In Frankrijk zouden verenigingen die staatssteun willen krijgen een contract moeten ondertekenen over de naleving van de principes van de Republiek. Zo staat het in het wetsontwerp tegen het separatisme of communautarisme dat sinds deze week bediscussieerd wordt in de Franse Assemblée. Marlène Schiappa, minister van burgerschap, stelde daarover : ‘Geen euro overheidsgeld voor de vijanden van de Republiek.’ Wie bedoelt zij daarmee?
Le Journal du Dimanche van 31 januari bracht een interview met de minister en legde haar het voorbeeld voor van het zwembad van de universiteit van Nanterre, dat al drie jaar lang op zondagmorgen een zwemuurtje voor een islamitische vrouwenvereniging voorziet, contractueel geregeld. Nu is het zwembad gesloten wegens Covid, maar normaal kwamen een twintigtal dames in boerkini zwemmen. Ik knipper hier even met de ogen: zijn dat ‘vijanden van de Republiek’? Gewoonlijk worden daar toch mensen mee bedoeld die de staat willen omverwerpen of het Elysée doen ontploffen, maar geen vreedzame zwemsters? Maar de minister laat er geen twijfel over bestaan dat dergelijke zwempartijen niet kunnen en dat het nieuwsoortige contract bedoeld is om ze in de toekomst te verhinderen.
Als de vereniging (of de universiteit, want ze kunnen allebei aangepakt worden) afziet van subsidie, wordt ze extra geviseerd: ze zal speciaal in het oog gehouden en gecontroleerd worden door burgemeesters en prefecten. Of je meedoet of niet, controle is er in elk geval. Maar wie niet meedoet is dubbel verdacht! Ook van de kant van de godsdiensten was al geopperd dat het wetsontwerp berust op een laïciteit van de verdenking.
De geplande bestraffende aanpak is overigens heel zwaar: de vereniging in overtreding zou alle subsidies die ze gekregen heeft, moeten terugbetalen, wat kan betekenen dat ze gewoon moet sluiten. Verder gaat het niet alleen om geld, maar ook om faciliteiten, zoals vergaderlokalen, conferentiezalen enz. Zonder die hulpmiddelen kan de werking van de vereniging erg lijden of stilvallen.
Het verenigingsleven zet zich schrap tegen deze negatieve en zwaar sanctionerende benadering. Die, zo wordt aangestipt, is ook overbodig, want de bestaande wetgeving volstaat om overtredingen te bestraffen: uitingen van haat, discriminatie enz. kunnen nu al bestreden worden. Een koepel van verenigingen, L.A. Coalition, stelt: ‘De wet over het separatisme: een onaanvaardbare aanslag op de vrijheden van vereniging en de grondvesten van de Republiek’. (Tribune van 21 januari 2021 in Libération).
Mogen vrouwen zonder mannen zwemmen?
Even terug naar het zwembad. Wat is er mis mee dat vrouwen onder elkaar gaan zwemmen? En dat een zwembad dat roostert, als dat mogelijk is? De gelijkheid van man en vrouw is niet biologisch of fysiek, maar juridisch. Als mannen ook zo’n zwemuurtje zouden aanvragen, maar het niet zouden krijgen, zou de gelijkheid in het geding zijn, en zou er misschien sprake kunnen zijn van discriminatie. (Maar aangezien de mannelijke seksualiteit over het algemeen agressiever is dan de vrouwelijke en vrouwen, ondanks alle emancipatiebewegingen, nog steeds de tweede sekse zijn, zou je kunnen verdedigen dat vrouwen meer recht hebben op een zwemuurtje voor hen alleen dan mannen, als het rooster krap wordt.)
In Frankrijk bestaat de neiging om de laïcité, in wezen een regeling van de relatie tussen staat en godsdienst, uit te breiden en te stellen dat ze vereist dat de seksen altijd gemengd moeten zijn. Maar het gaat om twee heel verschillende kwesties, met als enig raakpunt dat binnen de godsdiensten er genderregels aan het werk zijn. Moet de staat zich daarmee bemoeien? De Katholieke Kerk discrimineert vrouwen, die tegenwoordig wel diaken kunnen worden, maar nog steeds geen priester, bisschop of paus. Alle katholieke organisaties zouden dus door de nieuwe wetgeving kunnen worden getroffen, en subsidies en lokalen zouden hen kunnen worden ontzegd. (Maar er zijn al een paar woorden uit het ontwerp geschrapt, vermoedelijk om geen aanvaring met de Katholieke Kerk te creëren.) En ook de vrijzinnige loges kennen gendersegregatie. Vijanden van de Republiek?
In de sport bestaat er heel veel segregatie, ‘non-mixité’, want er is niet zoveel sport die door mannen en vrouwen samen beoefend wordt. Daar wordt geen probleem in gezien, het geldt als vanzelfsprekend, want gemotiveerd door het fysieke verschil tussen man en vrouw. In de praktijkgids La laïcité au quotidien van Régis Debray en Didier Leschi kan je lezen dat segregatie niet per se fout is. Een gemeente of een zwembad kan een niet-gemengde sportvereniging een eigen zwemuur ter beschikking stellen. Maar als de movivatie gebaseerd is op religieuze standpunten, kan het volgens deze auteurs niet. Het argument dat vrouwen wel eens zonder de hinderlijke blikken van mannen willen zwemmen, lijkt hen wel acceptabel. Ik vind dit soort laïcité nogal fundamentalistisch, maar verwacht dat vrouwenorganisaties hun vraag om een eigen zwemuurtje handig inkleden met de argumenten die de tegenpartij aanvaardbaar vindt.
En daar komt de boerkini weer…
Een bijkomend punt is natuurlijk de zwemkledij. Het verbod op boerkini’s aan het strand dat in sommige badplaatsen was ingevoerd, is onwettig verklaard. Dat was een overwinning van het CCIF, het Collectif Contre l’Islamophobie en France, de vereniging die onlangs door de regering op hoogst onfatsoenlijke wijze de ontbinding kreeg aangezegd. (Ze ontbond dan snel zichzelf, om haar tegoeden en haar werking naar het buitenland over te hevelen en zo veilig te stellen, voor de staat alles in beslag zou nemen.) Nu het CCIF is weggeveegd, zal ook de bestrijding van de boerkini wel weer aan de orde komen.
Een studentenvereniging in Nanterre is verontwaardigd over dat zwemuurtje voor moslima’s en gaat actie voeren, o.a. tegen ‘de schuldige compliciteit van de universiteit’, alsof dat zwemmen een crimineel feit zou zijn. Van de andere kant verneem je dan weer dat sommige studenten aan de universiteit niet zwaar tillen aan de moord op Paty. Een lesgeefster in pedagogie en psychologie, die toekomstige leerkrachten moet vormen, had een discussie over laïciteit en de moord op Paty georganiseerd, en schrok van wat ze hoorde. Een studente vond het grote probleem dat de islam aan alle kanten wordt aangevallen, niet de moord. En meer dan de helft van de studenten vonden respect en niet-kwetsen belangrijker dan de vrije meningsuiting. (Dat klopt, denk ik: het vivre-ensemble lijkt me belangrijker dan een onbegrensde meningsuiting die de samenleving beschadigt.)
Oorlog op komst
De docente schreef een brief aan de studenten waarin zij begon met de stelling: ‘Ofwel verdedig je de vrijheid van meningsuiting, ofwel verdedig je de censuur, maar tussenin, dat is schijnheiligheid, medeplichtigheid en lafheid.’ De studenten reageerden negatief op die (foute) bewering en die beschuldiging, en de docente werd bij de directie geroepen voor haar woorden. (Ook die waren fout, want met schijnheiligheid, medeplichtigheid en lafheid heeft dat niks te maken. Die docente zou beter ander werk zoeken.)
Twee vaststellingen: de verdedigers van de laïcité zijn vaak niet goed wijs, en Frankrijk stevent af op een polarisatie zoals die tussen seculier en katholiek Frankrijk in de 19de eeuw, waaruit het compromis van 1905, de wet over de scheiding van godsdienst en staat, is voortgekomen. Of er opnieuw een compromis mogelijk is, is niet zeker, het zijn de opvolgers van de hardliners die destijds het pleit verloren hebben, die nu hard willen toeslaan, de godsdienst willen verbannen uit het openbare leven en de moslims willen dwingen tot een assimilatie waardoor ze als moslim niet meer herkenbaar zijn. (Want, zo zegt een perfide ideologie, godsdienst is iets innerlijks – terwijl veel godsdiensten juist de nadruk leggen op publieke belijdenis van het geloof.) Dat belooft harde strijd, en dat is waar de minister van binnenlandse zaken, Darmanin, op aanstuurt, en velen met hem.
