Brazilië kent al dertig jaar dengue-epidemieën maar nooit voerde de overheid een beleid om de elementaire sanitaire voorzieningen te verbeteren en uit te breiden. Het zikavirus doet dat nu wel.

Beide ziektes worden nochtans door dezelfde mug overgedragen, de denguemug of gelekoortsmug, wetenschappelijke naam Aedes aegypti (strikt genomen is het geen ‘mug’ maar een ‘muskiet’, een ondersoort van de steekmuggen). Die muskiet was ooit verantwoordelijk voor de gele koorts maar leek in de jaren 1950 uitgeroeid. Twintig jaar later keerde ze terug. Ze verspreidde toen dengue (knokkelkoorts) en nu ook nieuwe virale ziektes als chicungunya en zika en het syndroom van Guilhain-Barré.

Ziekte met het gezicht van een baby

De Brazilianen verklaarden de Aedes aegypti pas de oorlog toen het zikavirus microcefalie (onvolledige groei van de schedel en de hersenen van het ongeboren kind, met zware motorische en mentale handicaps tot gevolg) en andere neurologische afwijkingen bij baby’s bleek te veroorzaken.

“Veel andere ziektes zijn de voorbije jaren in de vergetelheid geraakt, zoals diarree¹, hepatitis² en leptospirose³, die vooral voorkomen in ontwikkelingslanden. Deze ziektes kunnen zich vooral verspreiden via aanraking en ademhaling, bij gebrek aan degelijke sanitaire voorzieningen,”, zegt Edison Carlos, directeur van het Instituto Trata Brasil, opgericht door bedrijven die sanitaire voorzieningen realiseren. “Microcefalie heeft een sterkere symboolwaarde door zijn emotionele lading, de ziekte is overduidelijk merkbaar aan het van een baby. Dengue is daarentegen abstract, het beroert minder de gemoederen, ondanks de vele doden.”

Ook in vuil water

Bij de dengue-epidemieën dacht men dat alleen propoer stilstaand water een broeihaard voor de Aedes aegypti kon zijn. Vuil water was geen probleem, dachten zelfs experts. Nu weet men echter dat de mug in alle soorten water gedijt.

Dat stelt dus meteen het hele systeem van sanitaire voorzieningen in vraag, ook rioleringen. Alle plaatsen waar water kan stilstaan, hoe klein de hoeveelheid ook is, vormen een risico. “Het is een probleem van de stad, niet van de burger, omdat degelijke stedelijke infrastructuur ontbreekt. Dat is nieuw”, zegt Carlos.

Eigen watertank

Zo hebben als gevolg van de gebrekkige drinkwatervoorziening veel Brazilianen een eigen watertank. Door de watercrisis van 2015 gingen steeds meer mensen ook water opslaan in blikken, potten en pannen.

Dat zijn echter allemaal broeihaarden voor de Aedes aegypti. Het is een van de redenen waarom de zuidelijke regio rond de stad São Paulo in 2015 de grootste dengue-epidemie ooit kende, met 649.000 patiënten en 454 doden.

Zeer traag

In Brazilië, een land van 205 miljoen inwoners, woont 85 procent van de bevolking in de steden. De sanitaire voorzieningen worden weliswaar uitgebreid maar dat gaat zeer traag. Vooral op vlak van riolering en waterzuivering boekt Brazilië te weinig vooruitgang.

In 2014 was 56,7 procent van de stedelijke bevolking op het rioleringsnet aangesloten, het jaar voordien was dat 56,3 procent. Niet alleen zijn de investeringen te laag, ook komen er door de bureaucratie te weinig kredieten vrij voor lokale initiatieven, zeggen ondernemers uit de sector.

Met de waterzuivering is het nog slechter gesteld. Meer dan de helft van het stedelijke afvalwater stroomt gewoon de rivieren, lagunes en zee in.

Slecht geïnformeerd

“De sector moet volledig hertekend worden, de zware structurele problemen moeten worden aangepakt, er moeten politieke akkoorden komen, en men moet de samenleving mobiliseren om voorrang te eisen voor sanitaire voorzieningen”, zegt Dante Ragazzi Pauli, voorzitter van de vereniging voor Braziliaanse milieu-ingenieurs (Abes).

De bevolking wordt slecht geïnformeerd, zegt hij. De Abes zet daarom heel wat campagnes op, zoals nu, onder de slogan ‘Meer sanitair, minder zika’. Maar dat volstaat niet. Bij de verantwoordelijke overheidsbedrijven ziet hij veel chaos en incompetentie. De huidige economische crisis maakt het allemaal nog complexer.

Van 22 oktober 2015 tot 23 februari 2016 zijn 4107 verdachte gevallen van microcefalie en andere neurologische afwijkingen vastgesteld, zegt het ministerie van Volksgezondheid. Daarvan zijn er 583 bevestigd. Tot nog toe werden 67 gevallen van microcefalie officieel toegeschreven aan het zikavirus.

De Braziliaanse overheid en de privé-sector is daarnaast ook bezorgd over het imagoverlies van het land. In de zomer van 2016 gaan de Olympische Spelen door in Rio de Janeiro. Voor het Olympisch toerisme is deze nieuwe epidemie geen goede zaak.

Bron: Zika Epidemic Offers Sanitation a Chance in Brazil

1   Diarree of buikloop is een verstoring van het bacteriële evenwicht in de darmen en de maag. Op zichzelf is het geen ernstig probleem, omdat het met adequate middelen snel kan worden bestreden. Langdurige diarree in onhygiënische omstandigheden is echter een oorzaak van vele andere ziektes, omdat het slachtoffer snel verzwakt door uitdroging en gebrek aan voeding, waardoor de immuniteit snel afneemt. In tropische landen leidt dat snel tot andere ziektes die dan wel dodelijk zijn (nvdr).

2   Hepatitis is een verzamelnaam van meerder gelijkaardige leverziektes: hepatitis A, B, C, D, E en G. Ze zijn gevaarlijk bij gebrek aan snelle behandeling maar veroorzaken daarnaast door de aantasting van de immuniteit ook nog andere ziektes (nvdr).

3   Leptospirose of ziekte van Weil is een gevaarlijke zenuwaandoening die vooral de longen en de hersenen aantast (nvdr).