Tot grote verbazing van al wie Guatemala op de voet volgt, gebeurden in diezelfde lente- en zomerperiode aanhoudingen, die mensenrechtenverdedigers zich alleen maar in hun dromen konden voorstellen. Want dit keer geen kleine garnalen, maar heel hoge pieten, ex-militairen en invloedrijke ondernemers, zoals bankdirecteurs, eigenaars van een staalbedrijf, van hotelketens, farmaceutische bedrijven en van een exportbedrijf van bananen en koffie, kregen de handboeien om. Het ging zowel voor feiten die zich begin de jaren ’80 tijdens de genocide voordeden als voor misdaden die in de huidige tijdsperiode bedreven werden. Wat is er gaande?

 De Amerikaanse ambassade maakt de dienst uit

De corruptie was weliswaar alomtegenwoordig en heel gortig. Maar die is er in de geschiedenis van Guatemala altijd al geweest. Waarom kan de staat nu een beetje rechtkrabbelen en als een hond het water van zich afschudden?

Analisten kijken naar de Amerikaanse ambassade, die heeft minstens drie redenen om zich dit keer extra te moeien met het verloop van de binnenlandse aangelegenheden. Enerzijds lanceerden de Verenigde Staten het ‘Plan Verbond voor de Voorspoed.’ Dat programma richt zich tot de ‘Noordelijke Driehoek van Centraal-Amerika,’ (El Salvador, Guatemala en Honduras). Het plan promoot een reeks hervormingen in die landen, hervormingen die mikken op het uitzuiveren van de staatsinstellingen die kreunen onder corrupte ambtenaren. Dat is meteen ook een tweede belangrijke reden van inmenging. Een regelrechte aanval tegen de corruptie. Ex- militairen en de bezittende klasse schrokken zich een hoedje. Ze verzochten de Apostolische Nuntius (voorzitter van het diplomatencorps) en president Jimmy Morales tijdens de jaarlijkse bijeenkomst van de in het land geaccrediteerde diplomaten een oproep te doen om zich niet in te laten in de nationale politiek. Iedereen begreep dat de boodschap voor de Amerikaanse ambassade bedoeld was.

Naast die hervormingen willen de VS de armlastige schatkist bijgespekt zien door de bedrijven te verplichten hun belastingen te betalen. Zelf willen de VS ook een indrukwekkend vrachtje dollars tegen het plan aangooien. Dit alles met als doel de betrokken landen wat woonvriendelijker te maken voor de bevolking.

De VS wil vooral de massale migratie van de betrokken landen naar het noorden een halt toe te roepen. Men berekent namelijk dat 9% van de bevolking van de ‘Noordelijke Driehoek van Centraal-Amerika’ naar de VS is uitgeweken.

Een derde doel dat de VS voor ogen hebben is de versterking van de staten door goed functionerende instellingen, zodat zij betrouwbare bondgenoten worden, die de groeiende invloed van vooral Rusland en China het hoofd kunnen bieden. Deze machtige landen zitten al flink in het zadel bezuiden de ‘Noordelijke Driehoek van Centraal-Amerika,’ namelijk in Nicaragua en in Costa Rica.  

 Wie domineert het politieke beleid?

Op de vooravond van de verkiezingen eind vorig jaar dreigde het land een heel andere richting in te slaan. De hoop groeide bij de georganiseerde volksorganisaties en progressieve sectoren dat er een eind kon komen aan de ongebreidelde macht van de elites en de militairen. De publieke opinie kreeg het verhaal voorgeschoteld van een onkreukbare presidentskandidaat die orde op zaken zou stellen en de corruptie aanpakken. Bleek dat de man omringd was – nog maar eens – door ex-militairen van de harde lijn. Daardoor was de gevaarlijke bocht waarin het land volgens de machthebbers dreigde terecht te komen omzeild.

Maar de VS van hun kant zetten hun troeven op het uitzuiveren van de staat. Ze steunen voluit het Openbaar Ministerie. Ondertussen wordt het hoofd van het OM, Thelma Aldana met de dood bedreigd door militaire sectoren die zich in het nauw gedreven voelen door aanhoudingen voor oorlogsmisdaden uit het jaren ’80. Ook de Internationale Commissie tegen de Straffeloosheid (CICIG) die belangrijke cases blootgelegd heeft, wordt door de VS in de watten gelegd.

Voorts kunnen de dienst voor de Belastingenheffing en het voorzitterschap van het Congres op de ruggensteun van de VS rekenen. Op de vraag of de VS eropuit zijn om bepaalde sectoren in Guatemala te bevoordelen blijkt het antwoord dat de noorderbuur zijn ding doet boven gelijk welke partijbelangen van de samenleving. 

 En de sociale organisaties?

Na de verkiezingen van de nieuwe president begin dit jaar moesten de organisaties die de democratische mobilisaties van vorig jaar in het leven riepen de vlaggen strijken. Toch zagen we dit jaar herhaaldelijk grote acties ontstaan. De arbeiders van de staatsinstellingen, zoals het Ministerie van Volksgezondheid en van het Openbaar Onderwijs uitten hun ongenoegen in de straten. De boerenorganisaties CODECA en UVOC, gesteund door de Nationale Coördinatie van Boerenorganisaties (CNOC) eisten oplossingen voor conflicten rond grondbezit. De boerenorganisatie CUC en de Sociale en Volkse Assemblee (ASP) organiseerden de Mars voor het Water, tegen het inpalmen van waterlopen door grootgrondbezitters.