“There is no health without mental health,” zegt de WHO. De mentale of de geestelijke gezonde mens is onlosmakelijk verbonden met een sociale context. Elke maatschappij normaliseerten dat is niet louter repressief. Die normalisering geeft structuur aan een goed deel van onze begeertes en ervaringen. Ook de afwijkingen van de norm worden genormaliseerd.

De maatschappij reikt ons vormen aan waarin we onze ervaringen, bijvoorbeeld ons onbehagen of ons falen, plaats en betekenis geven. Ziekmakende variabelen zijn onder andere: meer sociale druk, meritocratie, zelfuitbuiting in nieuwe economie, hiërarchie, verdringing van intrinsieke motivatie, consumentisme, maatschappelijke ongelijkheid en weinig sociale ondersteuning van waarden. Niemand is er immuun voor en dat geldt ook voor politieke, gerechtelijke, financiële en zelfs academische leiders en CEO’s.

Maatschappij als hoofdoorzaak van psychische problemen

Foucault schreef baanbrekend werk over ‘geestesziekte en maatschappij’, daar verwees hij duidelijk dat de maatschappij de hoofdoorzaak is van psychische problemen. Thomas Szasz onderschreef. Niet de geesteszieke is de uitzondering, wel de maatschappij die de persoon in kwestie als afwijkend en vaak gevaarlijk gaat beschouwen en hem gedwongen wil laten veranderen. De variabelen worden gedragen door wat velen begrijpen als het neoliberalisme.

Het nieuw liberalisme of het anti-lliberalisme zoals Paul Verhaeghe het noemt is een internationaal overheersende economische beleid in de kapitalistische wereldeconomie. Dit laissez-faire-achtige beleid wordt gekenmerkt door privatisering, bezuinigingen op sociale voorzieningen, deregulering, vrijhandel, en vermindering van overheidsuitgaven, om zo de rol van de publieke sector te verkleinen.

Instituten als het IMF en de Wereldbank zijn belangrijk geweest in het verbreiden van het neoliberale project, door eerder genoemde maatregelen als voorwaarde te stellen voor steun.

Volgens sommige filosofen (Maarten Boudry) bestaat dit idee niet in de zin van niemand is een neoliberaal maar toch. Boudry vindt zich niet terug niet in het denken van Verhaeghe. De vraag is natuurlijk wat Boudry af weet van de geestelijke gezondheid of waar hij zijn expertise vandaan haalt. Wie uitgaat van de mens als rationeel wezen vergeet echter iets.

 Psychopathie in de politieke wereld

Eens of oneens het mag duidelijk zijn dat het systeem ziek maak. De neoliberale (zieke) mens is iedereen onder ons die niet bewust bezig is met geestelijk gezond te zijn. Vraag stelt zich hoe weten we of politieke leiders wel van een gezonde persoonlijk getuigen? Het verleden en heden toont dat de politici zoals in eigen land, Europa of elders hier niet immuun voor zijn.

Persoonlijkheidsstoornissen, psychopathie zijn de politieke wereld niet vreemd. Meer dan een eeuw geleden, zei de filosoof en psycholoog William James: “Wanneer een superieure intellect en een psychopathische temperament samenvloeien in hetzelfde individu, hebben we de best mogelijke omstandigheden voor het soort effectieve genie dat een effectieve leider kan maken. Figuren in het verleden zoals Stalin, Hitler, Mao Tse Chu en meer recent Bin Laden, de huidige Filipijnse leider, Erdogan, Poetin, Trump en extreem rechtse en linkse leiders mogen ervan getuigen.

Narcisme stroomt doorheen hun aderen. Deze persoonlijkheidsstoornis kennen we in verschillende vormen waaronder de antisociale personen. De kenmerken die deze klinische psychopathie definiëren zijn veel van dezelfde die effectieve leiders maken.

In zijn mijlpaal boek over psychopathie, The Mask of Sanity, schreef onderzoeker Hervey Cleckley dat sommige mensen met de belangrijkste kenmerken van psychopathie – egocentrisme, gebrek aan wroeging, oppervlakkige charme – kon worden gevonden in bijna alle facetten van het leven en op elk niveau met inbegrip van de politiek.

Onderzoek heeft aangetoond dat bepaalde voordelen van psychopaten in het bijzonder geschikt zijn voor een leven op het publieke toneel waaronder het kunnen omgaan met hoge druk situaties: psychopaten scoren laag op maatregelen van stress reactiviteit, angst en depressie, en hoog op de maatregelen van de concurrerende prestatie, positieve indrukken op de eerste ontmoetingen, en onverschrokkenheid.

Klinkt als de beschrijving van een succesvolle politicus en leider? Ik denk dat je zou geen expert op het gebied van sociopathie / psychopathie / antisociale persoonlijkheidsstoornis die dit zou betwisten … Dat een kleine minderheid van de mensen letterlijk geen geweten hebben was en is een bittere pil voor onze samenleving, maar het verklaart heel veel dingen, schaamteloos bedrog in het politiek gedrag als voorbeeld.

Het zijn figuren die ervoor zorgden dat de lach uit Europa verdween zoals Guy Vanheeswijck in zijn recent boek schreef. Kiezen voor een economisch project en niet een menselijke project dreef Europa in een existentiële crisis waarvan de cijfers van de GGZ mogen getuigen. De Europese politieke geest wordt vervolgens gekenmerkt door een rusteloosheid en gewetenloosheid.

Wij zij alleen esthetici geworden zoals Kierkegaard het begreep, of leven in de onmiddellijkheid. Dit gevoel wordt versterkt door een besef dat de tijd onomkeerbaar is en dat dus alle gebeurtenissen en daden er toe doen. Het esthetisch bestaan leidt echter naar een chronische gevoel van ontevredenheid, onvoldaanheid, net alsof men maar niet kan geloven dat ‘dit alles is, wat er is’; er moet toch meer mogelijk zijn, het moet toch beter kunnen. Ook politiek valt onder deze rusteloosheid. Daardoor is de keuze voor het economisme begrijpbaar maar niet verdedigbaar gezien de mens als middel beschouwt en niet als doel. Kant zou niet blij zijn geweest.

Vraag is : “Wie beschermt ons tegen deze politieke gewetenloosheid?“