Voortdurend is onze economie, die fantastische machine om welvaart te creëren en te verdelen, in beweging. Oude sectoren krimpen of verdwijnen, denk bv. aan de klassieke fotografie met de fotograaf om de hoek. Nieuwe sectoren groeien en bloeien. Ze komen in de plaats van andere. Of ze komen er gewoon bij. TV heeft radio niet verdrongen, internet heeft TV niet weggeduwd. De productie van windmolens en zonnepanelen groeit als kool. Maar nog altijd worden ook kolencentrales gebouwd.

België, geen koploper in vernieuwing

In dit proces van voortdurende vernieuwing is de Belgische economie al decennia lang allesbehalve een koploper. Natuurlijk wordt hier ook wel één en ander uitgevonden, gelukkig maar. En af en toe vinden die uitvindingen ook hun weg naar interessante toepassingen, en groeit daar industriële bedrijvigheid uit.

Maar vele andere landen, waaronder al onze buurlanden, doen het meestal beter. Hun investeringen in onderzoek en ontwikkeling zijn groter, ze tellen meer octrooien, ze innoveren meer. En, sneller dan wij, bouwen ze hun economieën om richting nieuwere en beloftevolle economische sectoren. Niet voor niets vroeg een professor uit Louvain-la-Neuve in de late jaren zeventig zich al af: “ Belgique, pays en voie de sous-développement”. België, land op weg naar onderontwikkeling.

Vlaanderen doet het niet beter

Zou Vlaanderen het dan beter doen? Er is reden om daar sterk aan te twijfelen. Je hoeft niet echt diep na te denken om te weten dat we in de toekomst onze energie grotendeels anders moeten opwekken, of dat we ons met andere voertuigen moeten voortbewegen dan de auto’s die nu bij Opel buitenrijden?

Specialist van gemiste kansen

In plaats van daar werk van te maken, lijken we ons wel te specialiseren in het missen van kansen. Neem de windmolenindustrie. Die heeft de voorbije decennia ettelijke tienduizenden arbeidsplaatsen gecreëerd in Denemarken en Duitsland. Veel minder bij ons, en dat is vreemd. Want dit land stond mee aan de spits van de ontwikkeling van moderne windmolens, op de strekdam in Zeebrugge. Maar anders dan in Denemarken en Duitsland geloofden onze overheden er niet in. Ze hebben niet geïnvesteerd in windmolens en geen thuismarkt geboden voor onze bedrijven.

Gevolg: onze windmolenproducenten zijn ofwel verdwenen ofwel klein gebleven. Alleen in de toelevering van sommige onderdelen zijn we, desondanks, sterk aanwezig.
Ander gevolg: jammer voor de werknemers van Opel en vele andere zwaar getroffen bedrijven uit vooral de metaalsector, maar er staan geen tienduizenden arbeidsplaatsen klaar die vervangende en gelijkwaardige werkgelegenheid bieden.
En nog een gevolg: natuurlijk bengelen we Europees volledig aan de staart als het op hernieuwbare energie aankomt.

Een gelijkaardig verhaal biedt de zonne-industrie, of het gebrek eraan. Opnieuw staan we sterk in onderzoek met het Imec instituut in Leuven. Maar het omzetten in rendabele economische activiteit, in werk en inkomen voor vele mensen, in belastingen om onze welvaartstaat mogelijk te maken, in het op poten zetten van een duurzame economie, dat wil ons merkelijk minder of zelfs niet lukken.

Opel – welke auto’s bouwen?

Komen we bij Opel. Als we morgen auto’s nodig hebben, zijn dat best elektrische auto’s. Waar halen we de kennis? Aan de VUB verrichten ze al tientallen jaren onderzoek. Een bedrijf als bv. Umicore staat sterk in batterijtechnologie. De technologie van windmolens, zonnepanelen en andere hernieuwbare energie staat in grote mate op punt. Auto’s bouwen kunnen we ook. We zijn verder de gelukkige eigenaars van een elektriciteitsnet waar we zowel windmolens, zonnepanelen als elektrische voertuigen op kunnen aansluiten. Dat dit alternatief wonderwel realistisch is, bewijst de grote aandacht die er in landen als Frankrijk, China en de Verenigde Staten voor is.

Jammer voor de werknemers van dit land, maar onze overheden verzuimen onze economie tijdig in die richting te sturen. De Vlaamse ministerpresident heeft de elektrische auto wel al eens vermeld. En de Vlaamse minister van Milieu heeft zich al laten filmen bij de introductie van één – jawel, één – elektrische laadpaal. Als het gaat om een echte ombouw van onze vervoerseconomie, is dit totaal irrelevant.

Vergelijk met onze buurlanden. Frankrijk heeft beslist om het elektriciteitsnet geschikt te maken voor een miljoen oplaadpunten in 2015 en vier miljoen in 2025. Nederland mikt op één miljoen elektrische wagens tegen 2020, Duitsland eveneens. In ons land is er geen spoor van een beleid dat ook maar ietwat in de verre buurt komt.

Onze ondernemers zijn niet al te ondernemend

Het probleem zit niet alleen bij het ontbrekende economische beleid van onze overheden. Ook onze ondernemers blinken niet uit in innovatie. Er zijn – gelukkig – uitzonderingen. Thomas Leysen, momenteel VBO-voorzitter, is tevens voorzitter van Umicore. Dat is een schaars voorbeeld van een Belgisch bedrijf dat heel succesvol op de toekomst mikt. Toen Umicore nog Union Minière was, schreef het een vervuilende en niet zo sociale geschiedenis. Umicore neemt vandaag zijn verantwoordelijkheid voor de historische vervuiling die het veroorzaakte, zoekt minder energie en water te verbruiken en minder vervuiling te veroorzaken, en vooral, is de weg van recyclage en nieuwe materialen opgegaan.

Als VBO-voorzitter heeft Thomas Leysen in zijn allereerste toespraak zijn collega-ondernemers uitgenodigd om ook dringend mee aan een duurzame economie te bouwen. Hij heeft al te weinig navolgers, en wordt door een aantal eigenlijk net niet uitgelachen. Dat is driemaal jammer.
Voor die ondernemers, want ze zullen uiteindelijk groen lachen als blijkt dat ze de boot van de economische toekomst hebben gemist.
Voor de werknemers, want de bedrijven waarin ze werken bereiden zich zeer slecht voort op het soort economie dat we morgen nodig hebben.
Voor ons allemaal, want de economische sokkel die het mogelijk moet maken om ook morgen een goede samenleving op te bouwen, is veel minder stevig dan zou moeten.