Zogenaamde no-go-zones in Brussel (aflevering 1/4)

Zogenaamde no-go-zones in Brussel (aflevering 1/4)

zaterdag 21 juli 2012 10:52
Spread the love

De afgelopen twee jaar deed ik met afwisselende regelmaat observaties in de Brusselse kanaalzone. In totaal een 150 uren. Waar mensen zijn wordt ‘gemenst’ en het ‘mensen’ in de kanaalzone, is de voorbije jaren gedocumenteerd geweest door media en politiek. Vanuit antropologisch oogpunt, interesseert het mij ook door de bril te kijken van de mensen “die het beleven”, namelijk mensen die wonen en/of werken in de kanaalzone. Want ‘mensen’ is zeer complex en deze observaties en hun analyse, vormen een waardevolle aanvulling in het denken over wat sommigen als een Brusselse ‘no-go’ zone voorstellen.

Meer info op: alexandervanleuven.wordpress.com

Aflevering 1. Waar ligt de Havenwijk juist in de Brusselse kanaalzone en wat kenmerkt ze?

De kanaalzone is een geheel van ruimtes met een aantal specifieke karakteristieken. Eerst zal ik een objectieve weergave hiervan uiteenzetten, voornamelijk op basis van het Brussels Instituut voor Statistiek en Analyse (IBSA).

De manier waarop de ruimte is ingedeeld, heeft een significante invloed op menselijke interactie. Het kanaal van de kanaalzone is het kanaal dat Brussel in het Noorden met de Schelde moet verbinden. Voornamelijk om economische reden, maar ook om overstroming van de Zenne te vermijden. Het kanaal werd ook zuidwaarts doorgetrokken naar Charleroi. Zodoende wordt Brussel pertinent doormidden gesneden. In het Noorden, ligt ook de Haven van Brussel, voorheen een bloeiend centrum van economische activiteit, maar vandaag te klein en verouderd.

Ten westen van de haven lagen de arbeiderswijken. De voormalige inwoners zijn in de voorbije decennia van Vlaamse emancipatie meer westelijk kunnen gaan wonen. In prachtige gemeentes als Ganshoren en Dilbeek, maar ook in Hoog Molenbeek. Dit maakte de verouderde infrastructuur van arbeidershuizen, waarvan men zich kan afvragen waarom ze nog allemaal bewoonbaar zijn verklaard, vrij voor een nieuwe onderklasse, d.w.z. de mensen die de minste middelen hebben om te wonen. De cijfers liegen niet: torenhoge werkloosheid, vooral van jongeren, die vaak in een gezin wonen zonder vader-voorbeeld-figuur en slechts één kostwinnaar. Bovendien is er een hoge schooluitval. Deze situatie is specifiek voor toch wel engie gezinnen in de Brusselse kanaalzone. Niet alleen voor de voormalige buurten van havenarbeiders.

Bij criminologen als Nicole Vettenburg en Lode Walgraeve vinden we het concept ‘maatschappelijke kwetsbaarheid’ terug. Jongeren in specifieke situaties komen voortdurend in botsing met scholen, buren, werkgevers, enz, tot ze uiteindelijk hun motivatie verliezen om (volgens de bestaande geplogenheden) te participeren aan de samenleving. Het sop is de kool niet meer waard.

Daarnaast vinden we bij Guy Standing (econoom, gespecialiseerd in sociaal-economische veiligheid) en Loic Wacquent (socioloog, die onderzoek deed in de “ghetto’s” van Chicago en de banlieues van Parijs, waarmee de Havenwijk en de Kuregem wijk al vergeleken werden), hetzelfde beeld terug van wat zij ‘precariaat’ noemen. Het is een samentrekking van ‘precair’ en ‘poletariaat’, zodat een bevolkingsgroep wordt bedoeld, die nog armer is dan diegene die we al kenden.
Verder kom ik terug op de specifieke situatie die maatschappelijke kwetsbaarheid veroorzaakt en de positie van precariaat bestendigt, wanneer ik meer in ga op mijn observaties. Maar eerst wil ik dit perspectief vervolledigen.

Wat nog het sociaal-ruimtelijke betreft, maar ook het linguïstische, wil ik nog opmerken dat het woord ‘zone’ in het begrip kanaalzone, niet arbitrair is. Als we kijken naar de Havenwijk, waar rellen plaatsvonden en o.a. no-go-zone(s?) in de media soms worden gesitueerd, is deze zeer sterk afgebakend en heeft zij een beperkt aantal in -en/of uitgangen. Op figuur 2 is te zien hoe ze in het oosten is afgesloten door het kanaal, met bruggen op de uiteinden van de wijk. In het westen loopt een diepe sleuf voor trein -en metroverkeer, met twee overgangen. In het noorden is de wijk quasi geheel afgesloten door Tour & Taxis, op drie doorgangen langs de sleuf en het kanaal, na. Enkel aan de zuidzijde, richting historisch Molenbeek en tevens de verderzetting van de kanaalzone, is de wijk open.

Als we dit theoretiseren komen we uit bij Edwin Ardener, die ‘afgelegen gebieden’ karakteriseert. In de eerste plaats gaat dat over fysiek ver van ons verwijderde gebieden, die een virtueel en ‘exotisch’ leven krijgen, waarrond (in die virtuele ruimte of dat exotische beeld) ‘waarheden’ ontstaan die stereotyperen, polariseren en utopie creëren.

Daarnaast heeft een dergelijke zone, met een hoog afzonderingsgehalte, ook een sociaal afzonderend effect en ‘kanaliseert’ het de mensen langs de bestaande trajecten. Dit draagt bij tot het wederkerig exotische beeld van de Vlaming, die een onevenredig deel van de beschikbare schaarse goederen neemt en overduidelijk schijnbaar niet zinnens is te delen met de minder bevoorrechte zone-bewoners.

Ook de projecten van ‘gentrificatie’ dragen hier, even onbedoeld als logischerwijs, op een -in sociologische termen- perverse manier toe bij. KBC, de Franstalige gemeenschap, een samenwerkingsverband tussen Wallonië en Brussel, reclamemaker BBDO, verschillende ommuurde appartementsblokken, enz. hebben prachtige gebouwen staan, maar dat leidt niet vanzelf tot een grotere toegankelijkheid van de kanaalzone.

Op het handvol groepje goedgekleede werknemers dat sporadisch na de uren op café gaat in de wijk, lijkt het door de ogen van iemand uit een precariaat alsof Vlamingen (ondertussen een woord in de kanaalzone om mensen aan te duiden die het beter hebben en niet willen delen) naar de kanaalzone komen omdat ze daar geld kunnen verdienen, maar het geld buiten de wijk uitgeven. Maar hier loop ik vooruit op het ‘deelnemersperspectief’ dat ik dadelijk zal uiteenzetten. Het is moeilijk om er objectief veel over te zeggen. Net als bij de no-go-zones, om met observaties en analyses te komen, die anders zijn dan die van media en politiek, moet ik me op het deelnemersperspectief richten.

take down
the paywall
steun ons nu!