Wanneer ik Terry ontmoet op de Gentse Korenmarkt merkt ze meteen op “hoe koud het hier wel niet is”. Weinig verwonderlijk, aangezien haar woonst zich tegenwoordig in Nepal bevindt, waar er zelfs in maart eerder zomerse temperaturen op te meten zijn. Ook daar is ze als onderzoekster van de Amerikaanse Duke University actief bezig met het zoeken naar oplossingen voor de problematische kanten van humanitaire hulp.
Het onderwerp houdt haar al jaren bezig, wat in 2002 zelfs resulteerde in een boek. Condemned to repeat? The paradox of humanitarian action is ondertussen uitgegroeid tot een wetenschappelijk standaardwerk.
Terry: “Mijn interesse in de ethische problemen van humanitaire hulp is er vooral gekomen na de vluchtelingencrisis in Rwanda. Door de Rwandese genocide was er toen een enorme vluchtelingenstroom ontstaan naar Tanzania, die organisaties als Medecins Sans Frontieres (MSF) probeerden op te vangen met vluchtelingenkampen. Na enige tijd kwam echter aan het licht dat de kampen niet enkel de slachtoffers, maar ook de verantwoordelijken van de Rwandese genocide herbergden, en dat die zelfs de controle over de kampen hadden gegrepen. Dat deed de vraag rijzen naar de ethische kant van de zaak, of het onder die omstandigheden voor hulporganisaties beter was om te blijven of te vertrekken. Een vreselijke situatie.”
“Vervolgens heb ik mijn doctoraatsonderzoek gewijd aan die ethische problematiek, wat uiteindelijk uitgemond is in een boek. Daarin focuste ik voornamelijk op het probleem dat, hoewel humanitaire acties als doel hebben het menselijk lijden te verlichten, ze het vaak net verlengen.”
Zijn daar actuele voorbeelden van te vinden?
“Zeker, zij het wel in minder sterke mate. Rwanda was een geval apart, één van de ergst mogelijke situaties. Maar vandaag doen zich in bijvoorbeeld Darfur wel gelijkaardige problemen voor. Het Internationale Comité van het Rode Kruis (ICRC) besloot daar immers om medische hulp te geven aan rebelsoldaten. Op die manier wordt het conflict gerekt, want die geredde soldaten kunnen vervolgens weer het front op. Daarnaast besloten ze ook, vanuit het principe van de neutraliteit, om naast de grotendeels onderdrukte Afrikaanse bevolkingsgroepen, ook de Arabische groepen te helpen. Beide zijden van een conflict helpen kan dat conflict óók langer gaande houden, maar we kunnen ons moeilijk achter één kant scharen en iedereen aan de andere kant laten sterven.”
Het lijkt mij erg moeilijk om als hulporganisatie dan nog de ‘juiste’ ethische keuze te maken.
“Er bestaat sinds een paar jaar wel een ethische code waar humanitaire hulporganisaties zich op kunnen baseren, maar die is volgens mij weinig succesvol. In theorie wordt ze door alle organisaties onderschreven, maar in de praktijk wordt geen enkele regel toegepast.”
“Neem bijvoorbeeld Noord-Korea, waar in de jaren negentig een vreselijke hongersnood plaatsvond. Hulporganisaties kregen toen hoogstuitzonderlijk toegang tot het land, onder strikte supervisie van de dictatoriale overheid. Ethisch gezien moest men alle Noord-Koreanen hulp verschaffen, maar in de praktijk liet het regime dat niet toe. Enkel de hogere klassen, zij die ‘trouw waren aan het regime’ mochten geholpen worden. MSF heeft haar hulp toen stopgezet, maar andere organisaties zijn gebleven, tegen de ethische code in. Toen ik later aan de Chinees-Koreaanse grens met Noord-Koreaanse vluchtelingen kon praten, vroeg ik ze of ze ooit internationale voedselpakketten hadden gezien. “Ja” zeiden ze, “toen we ze naar de militaire opslagplaatsen moesten dragen”.”
“Ik wil duidelijk maken dat zuivere ‘goede’ hulp in conflictzones niet bestaat. Er zijn altijd winnaars en verliezers bij humanitaire acties.”
