig zijn voor de hadj, enzovoort. Hoewel moslims globaal bekeken niet meer vrij nemen dan andersgelovigen, versterkte de opgelegde wet deze perceptie.

Een ander voorstel dat veel stof deed opwaaien was dat van een Britse supermarkt, die – zonder hiervoor eerst bij moslims te rade te gaan – bepaalde dat moslims aan de kassa de hulp in konden roepen van een collega als iemand bij hen drank zou kopen. Moslims waren geschokt door deze maatregel, en noemden deze onaanvaardbaar en stigmatiserend omdat hij de impliciete boodschap droeg dat moslimwerknemers een obstakel vormen.

Bevestiging identiteit

Tot slot ziet ook Wassya Tamzali, schrijver en voormalig directeur vrouwenrechten bij Unesco, een stijgende angst voor de islam. Daardoor zijn moslimvrouwen die geboren zijn in de EU onzeker over hun identiteit, en zoeken ze bevestiging door een hoofddoek te dragen.

Een pijnlijke evolutie vindt de schrijfster, die als jonge vrouw in Algerije net gevochten heeft om zich van de sluier te ontdoen. “Hoewel ik het er niet mee eens ben, merk ik wel dat deze vrouwen nu een heel andere sluier dragen dan mijn grootmoeder, omdat ze dit veeleer doen als politiek gebaar.”

Hiermee legt Tamzali meteen een pijnpunt bloot van elk debat over de islam, met name het veralgemenen van een heel brede en diverse populatie. “Men spreekt altijd over ‘de moslim’, maar wat betekent het precies om een moslim te zijn?”, vraagt ze zich af. “We zitten hier met vier moslima’s bij elkaar, maar zijn elk totaal verschillende persoonlijkheden, met heel andere ideeën over de islam en over vrouwen in de islam.”

Oproep

Als het debat één ding duidelijk maakte, dan is het dat we nog lang niet uitgepraat zijn over de identiteit van moslims in Europa en de weg naar een gelijkwaardige samenleving. De verschillende sprekers gaven elk vanuit hun visie en expertise een interessante aanzet om het debat te verruimen naar de reële uitdagingen en ervaringen waar moslima’s – en bij uitbreiding ook hun mannelijke geloofsgenoten – nog elke dag mee te maken hebben.

Het debat moet dan ook gezien worden als een oproep om in alle vrijheid en vanuit alle ideologieën en standpunten mee te denken over de evolutie naar een echte multiculturele samenleving en de verdere ontwikkeling van een Europese islam. Dewereldmorgen verwelkomt dan ook alle opiniestukken, verslagen en studies die kunnen bijdragen tot dit debat.