Nele Lijnen en Kristof Calvo (foto’s: Nele Lijnen en Groen)
Na de coronacrisis kan het geen business as usual worden. Er is een sterke case voor een basisinkomen. Dat doet wat aan de ongelijke verdeling van rijkdom en vermogen, en aan de onuitroeibare armoede. Met het basisinkomen heeft de politiek een gouden troef in handen.
Hoewel we nog volop in de coronacrisis zitten, wordt door velen gezegd dat het na de crisis geen business as usual kan worden. In de discussie over de vraag hoe een nieuwe post-corona-welvaartsstaat er zou moeten uitzien, was ‘een minimuminkomen voor iedereen, met of zonder job’ een vaak genoemde optie. Maar dat is eigenlijk iets dat in ons land al bestaat in de vorm van het leefloon. In België hoeft niemand te verkommeren. Het OCMW biedt immers een vangnet. Aan zo’n leefloon zijn wel voorwaarden verbonden, en het is geen individueel recht.
Een minimumloon is wat anders dan een basisinkomen. Dat is een individueel, onvoorwaardelijk inkomen dat de overheid betaalt aan iedereen vanaf 18 jaar. Er wordt geen tegenprestatie verwacht. Het is universeel en cumuleerbaar met ander inkomen. Je verliest het niet en de hoogte verandert niet als je ook ander inkomen geniet. Ethisch is er een sterke case voor een basisinkomen. Het zou een logische stap zijn na het universele kiesrecht en de gelijke behandeling voor de rechtbank. Economische vrijheid doet wat aan de ongelijke verdeling van rijkdom en vermogen. In ons land staat armoede hoog op de agenda, maar het fenomeen lijkt met de klassieke middelen onuitroeibaar.
Meerwaarde
De meerwaarde van een basisinkomen is de onvoorwaardelijkheid. De zwaksten krijgen meer greep op hun bestaan. Dat mensen met een goed inkomen ook een basisinkomen zouden krijgen, is vergelijkbaar met de fiscale vrijstelling van de laagste schijf van hun inkomen. Kinderen in elke socio-economische groep krijgen al een soort onvoorwaardelijk basisinkomen in de vorm van kinderbijslag. Per saldo genieten wij in ons land al van een sociale zekerheid die al een heel stuk gaat in de richting van een basisinkomen. Alleen wordt dat op gefragmenteerde, complexe, soms perverse en in ieder geval veel te kostbare wijze uitgekeerd.
In het debat wordt verschillend gedacht over de hoogte van het basisinkomen. Voor de meerderheid moet het betaalbaar blijven. Daarbij vergeet men dat het basisinkomen ook leidt tot meer particuliere bestedingen en dus een injectie in de economie betekent die zich voor een stuk terugverdient. De financiering van het basisinkomen moet niet net als de huidige sociale zekerheid bijna volledig komen uit bijdragen op arbeidsinkomen. Ook inkomsten uit vermogen moeten kunnen worden aangesproken. Het gelijk belasten van inkomsten uit arbeid en vermogen is trouwens ook uit billijkheidsoverwegingen essentieel. En voor alle duidelijkheid: een basisinkomen in België vervangt niet de sociale zekerheid. De systemen vullen elkaar aan.
Een experiment in Canada leert dat mensen minder gaan werken, maar niet veel. Mensen durven ook wat meer risico te nemen, en gaan wat meer voor elkaar zorgen. Maar een basisinkomen leidt niet automatisch tot een ideale wereld. Als het basisinkomen al wordt ingevoerd, dan zal dat stap voor stap gebeuren. Mensen moeten zien dat elke stap positief uitvalt. En voor de eerste stap wordt gezet moet de overheid zorgen dat er voldoende draagvlak bestaat. Dat vergt een breed maatschappelijk debat en zorgvuldige communicatie vanuit de overheid.1
Initiatieven van Lijnen (VLD) en Calvo (Groen)
In ons land wordt het debat vooral aangezwengeld door Nele Lijnen, eresenator (Open Vld), en Kristof Calvo, prominent fractielid van Ecolo-Groen in het federaal parlement. In haar boek ‘Win for life’ van 2017 houdt Lijnen een vurig pleidooi voor het basisinkomen. De eenvoud ervan is een oplossing voor onze complexe sociale zekerheid, aldus Lijnen, voor wie het basisinkomen kan bijdragen aan ‘een betere toekomst voor onze kinderen en kleinkinderen’ zolang het systeem betaalbaarheid is. In een tweet wees Lijnen op een ‘zeer boeiend’ opiniestuk over het basisinkomen van haar collega Kristof Calvo.
In dit essay2 legt Calvo een verband tussen de coronacrisis en het basisinkomen. Het systeem van tijdelijke werkloosheid is voor hem een vorm van basisinkomen. Net als in het basisinkomen zijn de crisismaatregelen onvoorwaardelijk, en wars van regeltjes en sancties. Bij een basisinkomen is er geen overheid meer die controleert en sanctioneert, maar emancipeert en vertrouwen schenkt. Een overheid die misschien slagvaardiger, proactiever en transparanter wordt.
Ongelijkheid
Calvo snijdt thema’s aan die beklijven: de ongelijkheid in onze samenleving, kinderen die leerachterstand oplopen want geen pc of internetverbinding, gezinnen die moeten thuiswerken en studeren in een klein appartement, en hoe het onrecht in het kielzog van de bankencrisis aan de basis ligt van fenomenen als Trump, brexit en extreem rechts. Voor hem moeten progressieve partijen, progressieve liberalen en christendemocraten gezamenlijk optrekken om de impasse te doorbreken, en werk te maken van sterke sociale bescherming, herwaardering van de zorg, fiscale rechtvaardigheid en een vergroening van de economie.
Voor Calvo is het basisinkomen ook een filosofie, een mensbeeld, een handleiding in zowat elk debat waarvan de uitkomst niet bij voorbaat vastligt, zolang het idee maar aanstuurt op een welvaartsgarantie, een gegarandeerd basisinkomen, een absolute verzekering tegen armoede. In Spanje wordt het basisinkomen al stapsgewijs ingevoerd. Na een pilootproject kan het verder worden uitgerold. Strategisch hebben progressieven met het basisinkomen een gouden troef in handen, aldus Calvo.
Dit artikel is een ingekorte versie van de paragraaf ‘Basisinkomen’in het hoofdstuk ‘Is neoliberalisme gedateerd?’ van mijn nieuwe boek dat later dit jaar zal verschijnen onder de titel ‘De wereld na Trump en Merkel’.
1Abbeloos, Jan-Frederik, en Delbeke, Korneel: ‘Het basisinkomen is een logische stap in de emancipatie van de mens’, in De Standaard, 1 april 2017, https://www.standaard.be/cnt/dmf20170331_02810500
2Calvo, Kristof: ‘Een vaccin tegen ongelijkheid. Over het basisinkomen, solidariteit en progressieve samenwerking’, in Samenleving & Politiek (Sampol), zomerreeks 2020: #BeterNaCorona, https://sampol.be/2020/04/een-vaccin-tegen-ongelijkheid
