De community ruimte is een vrije online ruimte (blog) waar vrijwilligers en organisaties hun opinies kunnen publiceren. De standpunten vermeld in deze community reflecteren niet noodzakelijk de redactionele lijn van DeWereldMorgen.be. De verantwoordelijkheid over de inhoud ligt bij de auteur.

Malek Merabet: 'Les fous n'ont ni couleur, ni religion'.

Zot terrorisme

maandag 12 januari 2015 12:32
Spread the love

De broer van de vermoorde politie agent Malek Merabet zei in
een persconferentie: ‘Les fous n’ont ni
couleur ni religion’
. Ik zou hier vooral willen ingaan op ‘les fous’. Een dimensie die in de
discussie rond terrorisme inderdaad wat ontbreekt is die van psychiatrie en de
psychotherapie, waar niet een rationele, maar een irrationele logica primeert.
Though this be madness yet there is
method in’t
’ zei Shakespeare’s Hamlet. Ziehier enkele losse gedachten over
deze psychologica.

Er bestaat inderdaad een psychopathologie die zich kenmerkt
door een schizoïd-paranoïde modus. De oorzaak van het kwaad wordt daarbij buiten ons gezocht. De wereld wordt
opgedeeld in zwart-wit termen (goed, kwaad, liefde en haat). Bedreigingsangsten
en onveiligheid primeren. Er is een gerichtheid op (onmiddellijke) actie en
niet op reflectie. Er zijn zondebok- en uitstotingsfenomenen. Individuen maar
ook groepen kunnen volgens dergelijke schizoïd-paranoïde (alias fight-flight) modus ‘opereren’. Er gaat
een grote (zuig)kracht van dergelijke primitieve logica uit en het individu
wordt door deze groepsdruk opgeslokt. Individuele (menings- ea)
verschillen vervagen. De groep wordt een bende: een veelkoppig monster dat zich
laat leiden door een (doorgaans narcistisch-paranoïde) idee of leider. Iedereen
sluit zich onnadenkend of kritiekloos aan bij de heersende mening of de mening
van wie heerst. Het impact van groepsdynamiek op individuele vrijheid en
zelfstandigheid kan verschrikkelijk zijn. Zo kan het individu onder druk van de
groep veranderen in een blinde en geestloze machine die amoreel de expliciete
en impliciete orders uitvoert van zijn Führer.

De experimenten van Stephen Milgram leverden wat dat betreft ontnuchterende
resultaten op. Modale studenten brachten er zonder veel verpinken fatale
elektrische schokken toe aan proefpersonen. Of hoe ‘brave’ gehoorzaamheid en
groepsdruk van ons een beul kan maken. Het is de ‘banality of evil’ waarover Hannah Arendt het heeft naar aanleiding
van haar opdracht voor de New Yorker. Terwijl ze zijn proces in Jeruzalem
bijwoont blijkt Eichmann volgens haar ‘nicht
einmal unheimlich
’.  De meest gewone
lieden kunnen onder invloed van ‘het systeem’ tot meedogenloze instrumenten
worden van een anonieme grootmacht. In zijn beroemde speech uit 1943 vroeg
Goebbels zijn publiek of zij bereid waren 18 uur per dag te werken, alle
comfort te missen, allerlei pijn en ontbering te trotseren en zich te engageren
in een Totale Oorlog. 20000 Duitsers riepen fanatiek en als uit één borst: ‘Ja! Ja! Ja!

Zoals blijkt zijn dit geen fenomenen uit het verleden. We konden
dergelijke verschijnselen nog niet zo lang geleden tot in de achtertuin van Europa beleven. Nota bene zijn zelfs
zogenaamde intellectuelen niet volledig immuun aan het primitief,
emotioneel impact van de groep. Bill Buford, prominent criticus voor the Times Literary Supplement,
infiltreerde in het milieu van de voetbal-hooligans
en raakte daarbij volledig geïnfecteerd door hun brutaal en gewelddadig gedrag
(zie zijn boek ‘Among the thugs’ uit 1992) De groep (en meer nog: de massa) is bijzonder besmettelijk
en heeft een enorm regressief impact op het individu. Dramatisch zelfverlies
kan het gevolg zijn alsook het (nagenoeg) volledig teloorgaan van rationeel en
moreel oordeelsvermogen.

Alternatief voor dit alles is de zogenaamde depressieve modus
of positie. Daar wordt het kwaad niet buiten maar binnen onszelf gesitueerd. Er is ambivalentie. We herbergen in ons
nu eenmaal positieve èn negatieve gevoelens, constructieve en destructieve
krachten. In de depressieve positie idealiseren we niet noch diaboliseren we.
We nuanceren. Het is een geestelijk vermogen dat nooit vast is verworven maar
steeds door allerlei primitieve krachten op de proef wordt gesteld.
Radicalisering is het gevolg.

Mutatis mutandis volstaat ter deradicalisering
louter cognitieve Verlichting niet. Een meer diepgaande psychotherapeutische
benadering is nodig om demonische c.q. irrationele krachten te pareren. Een van de essentiële ingrediënten in de behandeling van ernstige persoonlijkheidspathologie is het onschadelijk maken van de innerlijke terrorist. Dit is een kwestie van begrijpen en begrenzen. Beide zijn echter ingegeven door een motto van Balthazar Gracian: ‘De duisternis bestrijdt men met het licht, niet met het zwaard’.

take down
the paywall
steun ons nu!