Thembekile Mankayi was amper 37 toen hij in 1995 moest stoppen met werken. Na 16 jaar ondergronds werk in de Zuid-Afrikaanse mijnen van Vaal Reefs waren zijn longen kapot van het steenstof.

De firma Vaal Reefs – die later AngloGold Ashanti werd – handelde de zaak goedkoop af. Ze betaalde Thembekile Mankayi een ziektepremie van 16.320 rand, of ongeveer 1.706 euro. Daarmee moest de mijnwerker voortaan zijn gezin in leven houden.

Wet op arbeidsziekten

Vaal Reefs beriep zich op de wet voor arbeidsziekten in mijnen en steengroeven, de Occupational Diseases in Mines and Works Act (ODIMWA). Strikt genomen was daar niets op aan te merken. Maar Thembekile Mankayi vond dat het mijnbedrijf hem ernstig had tekortgedaan.

In 2006 begon hij een rechtszaak tegen zijn vroegere werkgever. Hij beschuldigde Vaal Reefs van nalatigheid, stelde het bedrijf verantwoordelijk voor zijn beroepsziekte en eiste een schadeloosstelling van 2,6 miljoen rand (een kwart miljoen euro).

Thembekile en zijn advocaat, de in Zuid-Afrika beruchte mensenrechtenpleiter Richard Spoor, beriepen zich op de algemene wet inzake arbeidsongevallen en ziekten, de Occupational Injuries and Diseases Act (COIDA).

Het proces begon in februari 2008 voor het South Gauteng High Court. Vier maanden later oordeelde het hof dat AngloGold Ashanti niets te verwijten viel en dat Thembekile onder de algemene COIDA-wet geen nieuwe claims kon stellen.

Mijnsector bezorgd om hoge schadeclaims

De mijnsector had het proces angstvallig gevolgd. Zij was bang dat ze ook andere mijnwerkers met silicose (stoflong) een serieuze schadevergoeding zou moeten betalen.

Zuid-Afrika, met zijn grote mijnbouwsector, telt veel stoflong-lijders. In 1998 werden er in Zuid-Afrika 300.000 sillicose-patiënten geteld, volgens advocaat Richard Spoor zou intussen tot een half miljoen mijnwerkers aan stoflong kunnen lijden.

Stoflong is onomkeerbaar; steen- of steenkoolstof tast de longblaasjes aan; de zwaarst aangetaste patiënten sterven letterlijk door verstikking.

In eerste instantie trokken AngloGold Ashanti, en andere mijnbedrijven, aan het langste eind. De uitspraak van het hof van South Gauteng werd in april 2010 in hoger beroep ten voordele van de mijnbedrijven bevestigd.

Richard Spoor geeft niet op

Maar Thembekile Mankayi en zijn advocaat Richard Spoor gaven niet af. Ze maakten hun zaak aanhangig voor het Zuid-Afrikaanse Grondwettelijk Hof. Dat hof erkende begin maart dat mijnwerkers met stoflong ook aanspraak kunnen maken op een schadeloosstelling onder de algemene ziektewet.

De finale uitspraak zorgde in sommige mijnmiddens voor paniek. Die werd geventileerd door analisten van de investeringsbank RBC Capital Markets, die begin mei pronostikeerden dat de mijnindustrie zich aan schadeclaims voor in totaal 100 miljard rand (circa 10 miljard euro) kon verwachten.

AngloGold Ashanti, de firma die in de zaak-Thembekile in het ongelijk is gesteld, stelt zich pragmatisch op en zegt dat er nu snel voor de hele Zuid-Afrikaanse mijnindustrie een “billijke compensatieregeling” moet worden opgesteld.

Richard Spoor, Thembekiles advocaat, zegt dat de uitspraak van het Grondwetteljk hof een historische doorbraak is. “Mijnwerkers worden behandeld als onderdelen van machines”, aldus Spoor, “maar na deze uitspraak kunnen ze de bedrijven ervoor verantwoordelijk stellen dat ze ziek worden door het werk. Er komen dus zeker nieuwe claims”.

Mijnwerkersvakbond NUM steunt de schadeclaims

De Zuid-Afrikaanse mijnwerkersvakbond NUM steunt de schadeclaims van stoflongpatiënten te volle. Het gaat immers slecht met de veiligheid in de Zuid-Afrikaanse mijnen. In het eerste trimester van 2011 steeg het aantal dodelijke ongevallen weer met 27 procent.

Maar volgens de vakbond vallen er meer doden door stoflong dan door ongevallen op het werk. Van 2003 tot 2009 bezweken 5.396 mijnwerkers aan ademhalingsziekten. De cijfers zijn zopas door Frans Baleni van de NUM bekendgemaakt.

De NUM steunt nu 18 vroegere werknemers van AngloGold Ashanti die net zoals Thembekile Mankayi schadevergoedingen eisen omdat ze door het werk in de mijnen stoflong hebben gekregen. “We zullen elke mijnwerker of gewezen mijnwerker die hierover een proces begint, steunen”, aldus nog de vakbond.