De publicatie van in essentie privé schrijfsels heeft steeds iets dubbelzinnigs. Kan een brievenuitgave of dagboek van een kunstenaar, auteur of denker meer dan ons voyeurisme voeden? Bieden ze naast een blik op het persoonlijke huishouden van publieke figuren ook werkelijk een (informatieve) meerwaarde? Hoe divers dagboeken ook kunnen zijn, de meest geslaagde voorbeelden koppelen ontboezemingen van hun auteurs aan het (politieke, culturele…) tijdskader waarin ze leefden en werkten.
Na de jeugdjaren van Sontag in Herboren (Reborn) selecteerde haar zoon David Rieff voor dit tweede deel uit de jaren 1964-1980. De aantekening dateren vooral uit midden jaren zestig. Later worden ze veel schaarser, tot nauwelijks enkele pagina’s per jaar. In deze periode steeg Sontag in aanzien en werd ze een publieke figuur.
Ze publiceerde essays die stof deden opwaaien (zoals de collecties Against Interpretation uit 1966 en On Photography uit 1977), bezocht Hanoi tijdens de Vietnamoorlog en maakte films en romans. Daarnaast vocht ze tegen kanker, waarover ze nauwelijks schrijft, en doorging ze meerdere depressieve periodes.
Tegen interpretatie
In ‘Against Interpretation’ pleitte Sontag ervoor om kunst te benaderen vanuit zintuiglijkheid en esthetiek. Al die steriele theorieën die kunstwerken tot op de draad analyseren, maken hun onderzoeksobjecten kapot. ‘In place of a hermeneutics we need an erotics of art’, zo besluit ze haar polemische essay. Tegelijkertijd wilde ze ook de grenzen tussen zogenaamd hoge en lage culturen slechten en geloofde ze in het potentieel van communisme.
Die stelling ‘tegen interpretatie’ werd vaak geïnterpreteerd als hol formalisme. Later zou ze haar standpunt minstens deels bijsturen en nuanceren. The hard truth is that what is acceptable in elite culture may not be acceptable in mass culture, that tastes which pose only innocuous ethical issues as the property of a minority become corrupting when they become more established. (‘Fascinating Fascism’, 1974)
Zoals de geest gebonden is aan het vlees toont hoe Sontag worstelt met de (valse) tegenstelling tussen esthetisch genot en ethische ernst, tussen haar intellectuele ambities en haar gevoelsleven. In augustus 1964 noteert ze: ‘Gevoeligheid is humus voor het intellect. Er bestaat geen grammatica voor gevoeligheid – daardoor laat men haar links liggen’ en ‘Door het lezen van recensies raken leidingen verstopt die nieuwe ideeën aanvoeren: culturele cholesterol’.
Dwangmatige analyse
De meest uitgebreide passages zijn dan weer gewijd aan de psychologische analyses van de relatie met haar moeder, haar stukgelopen huwelijk en de cyclus van getroebleerde liefdesverhoudingen en depressies waar ze steeds in verstrikt raakte. Deze persoonlijke sores verbindt ze met haar intellectuele streven.
Wat begint als een vorm van verzet tegen haar moeder en de lethargie om haar heen wordt een gigantisch en in feite onmogelijk te realiseren project. Ze heeft een onstuitbare leeshonger en verzucht dat ze minder moet lezen om aan schrijven toe te komen. Later maant ze zichzelf aan zich volledig toe te leggen op een nieuwe roman en het schrijven van essays op te bergen.
Sontag cultiveert ‘een dwangmatige gewoonte’ om lijstjes te maken. ‘Dingen (de muziek van Beethoven, films, bedrijven) bestaan niet, tenzij ik mijn belangstelling ervoor kenbaar maak door op z’n minst hun namen te noteren.’ (9 augustus 1967)
Ze somt haar persoonlijke kenmerken op, de boeken die ze heeft gelezen of belangrijke films. Steeds opnieuw. Ze schrijft schematische vergelijkingen neer van zowel filosofen als persoonlijke vrienden. Inzicht verwerven, vat krijgen op de wereld en zichzelf is een eindeloze opgave. Op 12 februari 1970 schrijft ze: ‘Functie van intelligentie: zelfoverwinning’.
Psychologische vampier
Sontag is ambitieus en zelfzeker, maar vindt zichzelf ook lui en passief. Voortdurend maant ze zichzelf aan minder te lachen, serieuzer te zijn. Is ze dat dan niet? Ontgoocheling kan niet uitblijven.
Maar waarom wil ik – + wat voor nut heeft het – mijn gevoelsleven steeds verder + verder op de spits blijven drijven, mijn geest aanscherpen. Unieker, excentrieker worden. Mentale ambitie? IJdelheid ? Omdat ik heb afgezien van alle menselijke geneugten (behalve [haar zoon] David)? (4 januari 1966)
De vrouw die gevoeligheid weer een plaats wilde geven in kunstbeleving geeft in de loop van de jaren blijk van een gecompliceerde emotionele huishouding. In haar dagboekaantekeningen beschrijft ze haar geliefden, collega’s en vrienden van op een klinische afstand, maar tegelijk geeft ze toe dat ze niet alleen kan zijn. Ze vindt zichzelf een psychologische vampier.
Geest (consciousness) en lichaam (flesh) zijn aan elkaar gebonden, zoals haar ‘biografie’ is gebonden aan haar werk. Ze zijn niet los van elkaar te zien, maar eenduidig is die band allerminst.
