Zizek en de Vlaamse index
Filosofie, De crisis van de democratie -

Zizek en de Vlaamse index

dinsdag 29 november 2011 10:49
Spread the love

In De Standaard van zaterdag waarschuwen twee Vlaamse filosofen, Filip Buekens en Geerdt Magiels, voor de passage van de Sloveense denker Slavoj Zizek. Ze schilderen de man af als een gevaarlijke ‘charlatan’, vooral populair bij de ‘intellectuele bourgeosie’. Ideeën en opinies zijn aan deze ‘clown’ niet besteed, hij houdt het meestal op ‘gebral’. Als dit klopt houden brave ouders hun kinderen in het vervolg beter binnen. Maar wat als deze waarschuwing vooral een uiting is van het bedenkelijk niveau van onze daadwerkelijk intellectuele bourgeosie?

Schelden vs. argumenteren

Als het over politiek gaat, weten we dat het af en toe eens flink kan stuiven. Als Bart, Alexander en Elio het al niet eens geraken, waarom zouden politieke filosofen het dan netjes moeten houden? Polemiek heet dat. En zolang het niet over staatsbelangen gaat, mag er al eens een flinke tik vallen. Er is echter een voorwaarde, geen kwestie van welvoeglijkheid maar van serieux, en die voorwaarde is argumentatie. Net dat is wat Buekens en Magiels in hun stuk uit het oog verloren zijn.

De voorwaarde voor polemiek is argumentatie. Net dat is wat Buekens en Magiels in hun stuk uit het oog verloren zijn.

In plaats van omstandig bijnamen en adjectieven te plakken op de Sloveense antichrist (‘dubieus’, ‘clown’, ‘dubbelzinnig’, ‘rattenvanger’, ‘pervers’…) hadden ze beter eens enkele van zijn ideeën weerlegd. Om er maar meteen het meest controversiële uit te nemen: de kwestie van geweld als noodzakelijke voorwaarde voor politieke verandering. Je vraagt je af waar onze filosofen uithingen toen onze regering (van lopende zaken) besloot om onder leiding van ontslagnemend Minister van Defensie De Crem Libië binnen te vallen?

Vuile intellectuelen

Ze waren alvast niet op de betoging tegen dat geweld. Want, behalve dat, hebben ze met Pieter De Crem minstens één zaak gemeen. In een diepte-interview met De Morgen liet deze laatste zich enige tijd geleden ontvallen dat hij het toch niet echt begrepen heeft op ‘linkse intellectuelen’. En zie daar, ook Buekens en Magiels hebben een probleem met de ‘intellectuele bourgeoisie’ en ‘de culturele elite’. Mensen die geen avond op een stoel kunnen zitten zonder te veranderen in een soort van intellectueel ondode ‘adepten’. Met andere woorden, gisterenavond in de Bozar zat er niemand in de zaal met frons of het gevierde ‘gezond verstand’. De Sloveen is een rattenvanger en zijn publiek bestaat uit wereldvreemde naïevelingen met pretentie. Merk op dat we hier nog slechts één metaforische stap verwijderd zijn van ‘linkse ratten’.

De Sloveen is een rattenvanger en zijn publiek bestaat uit wereldvreemde naïevelingen met pretentie. Merk op dat we hier nog slechts één metaforische stap verwijderd zijn van ‘linkse ratten’.

Nuja, dit alles is helemaal niet nieuw. Is het niet veelzeggend dat zelfs het eigenlijke woord ‘intellectueel’ ooit werd uitgevonden door conservatieve Franse opiniemakers. Ze doelden er mee op Emile Zola en zijn ‘adepten’ en verweten hen wereldvreemdheid, naïviteit en vooral pretentie. Zola had in zijn “J’accuse” immers durven beweren dat de kapitein Alfred Dreyfus onterecht was veroordeeld voor spionage. De dreyffusards weten dit aan antisemitisme en eisten eerlijke rechtspraak voor iedereen. Vreemd toch hoe kritisch denken tot op de dag van vandaag met dezelfde misprijzende retoriek wordt overgoten.

SKEPP, Freud en patatten

Je vraagt je af waar dat toch allemaal vandaan komt. Google is dan steeds een leuke hulp. En wat blijkt? Zowel Filip Buekens als Geerdt Magiels zijn actieve leden van SKEPP. Het aan de UGent opgroeiende filosofische kind van Etienne Vermeersch en Johan Braeckman dat ter land, ter zee en in de lucht de strijd aangaat met pseudowetenschap. Terecht. Homeopatie, Desmond Morris en allerhande HRM-toepassingen zijn inderdaad dingen om mee op te letten. Vooral dan als er industrietjes rond ontstaan die veel geld opbrengen aan mensen met schimmige verhalen.

Naast al deze pseudo’s blijkt voor de SKEPP’ers echter ook Freuds psychoanalyse een grote vijand. Het is daar dat de hommeles met Slavoj Zizek, die psychonanalyse een centrale plaats geeft in zijn cultuurkritiek, begint. Maar er is meer…

De laatste tijd doet zich iets vreemds voor. De doorgaans als progressief geklasseerde SKEPP’ers kiezen nieuwe kanten.

De laatste tijd doet zich iets vreemds voor. De doorgaans als progressief geklasseerde SKEPP’ers kiezen nieuwe kanten. Niet alleen zijn er de opvallende uitspraken van Etienne Vermeersch over Vlaamse ‘bloed en bodem’ (de Gravensteengroep). Tijdens de hele patattenhistorie in en rond Wetteren was Johan Braeckman een van de prominentste tegenstanders van de Field Liberation Movement. Hij gooide de actievoerders voor de voeten ‘luddieten’ te zijn, onbezonnen achtergestelde geesten die niets hebben begrepen van de geneugten van de wetenschap.

Argumenten rond duurzame landbouw of zelfs het belang van de commons werden afgedaan als onzin. De patattenactie was niet legitiem want ze was ‘gewelddadig’ en (zo verwoordde Vermeersch het later in een debat tijdens de Gentse Feesten) “enkel de staat heeft een monopolie op geweld”. Waarmee we terug zijn aanbeland bij Buekens en Magiels’ gratuite aanval op Zizek, de man die geweld zou verheerlijken.

Misschien ligt de reden voor de virulente afkeer voor de Sloveen in een van de laatste opmerkingen die hij maandagavond maakte. Gevraagd naar de compabiliteit van kapitalisme en democratie refereerde hij naar de Italiaanse communist en denker Antonio Gramsci. In zijn jonge jaren animeerden hij en enkele gelijkgestemden in Turijn een bekend blad, ‘L’Ordine Nuovo’ (‘De Nieuwe Orde’). De frase werd opgepikt door Mussolini, en niet veel later door fascisten in heel Europa. Maar misschien, stelt Zizek uitdagend, is eindelijk de tijd gekomen voor links om zich hier over heen te zetten en weer voluit de nood aan een nieuwe politieke en sociale orde op de agenda te plaatsen. Is het ook niet gewoon dat wat de Indignados en de Occupy-beweging aan het doen zijn?

Pastoors van de orde

Wat ons brengt bij de conclusie. Kan het zijn dat de kringen rondom Etienne Vermeersch (de eigenlijke ‘culturele elite’ zo je wil) aan het uitgroeien zijn tot een soort denktank van de Bestaande Orde? Dat de vrijzinnige moraalfilosofen van weleer hebben verzaakt aan hun rol als filosoof (iemand die belangrijke vragen naar voor brengt)? We horen hen niet meer filosoferen over moraal, maar moraliseren over filosofie. Want wat anders doen Filip Buekens en Geerdt Magiels dan met een pennenstreek Zizek, Hegel, Lacan en Marx op hun nieuwe index plaatsen? Laten ze zich op die manier niet veeleer kennen als boze conservatieve pastoors (slash Jezuïeten), dan als de goddeloze vrijdenkers?

Want wat anders doen Filip Buekens en Geerdt Magiels dan met een pennenstreek Zizek, Hegel, Lacan en Marx op hun nieuwe index plaatsen?

In hun (toegegeven, moeilijk leesbare) klassieker ‘De dialectiek van de Verlichting’ steken Theodor Adorno en Max Horkheimer van wal met de scherpe kritiek op het positivisme van onder andere Bacon. Het ongelimiteerde vooruitgangsdenken kent hier geen grenzen. En net die grenzeloosheid staat voor de (vaak ontkende) donkere kant van de erfenis van de Verlichting. Rondom hen zagen de twee Frankfurters hoe hun wetenschappelijke, positivistische collega’s kant kozen voor de wetenschap van de orde en niet voor de kritische theorie (nochtans ook een kind van de Verlichting).

Moet het ons verbazen dat vandaag het door Descartes, Bacon en Popper aangevuurde SKEPP een zelfde mars dreigt aan te vatten? Gisteren patatten, vandaag Zizek, morgen alle filosofen…

take down
the paywall
steun ons nu!