Vroeger was het peper

De uitdrukking is overgebleven: peperduur. Maar vandaag verzinkt peper in het niet in vergelijking met drugs. Wat maakt bijvoorbeeld de cocaïne, die relatief goedkoop vertrekt uit Colombia, zo ‘peperduur?’

Dat heeft veel te maken met het clandestiene transport en de geheime opvang in onder meer de Europese havens. In de haven van Antwerpen kwamen vorig jaar 8,4 miljoen containers binnen, een gemiddelde van meer dan 23.000 per dag. Iemand moet de bewuste container met de verborgen drugs lokaliseren in dat metalen oerwoud.

Daarnaast is een hijskraanbestuurder nodig die de container wil verplaatsen en tenslotte zal een havenarbeider de container moeten openbreken. Om die mensen zo ver te krijgen, zijn vele duizenden euro’s nodig. En die krijgen ze maar, nadat de waar veilig afgeleverd is, anders pakken ze er naast.

Volgens het Werelddrugsrapport van de Verenigde Naties is België het goedkoopste land van Europa voor het verkrijgen van heroïne – 23 euro voor een gram – en het vierde goedkoopste voor het verkrijgen van cocaïne. Europa is vooral consument van drugs, minder producent. Wel is België samen met Nederland een belangrijke draaischijf in de productie van ecstasy. En de laatste jaren wordt in Europa ook duchtig cannabis aangemaakt.

De totale oorlog

Volgens de Verenigde Naties gebruikte vorig jaar naar schatting een kwart miljard mensen op de wereld illegale drugs. Wereldwijd weten overheden geen weg met het probleem. Regeringen en politie binden vergeefs de strijd aan tegen de drugshandel.

De Colombiaanse drugsbenden worden almaar creatiever om te ontsnappen aan de officiële controle. Een van hun bravourestukjes is het inzetten van specifieke onderzeeërs die de Atlantische Oceaan aankunnen om hun waar van Latijns-Amerika naar Afrika te transporteren en vandaar verder door te sluizen naar Europa.

In de maand juni verklaarde de Russische premier Vladimir Poetin de ‘totale oorlog’ aan de drugs. Massa’s Afghaanse heroïne wordt het land binnengesluisd. Meer dan 6 miljoen Russen zijn verslaafd, dat is één op de 25 inwoners. Als het parlement de wet goedkeurt, zullen drugsdealers behandeld worden als seriemoordenaars.

De hakbijl hanteren

Het Mexicaanse grondgebied wordt van noord tot zuid gecontroleerd door zeven drugskartels. Daarnaast is er nog een paramilitaire bende, Los Zetas, opgericht door gedeserteerde militairen in 1994, en getraind door de Verenigde Staten om de opstand van de Zapatisten in het zuiden van Mexico en, jawel, de drugshandel, te bestrijden. Oorspronkelijk opereerde de bende als gewapende arm van het Golfkartel. Maar sinds kort ging ze autonoom opereren.

De scheidingsmuur die aangroeit op de grens tussen Mexico en de Verenigde Staten maakt dat de afzetmarkten van de noorderburen meer en meer afgesloten geraken. En zo proberen de kartels hun waar in Mexico zelf af te zetten.

De Mexicaanse regering voert oorlog tegen de drugsmaffia en heeft het leger ingezet. Er zijn nu meer dan 45.000 soldaten betrokken bij de bestrijding van de machtige drugskartels. Ook het Amerikaanse leger is ter plaatse actief. Een ware gruwel in de ogen van de nationalistische Mexicanen die walgen van de bemoeienissen van de VS.

Na jaren blijkt alvast een duidelijk resultaat: heel veel bloed. Sinds 2006 heeft deze oorlog al meer dan 35.000 levens gekost. Vooral gewone mensen gaan er aan. Verschillende sociale spreekbuizen, onder meer vanuit kerkelijke hoek, zoals bisschop Raúl Vera, verdenken president Calderón ervan politieke opposanten en sociale organisaties, vooral mensenrechtenorganisaties, te treffen onder het mom van totale oorlog tegen de drugsmaffia.

Van hun kant gaan vandaag in Mexico de criminelen tewerk met een soort primitieve wreedaardigheid, die in verre tijden schering en inslag was, maar nu toch algemeen als ‘geschiedenis’ wordt beschouwd. 

Ze verminken hun slachtoffers, ze villen de huid, ze stenigen hen, ze onthoofden hen om ze daarna te executeren. De criminelen gebruiken daarbij houten hamers, staven, bijlen en messen. Ze maken tevens gebruik van elektrische schokken en bijtende zuren.

Zoekend naar het waarom van zoveel wreedheid, wordt gedacht aan de terreur die dit teweegbrengt bij de bevolking en vooral bij de concurrerende drugskartels en hun vijanden zoals overheidsinstanties.

De regering in Mexico heeft talrijke successen geboekt bij het oppakken en het gevangennemen van hoge chefs uit het criminele milieu. Maar tegelijkertijd gaan permanent stemmen op over medeplichtigheid en corruptie vanwege overheidsfunctionarissen en militaire oversten, die het op een akkoordje gooien met de drugsbaronnen.

Drugskartels in Guatemala

Sinds de jaren negentig van de vorige eeuw is Guatemala een springplank van drugs uit Colombia. Vanuit Guatemala werd het product toen reeds opgevangen door vooral het Sinaloa-kartel en het Golfo-kartel, beide uit Mexico, die het dan verder doorsluisden naar de Verenigde Staten. Dit gebeurde zonder veel geweld en op basis van onderlinge territoriale afspraken.

Maar vanaf 2007 deden de gewelddadige Los Zetas hun intrede in Guatemala. Zij houden contacten met de lokale drugshandelaars. Ondertussen begon Mexico zelf volop met de productie van de papaver, vooral in de regio San Marcos.

De Los Zetas scheurden zich af van het Golfo-kartel. Sindsdien treden ze op als een paramilitaire bende die terreur zaait en volop opereert in Guatemala. Ze binden een bloedige strijd aan met rivalen en vijanden. In mei 2011 werden 27 boeren onthoofd in het noordelijke departement El Petén.

De stad Cobán wordt beschouwd als het hoofdkwartier van de Los Zetas. Het Mexicaanse weekblad Proceso publiceerde het nieuws dat volgens een onderzoeksbron Heriberto Lazano, de chef van de Los Zetas zich ongehinderd beweegt tussen Honduras, Guatemala en de Mexicaanse grens.

Militairen van Mexico, Guatemala en Honduras beschermen hem, zo ook de politie van de zones waar hij zich verplaatst. Hij verplaatst zich onder meer per helikopter. Daarbij maakt hij gebruik van de diensten van ‘Luchttransport van Guatemala’ (TAG), een bedrijf dat eigendom is van de Guatemalteekse ex-generaal, Francisco Ortega Menaldo, die deelnam aan de burgeroorlog. Een paar Guatemalteekse lokale drugschefs werden inmiddels ingerekend door de politie.

De kartels beperken zich niet alleen tot drugshandel. Ook wapens, petroleum en migranten worden voor heel veel geld versast.

Een staat in de staat

Carlos Castresana, de vorige chef van de Internationale Commissie tegen de Straffeloosheid (CICG), verklaarde begin dit jaar onomwonden dat Guatemala voor 60 procent gecontroleerd wordt door de drugsmaffia. Een zwakke staat slaagt er niet in genoegzaam weerwerk te bieden tegenover de financiële en gewapende macht van de drugsbaronnen. Anderzijds zijn vele regeringsfunctionarissen corrupt en medeplichtig aan dat machtige netwerk.

Van haar kant zei Claudia Paz y Paz, het hoofd van het Guatemalteekse Openbaar Ministerie, dat tot op vandaag in Guatemala (en ook in Mexico) paracommando’s in het leger gevormd en getraind worden. Het zijn juist die elementen die zowel in Guatemala als in Mexico na een tijd deserteren en zich laten inhuren voor onder andere de drugskartels.

Veertig aanhoudingen grepen reeds plaats in Guatemala. Onder wie Mexicaanse ex-politiemannen en Guatemalteken die gevormd waren in het kader van de militaire elitegroep Kaibiles.

Volgens haar moet dringend samengewerkt worden tussen de regering van Guatemala en die van Mexico, om zo het hoofd te kunnen bieden aan de groeiende macht van de maffia. Zij is dan ook gaan praten met de Mexicaanse procureur-generaal.

Andere aanpak

Is de wereldwijde oorlog tegen de drugshandel als dweilen met de kraan open? Een processie van Echternach, een stap voorwaarts en twee achterwaarts? Feit is dat de repressieve aanpak geleid heeft tot nog meer drugsgebruik, overvolle gevangenissen en in sommige landen zoals Mexico een immens bloedvergieten.

Drugsbazen worden aangehouden of uitgeschakeld en meteen door anderen vervangen. Sommige overheidsfunctionarissen, militairen en politiemensen heulen mee met de drugsbazen. Deze nestelen zich in het bestuursapparaat van staten en landen. De laatste tijd wordt meer en meer toegegeven dat de overheden de drugsoorlog wereldwijd aan het verliezen is.

Is de tijd aangebroken om de aanpak van het probleem over een heel andere boeg te gooien? Daniel Vaillant, voormalig minister van Binnenlandse Zaken van Frankrijk, vindt dat de overheid zelf moet instaan voor het verbouwen en verkopen van canabis. Op die manier wil hij vooral de macht van de georganiseerde misdaad buiten spel zetten.

Maar hij is niet alleen. Het voorstel sloeg in als een bom. Een groep internationale prominenten, waaronder Kofi Annan, de voormalige secretaris-generaal van de Verenigde Naties, en diverse ex-presidenten publiceerden in juni 2011 een manifest waarbij ze pleitten voor de regulering van drugsgebruik met daaraan gekoppelt een strikte overheidscontrole op de productie, de distributie en de verkoop van drugs.

Het debat is pas opgestart en zal nog veel inkt doen vloeien. Met als verhoopt resultaat dat er uiteindelijk minder bloed zal vloeien.