Dat, zoals Buelens beweert, media hoe langer meer en meer focussen op het choquante in plaats van het interessante, dat ze te veel inspelen op wat verondersteld wordt dat de lezers willen, dat ze ook in politieke berichtgeving vooral aandacht hebben voor incidentjournalistiek, zich bezondigen aan grijnsjournalistiek door in artikels ongefundeerde stemmingmakerij binnen te smokkelen, te weinig controle uitoefenen op berichten die worden overgenomen van andere bronnen, etcetera is allemaal gedeeltelijke waar. Dit werd op 6 februari in De Standaard, in iets andere bewoordingen, bevestigd door Nick Davies, topjournalist bij The Guardian.
Een echt structurele oplossing voor deze nefaste evolutie is niet een vereniging van mediagebruikers, waarvoor Luc Huyse pleit, maar wel een krachtiger greep van journalisten op de nieuwsproductie. Alle redactionele beslissingen binnen een bepaald medium moeten opnieuw volledig autonoom en in groep kunnen worden genomen door journalisten, zowel de loontrekkende als zelfstandige medewerkers. Binnen de door de leiding van een mediabedrijf uitgetekende identiteit van het medium moeten journalisten weer de volledige onafhankelijkheid hebben om hun ding te doen. Managers, hoofdredacteurs, nieuwschefs en andere leidende figuren moeten kiezen of zij aan de zijde staan van de directie en het commerciële management of aan deze van de journalisten. Hieruit moeten ze hun conclusie trekken. Een middenpositie kan niet meer. “Als schrijvende journalisten moeten we constant tegen hen ingaan, rebelleren. Zij zullen altijd voor het makkelijke, goedkope, commerciële verhaal gaan. Fuck them”, zegt ook Nick Davies in het DS-artikel.
Het redactiestatuut wordt al decennia door journalistenverenigingen in binnen- en buitenland gepropageerd als het middel bij uitstek om journalisten onafhankelijkheid te garanderen. Dergelijk statuut omschrijft de identiteit van de krant en de rechten, plichten, bevoegdheden van en verhoudingen tussen redactie, hoofdredactie en directie. Momenteel is het statuut decretaal verplicht voor radio- en tv-omroepen, ook de commerciële. Deze decretale bepaling blijft vooralsnog dode letter, want het bestaat hier nog maar enkel bij de VRT. Ook voor de gedrukte media dient een decretale verplichting te worden ingevoerd. Wat de Vlaamse kranten betreft, hebben enkel De Morgen en De Tijd een redactiestatuut. De inhoud van het statuut moet ook scherper gesteld worden om het gewicht van de redactionele beslissingen helemaal bij de redactie te leggen. Mediaminister Ingrid Lieten lijkt op dat vlak een bondgenoot. In haar beleidsbrief kondigt ze aan de Vlaamse overheidssteun aan de geschreven pers “uitdrukkelijk te gaan koppelen aan voorwaarden die de kwaliteit en redactionele onafhankelijkheid verhogen”.
Alles wijst erop dat de kwaliteit van de journalistieke inhoud er met rasse schreden op vooruit zou gaan als journalisten het voor het zeggen krijgen zonder bemoeienissen van bovenaf. Uit een bevraging bij een representatieve steekproef van journalisten door het Center for Journalism Studies van de UGent bleek vorig jaar overduidelijk dat het verschaffen “van betrouwbare, objectieve informatie” (99 procent) en “van analyse en duiding bij complexe problemen” (93 procent) de belangrijkste doelstellingen zijn die Vlaamse journalisten zich stellen. Deze zijn voor het journaille duidelijker belangrijker dan “het zo snel mogelijk verspreiden van informatie” (80 procent) en “het bereiken van een zo breed mogelijk publiek” (77 procent). In de enquête stelt acht op de tien voorts dat “de sensationalisering van het nieuws” de voorbije vijf jaar is toegenomen. Driekwart gaat ermee akkoord dat er nog amper ruimte is voor onderzoeksjournalistiek. Wie vergelijkt met de bovenstaande percentages kan niet anders dan besluiten dat geen enkele journalist hier tevreden mee is.
De reden dat het misloopt, is ook een gevolg van de toegenomen werkdruk. Uit een bevraging vorig jaar door onderzoekers van diverse universiteiten bleek dat liefst één op de drie journalisten een verhoogd risico op burn-out heeft of zelfs last heeft van een klinische burn-out. De massale saneringen in alle mediabedrijven van het afgelopen jaar, waarbij in totaal tientallen journalisten de laan werden uitgestuurd, hebben de nieuwsproductie kwalitatief geen goed gedaan. Als journalisten het voor het zeggen krijgen op de redactie zouden zij de directie ook haarfijn kunnen inlichten hoe zwaar de redactie bemand moet zijn om een goed eindproduct te kunnen maken. Ook op dit vlak raakt Mediaminister Ingrid Lieten een goede snaar in haar beleidsbrief. “Het beleid om kwaliteitsjournalistiek te bevorderen, moet en zal oog hebben voor de arbeidsvoorwaarden en sociaal-economische positie van journalisten en fotografen”, aldus de minister.
Luc Vanheerentals
Lid van de raad van bestuur van de VVJ
Lid van de sectorraad media (officiële Vlaams adviesorgaan)
Lid van commissie van beroep voor erkenning journalisten
